ZAZI leliñwi la Sunda kakusasana, ili mwa lilimo za kwa makalelo a ma 1520, batu bane bapila mwa Meaux, ili toloponyana yefumaneha bukaufi ni Paris, nebakomokisizwe hahulu ki zene bautwile mwa keleke. Nebautwile litaba za Evangeli inze libaliwa mwa puo yabona ya Sifura, isiñi mwa Silatini!

Mutoloki wa Bibele yanaaezize musebezi wa kutoloka litaba zeo mwa Sifura, ili yena Jacques Lefèvre d’Étaples (mwa Silatini ubizwa Jacobus Faber Stapulensis), hasamulaho naañolezi mulikanaa hae kuli: “Ki nto yekomokisa hahulu kubona mo Mulimu asweli kutuseza batu-tu feela mwa libaka zeñwi kuli baamuhele Linzwi lahae.”

Ka nako yeo, Keleke ya Katolika ni licaziba ba litaba za bulapeli ba mwa Paris nebahanisa kuitusisa Libibele zetolokilwe mwa lipuo zebaitusisa batu-tu feela. Kacwalo, ki nto mañi yenesusuelize Lefèvre kutoloka Bibele mwa Sifura? Mi naakonile cwañi kutusa batu-tu feela kuli baipalele Linzwi la Mulimu?

Pili Lefèvre asikaba kale mutoloki wa Bibele, naatandile nako yeñata inze abatisisa taluso ya kwa makalelo ya litaba zeñozwi za lituto za filosofi ni lituto za bulapeli. Naalemuhile kuli litaba zeñozwi za kwaikale, ka lilimo-limo nelikopamiswa ki mitolokelo yekelusa batu ni yefosahezi. Hanaanze asweli kubatisisa taluso luli ya litaba zeñozwi za kwaikale, Lefèvre akala kutatubisisa Bibele yene iitusiswa hahulu ki Keleke ya Katolika, yona Vulgate ya mwa Silatini.

Kutatubisisa Mañolo ka tukufalelo nekumutusize kufita fa kulemuha kuli “kuituta niti yezwa ku Mulimu kukona kutahiseza mutu . . . tabo yetuna ka kufitisisa.” Ka mukwa ocwalo, Lefèvre atuhela kuituta lituto za filosofi mi aitusisa maata ahae kaufela kwa kutoloka Bibele.

Ka silimo sa 1509, Lefèvre ahatisa musebezi wahae wanaatolokile one ubonisa libuka zeketalizoho za Lisamu * ili zeshutana-shutana za mwa Silatini, hamohocwalo ni Bibele ya Vulgate yanaatolokile sinca ka kuzwisa mafosisa mwateñi. Ka kushutana ni licaziba ba litaba za bulapeli ba mwa miteñi yahae, Lefèvre naalikile kufumana nzila yebunolo ni yeutwisiseha hande ya kutoloka ka yona litaba za mwa Bibele. Mutalusezo wahae wa Mañolo neuitebuhilwe hahulu ki licaziba babañwi ba litaba za Bibele ni bane batahisize licinceho mwa keleke.—Mubone mbokisi yeli “ Ka mo Martin Luther Naamezwi ki Litaba Zanaañozi Lefèvre.”

Ka kuba kuli Lefèvre naali Mukatolika kuzwa kwa bwanana bwahae, naalumela kuli keleke neika kona feela kueza licinceho zende haiba batu-tu feela nebaka lutiwa Mañolo ka nzila yeswanela. Kono batu-tu feela nebaka tusiwa cwañi ki Mañolo hailifo Mañolo Akenile ao naafumaneha hahulu mwa Silatini?

Bakeñisa kuli Lefèvre naalata hahulu Linzwi la Mulimu, naaikatulezi kuli ukatusa batu babañata hahulu kuipumanela lona. Kuli apete mulelo wo, mwa kweli ya June ka silimo sa 1523, naahatisize litaba za Evangeli mwa puo ya Sifura zenelukisizwe mwa livolyumu zenyinyani zepeli zekwana mwa pokoto. Kuba ni litaba za Evangeli zeo zenelukisizwe mwa bunyinyani, ili zeneleka teko yenyinyani halibapanyiwa ni teko ya zenehatisizwe mwa butuna, nekutahisize kuli batu bane basina hande masheleñi bakone kuipumanela Bibele.

 Bibele yeo imano fezwa feela kuhatiswa, batu-tu feela nebaitabezi hahulu. Baana ni basali nebabile ni cisehelo yetuna ya kubala manzwi a Jesu mwa puo yabona kuli mane likopi za Bibele yeo zeeza 1,200 zenekalile kuhatiswa nelifelile hamulaho feela wa likweli lisikai.

Mwa manzwi a kwa makalelo a litaba za Evangeli zanaatolokile, Lefèvre naatalusize kuli naatolokile litaba zeo mwa Sifura ilikuli “batu-tu feela” ba mwa keleke “bakone kukolwa niti ya evangeli sina feela mone baikolwiseza batu bane banani Bibele ya mwa Silatini.” Kono ki kabakalañi Lefèvre hanaatukufalezwi hahulu kutusa batu-tu feela kuli hape bakalise kulatelela zeiluta Bibele?

Lefèvre naaziba hande kuli lituto za batu ni lituto za filosofi neliamile maswe Keleke ya Katolika. (Mareka 7:7; Makolose 2:8) Mi naalumela kuli neli nako ya kuli Evangeli “ikutazwe mwa lifasi kaufela ilikuli batu basike bakeluswa hape ki lituto lisili zene baluta batu.”

Lefèvre hape naalikile ka taata kubeya fa nalela litaba za buhata za batu bane balwanisa musebezi wa kutoloka Bibele mwa puo ya Sifura. Naanyazize buipi bwabona ka kubulela kuli: “Bakaluta cwañi [batu] kuli bamamele lika kaufela zanaalaezi Jesu Kreste, haiba habalati nihanyinyani kuli batu-tu feela baiponele ni kuipalela Evangeli ya Mulimu mwa puo yabona?”—Maroma 10:14.

 Hakukomokisi, licaziba ba litaba za bulapeli ba fa Yunivesiti ya kwa Paris yebizwa Sorbonne, hane balikile kutuhelisa Lefèvre kueza musebezi wahae. Mwa August ka silimo sa 1523, licaziba bao nebahanisize kuitusisa Libibele zenetolokilwe mwa lipuo lisili ni libuka zenetalusa litaba za mwa Bibele, ka kuliinga kuli “nelikona kusinya Keleke.” Kabesi Mulena Francis I, wa kwa France kukena mwa taba, Lefèvre naakabe abulailwe ka kumuunga kuli ki mukwenuheli.

Lefèvre naasika tuhelela batu bane bamukananisa hahulu kuli bamupalelwise kueza musebezi wahae wa kutoloka Bibele. Ka silimo sa 1524, hamulaho wa kufeza kutoloka Mañolo A Sigerike (azibahala sina Testamente Yenca), Lefèvre naazwisize buka ya Lisamu mwa Sifura ilikuli balumeli bakone kulapela “ka tukufalelo yetuna ni ka maikuto atiile.”

Licaziba ba litaba za bulapeli ba kwa yunivesiti ya Sorbonne, kapili-pili bakala kutatubisisa ka tokomelo litaba zanaatolokile Lefèvre. Hañi-hañi balaela kuli Mañolo A Sigerike anaatolokile acisiwe fapilaa nyangela, mi banyaza litaba zeñwi zeneeñozwi ka kubulela kuli “neliyemela bukwenuheli bwa Luther.” Licaziba bao hane bamubizize kuli ato talusa mibonelo yahae, Lefèvre naaikatulezi kusaalaba sesiñwi mi abalehela kwa Strasbourg. Teñi koo, ayo zwelapili kutoloka Bibele kwa mukunda. Nihaike kuli babañwi nebaanga kuli muhato wanaangile Lefèvre ubonisa kuli naasina bundume, yena naalumela kuli kueza cwalo neli yona nzila yende ya mwakuezeza batu bao bane basaitebuhi “lipelela” za butokwa hahulu za niti ye mwa Bibele.—Mateu 7:6.

Ibato ba hamulaho wa silimo silisiñwi kuzwa fabalehela Lefèvre, Mulena Francis I amuketa kuli abe muluti wa mwanaa hae wamushimani wa lilimo zeene, yabizwa Charles. Musebezi wo wanaafilwe Lefèvre, neumufile nako yeñata ya kufeza musebezi wahae wa kutoloka Bibele. Ka silimo sa 1530, Bibele yekwanile yanaatolokile neihatiselizwe kwande a naha ya France, ili kwa Antwerp, ka tumelezo ya Mulena Charles V. *

Mwa bupilo bwahae kaufela, Lefèvre naanani sepo ya kuli keleke neika siya lizo za batu ni kukutela kwa zibo yenepahezi ya mwa Mañolo. Naalumela hahulu kuli “Mukreste kaufela unani swanelo ni tukelo ya kubala ni kuituta Bibele ka butu.” Ki lona libaka hanaasebelize hahulu ka taata ilikuli atuse batu kaufela kuipumanela Bibele. Nihaike kuli takazo ya Lefèvre ya kubona keleke haieza licinceho neisika talelezwa, zeneezwile mwa buikatazo bwanaaezize halikonwi kulatulwa—naatusize batu-tu feela kuziba Linzwi la Mulimu.