Batu babañata banahana kuli batu babaitutile hahulu ni babafumile ki bona babaka pila hande kwapili. Balumela kuli kuyo ituta kwa yuniveziti kukona kutusa mutu kuba mubeleki yomunde, mutu yomunde mwa lubasi ni mwa naha. Hape bakona kuikutwa kuli kuituta hahulu kukona kutusa mutu kufumana musebezi ofumanisa masheleñi amañata ni kuli batu babafumana masheleñi amañata babanga ni tabo.

Munyakisise zene babulezi bo Zhang Chen, babapila kwa China. Bali, “Neninahananga kuli nenitokwa kufumana digiri ya kwa yuniveziti kuli nizwe mwa bubotana ni kuli hane nikafumana musebezi ofumanisa masheleñi amañata, nenika ba ni tabo mwa bupilo.”

Batu babañata baikatulelanga kuyo ituta kwa liyuniveziti zetuna, mwendi mane kuya kwa linaha lisili ka mulelo feela wa kubata kuyo pila hande kwapili. Batu babañata nebazwelapili kueza cwalo kufitela hane kuto tomiwa milao ya kusazamaya hahulu bakeñisa butuku bwa COVID-19. Piho ya 2012 ya katengo ka Economic Co-operation and Development ibulela kuli: “52 pesenti ya batu babaitutela kwa linaha lisili izwa kwa Asia.”

Bashemi hañata baezanga lika zeñata kuli batuse bana babona kuya kwa yuniveziti ye kwa naha isili. Qixiang, wa kwa Taiwan, ubulela cwana: “Bashemi baka nesi bafumi, kono nebakonile kuisa luna bana babona babane kaufela kwa koleji ya kwa United States.” Bashemi babacwalo bakolotanga masheleñi amañata kuli balifele bana babona kwa sikolo.

Ki niti kuli tuto ya kwa sikolo yakona kulutusa mwa miinelo yemiñwi, kono batu babañata balemuhile kuli kuituta kwa sikolo hakusika bafumanisa lika zene balibelela. Ka mutala, hamulaho wa kukolota masheleñi amañata ni kuituta kwa likolo zeo, batu babañata bapalelwanga kufumana misebezi yene babata. Bo Rachel Mui nebabulezi cwana mwa piho yabona yene hatisizwe mwa mutende omuñwi wa kwa Singapore: “Palo ya batu babakwazize sikolo ili babapalelwa kufumana musebezi izwelapili kuekezeha.” Bo Jianjie, babaitutile hahulu luli ili babapila kwa Taiwan, babulela kuli, “Batu babañata kacenu balumelanga kukena misebezi yeshutana ni lituto zene baitutile kwa sikolo.”

Nihaiba batu babakona kufumana musebezi olumelelana ni zene baitutile, ni bona bakona kulemuha kuli habaikoli bupilo sina mone balibelelela. Bo Niran, ba kwa Thailand hane bakutile kuzwa kwa yuniveziti ya kwa United Kingdom, nebafumani musebezi olumelelana ni zene baitutile. Bali: “Sina mone nilibelelela, digiri yene nifumani neinitusize kufumana musebezi ofumanisa masheleñi amañata. Nihakulicwalo, musebezi wo neunipatehisize hahulu kuli mane nenipalelwanga kufumana nako ya kuikatulusa. Hamulaho wa nako, kampani yeo yatuhelisa batu babañata musebezi, kukopanyeleza cwalo ni na. Nenilemuhile kuli misebezi mazazi a haisepehi.”

Nihaiba batu babafumile kamba babaangiwa kuli bapila hande bakopananga ni miinelo yetaata mwa mabasi abona, bakulanga, mi fokuñwi bafelelwanga ki masheleñi. Bo Katsutoshi, ba kwa Japan, baitumelela kuli, “Nenifumile luli, kono nenizwafisizwe ki batu bane bakangisana ni na, bane banishwela muna, ni bane banikataza.” Bo Lam, basali babapila kwa Vietnam, babulela kuli, “Niiponela batu babañata inze babata misebezi yefumanisa masheleñi amañata kuli masheleñi ao abatuse kupila hande kwapili, kono zeezahalanga hamulaho ki lisili, batu babacwalo habana kupila mwa buiketo, bakakula matuku amañwi, bakakatazwa ki minahano, ni kulembwala.”

Ka kuswana ni bo Franklin, babañata balemuhile kuli kundongwama tuto yepahami ni kuba ni sifumu hakukoni kutusa mutu kuikola bupilo. Mwa sibaka sa kubata kuba ni sifumu, batu babañwi baikataza kuba batu babande ni kuezeza babañwi lika zende ilikuli bapile bupilo bobunde. Kana kuba mutu yomunde kwakona kulutusa kuto pila hande kwapili? Lukanyakisisa puzo yeo mwa taba yetatama.