MUUNGE kuli mu Bakreste babapila mwa linako za baapositola. Mi puteho yamina kihona isazo amuhela liñolo lelizwa ku muapositola Paulusi. Hamunze muteeleza kubaliwa kwa liñolo leo, mulemuha kuli Paulusi ukuta-kutela kuama kwa manzwi afumaneha mwa “mañolo a kenile,” ili kutalusa Mañolo A Siheberu. (2 Timotea 3:15) Mi muipulelisa mwa pilu yamina kuli: ‘Nenika tabela hahulu kuziba kwazwa manzwi aamile ku ona Paulusi.’ Kono kueza cwalo, nekusike kwa mibela bunolo. Kabakalañi?

Munyakisise mone ibonahalela miputo ya “mañolo a kenile” yene iliteñi mwa linako za Paulusi. Omuñwi wa miputo yeo, ubonisizwe kwatasi, ili muputo wa buka ya Isaya one ufumanwi kwa liwate la Dead Sea. Siswaniso seo sibonisañi? Sibonisa muputo onani litaba zeñozwi mushalandanda! Hakuna lisupo fa kuyemela kamba kukutumana. Mi hakuna likauhanyo kamba litimana sina moliinezi mwa Bibele kacenu.

Bañoli ba Bibele nebasika aluhanya litaba zene bañozi mwa likauhanyo kamba litimana. Nebañozi feela litaba kaufela zene bafilwe ki Mulimu ilikuli babali balibale kaufelaa zona, isike kubala feela tukalulo-kalulo twa zona. Kana ni mina hamuezangi cwalo hamuamuhela liñolo la butokwa lelizwa ku mutu yemulata? Mwa libalanga kaufelaa lona isiñi feela tukalulo twalona.

Kono kutokwa likauhanyo kamba litimana mwa Bibele nekutahisa kuli babali bafumane taata kufumana litaba zebabata. Paulusi naakona feela kuama kwa litaba za mwa mañolo a Siheberu ka kubulela kuli “sina ha ku ñozwi kuli” kamba kuli “sina Isaya mwa naa polofitezi.” (Maroma 3:10; 9:29) Mi nekuli taata kufumana litaba zeo konji haiba kuli mutu naaziba hande “mañolo a kenile.”

Kwandaa zeo, libuka zeo kamba “mañolo a kenile” naasabuleli feela taba iliñwi yezwa ku Mulimu. Kwa mafelelezo a lilimo za mwanda wapili C.E., libuka zeo kaufela neli ze 66! Ki lona libaka babali ba Bibele babañata kacenu habatabile hahulu kuba ni Libibele zenani likauhanyo ni litimana ili nto yebatusa kufumana litaba zebabata kukopanyeleza cwalo ni litaba zeñata zanaamile ku zona Paulusi mwa mañolo ahae.

Kacwalo, mukana mwaipuza kuli, ‘ki bo mañi bane babeile likauhanyo ni litimana zeo mwa Bibele?’

Stephen Langton, wa kwa naha ya England, yanaatilo ba yomuhulu wa mabishopu mwa keleke ya Canterbury, ki yena yanaaluzi Bibele mwa likauhanyo. Naaezize cwalo kwa makalelo a lilimo za ma 1200 C.E., hanaali muluti kwa University of Paris mwa France.

Pili Langton asika pepwa kale, licaziba babañata nebalikile linzila zeñata za kualula ka zona Bibele mwa tukalulo-kalulo kamba likauhanyo, mi kubonahala kuli hañata nebaezanga cwalo ka mulelo wa kuli bafumane ka bunolo litaba zene babata. Munahane feela mone kuka babela bunolo kufumana taba yebabata hane baka ibata mwa kauhanyo iliñwi feela kufita kuibata mwa buka kaufela inge cwalo buka ya Isaya yenani likauhanyo ze 66.

Kusina taba ni buikatazo bo kaufela, nebasa fumana taata kufumana taba yebabata. Licaziba nebalikile kualula libuka za mwa Bibele ka kuitusisa miezezo yeshutana-shutana yenesa lumelelani. Yeñwi ya libuka zeo neli Taba Yende yeñozwi ki Mareka ili yene aluzwi mwa likauhanyo zebato ba 50, isiñi ze 16 zeliteñi  kacenu. Mwa miteñi ya Langton, mwa Paris nekunani baituti bane bazwelela kwa linaha zeñata, mi nebatile ni Libibele kuzwelela kwa linaha zabona. Kono baluti ni baituti bao nebasa koni kutalusa kone bafumana manzwi amañwi ane baamanga ku ona. Kabakalañi? Bakeñisa kuli litimana zeneli mwa miputo yabona yeo nelisa swani.

Kacwalo, Langton atisa muezezo omunca wa kualula ka ona likauhanyo. Buka yeñwi, (The Book—A History of the Bible) italusa kuli: “Babali ni bañoli nebatabezi muezezo wahae wo, mi neuhasanyizwe ka bubebe mwa libaka zeñata za Europe.” Naañozi likauhanyo zelubona mwa Libibele zeñata kacenu.

Lilimo ze 300 kuzwa fo, ili mwahalaa lilimo za ma 1500 C.E, caziba ni muhatisi yatumile hahulu wa libizo la Robert Estienne wa kwa France naanolofalize hahulu lika. Mulelo wahae neli wakuli batu babañata baitute Bibele. Nalemuhile kuli kuba ni likauhanyo ni litimana mwa Bibele ki kwa butokwa hahulu.

Estienne haki yena yanaakalisize kuba ni muhupulo wa kualula litaba za mwa Bibele mwa litimana. Kunani batu babañwi bane bakalile kueza cwalo. Ka mutala, lilimo zeñata kwamulaho, Majuda bane bali bakopisi nebaaluhanyize Mañolo kaufela a Siheberu kamba kalulo ya Bibele yezibahala hahulu ka libizo la Testamente ya Kale mwa litimana, kono nebasika ialula mwa likauhanyo. Hape nekusina muezezo oswana wa kualula ka ona Bibele mwa likauhanyo.

Estienne naaluhanyize Mañolo A Sigerike A Sikreste kamba kalulo ya Bibele yezibahala hahulu ka libizo la Testamente ye Nca mwa litimana, mi akopanya litimana zeo ni litimana zeneli mwa Bibele ya Siheberu. Naahatisize Bibele yekwanile (ya Sifura) ka silimo 1553, ili yenenani likauhanyo ni litimana zeswana ni zeliteñi mwa Libibele zeñata zeitusiswa kacenu. Batu babañwi nebahanyelize muhato wahae wo ka kubulela kuli, kualula Bibele mwa litimana nekutahisa kuli litaba za mwa Bibele liswane sina tukalulo-kalulo twa litaba zealuhani ili kutahisa kuli litaba za mwa Bibele libonahale inge zesaswalisani. Kono muezezo wahae wo, neuamuhezwi ni kuitusiswa ki batu babañata bane bahatisize Bibele.

Taba ya kualula Bibele mwa likauhanyo ni litimana ibonahala kuba yebunolo luli. Itahisa kuli timana ni timana ya mwa Bibele ibe ni nombolo yeswana sina keyala ya kwa poso. Ki niti kuli kualulwa kwa Bibele mwa likauhanyo ni litimana nekusika taha ka susumezo ya moya wa Mulimu, mi fokuñwi kutahisanga kuli litaba za mwa Bibele lialuhane. Kono kutahisanga kuli kube bunolo kufumana manzwi ni kukoñomeka kamba kutaluseza babañwi litaba zelutusize zelubalile mwa litimana zeñwi sina feela molukona kulalela manzwi kamba lisupo zelubata hahulu kuhupula ze fa pampili yeñwi kamba mwa buka.

Nihaike kuli kualulwa kwa Bibele mwa likauhanyo ni litimana kwatusa, kamita muhupulange kuli nto ya butokwa hahulu yelutokwa kueza, ki kuutwisisa litaba kaufela zanaabulezi Mulimu. Mube ni mukwa wa kubalanga taba kaufela kufita kubalanga feela litimana lisikai zemuketile. Kuezanga cwalo kuka mitusa kutekelela hahulu ‘Mañolo a kenile, a’ kona ku mi talifisa kuli mu piliswe.’—2 Timotea 3:15.