Linzwi la Jehova Ki Le Li Pila

Ze Zwile Mubano mwa Buka ya Ruti

KI LIKANDE le li tabisa ili la luli le li bulela za basali ba babeli ba ne ba kumalelani. Ki likande le li bonisa buitebuho ku Jehova Mulimu ni ku sepa litukiso za hae. Ki likande le li koñomeka cisehelo ya Jehova kwa lusika lwa n’a ka zwelela ku lona Mesiya. Ki likande le li shwisa makeke le li bonisa limbuyoti ni masitapilu a lubasi lo luñwi. Litaba zeo kaufela ni ze ñwi ze ñata li fumaneha mwa buka ya mwa Bibele ya Ruti.

Buka ya Ruti i kandeka litaba ze ne ezahezi mwa lilimo ze bat’o ba 11 “mwa linako za baatuli” ba Isilaele. (Ruti 1:1) Litaba ze ñozwi mwateñi mwendi ne li ezahezi kwa makalelo luli a linako za Baatuli, kakuli Boazi muñ’a sanda, ili yo muñwi wa batu ba ba kandekilwe mwa likande le, ne li mwan’a Rahaba wa mwa miteñi ya Joshua. (Joshua 2:1, 2; Ruti 2:1; Mateu 1:5) Likande le ku bonahala kuli ne li ñozwi ki mupolofita Samuele ka 1090 B.C.E. Ye ki yona buka i nosi mwa Bibele ye na ni libizo la musali ya n’a si Muisilaele. Litaba ze ku yona ki ze “pila, mi li na ni mata.”—Maheberu 4:12.

“NI KA YA K’O KA YA”

(Ruti 1:1–2:23)

Bo Naomi ni Ruti ha ba fita mwa Betelehema, batu ba mwa munzi kaufela ba tilimuka. Ha ba talima yo muhulu, basali ba mwa munzi ba ipuzaka ba li: “Kana yo haki yena Naomi?” Naomi yena a ba alaba kuli: “Mu si ke mwa ni biza Naomi (Ya Tabisa); kono mu ni bize Mara (Ku baba), kakuli Ya-Mata-Kaufela u ni ezize ka mukwa o babisa hahulu. Ni ile ni li ya ipelize, kono [Muñ’a] Bupilo u ni kutisize ni sina se siñwi.”—Ruti 1:19-21.

Lubasi lwa habo ha ne lu tutile mwa Betelehema ku ya kwa Moabi bakeñisa lukupwe mwa Isilaele, Naomi ne li ya “ipelize” kakuli n’a na ni munna ni bana ba bashimani ba babeli. Kono ha se ba inzi nakonyana mwa Moabi, munn’a hae Elimeleki a timela. Hamulaho, bana ba hae ba babeli ba nyala basali ba Mamoabi, bo Olipa ni Ruti. Kwa fita myaha ye bat’o ba 10, mi bubeli bwa bana ba hae ba shwa ba si na bana, ku siya fela limbelwa ba bulalu. Naomi ha kutela kwa Juda, makwenyan’a hae ba babeli ba funduka hamoho ni yena. Ha ba li mwa nzila, Naomi u kupa makwenyan’a hae ku kuta kwa Moabi kuli ba yo nyaliwa ki banna ba mwa sicaba sa habo bona. Olipa wa lumela. Kono Ruti yena u kumalela Naomi, u li: “Ni ka ya k’o ka ya, ni ine m’o ka ina; sicaba sa hao ikaba sicaba sa ka, mi Mulimu wa hao ibe Yena Mulimu wa ka.”—Ruti 1:16.

Limbelwa ba babeli cwale, bo Naomi ni Ruti, ba fita mwa Betelehema ka nako ye ne ba sa zo kalisa ku kutula mabele. Ka ku latelela tukiso ye ne tomilwe mwa Mulao wa Mulimu, Ruti u kalisa ku bubula mabele mwa simu ye t’o fumaneha kuli mane ki ya Boazi, munna-muhulu wa Mujuda, ya n’a li muhabo Elimeleki. Ruti u fita fa ku shemubwa ki Boazi mi u zwelapili ku bubula mwa simu ya hae “ku fitela ha ba feza ku kutula mabele ni buloto.”—Ruti 2:23.

 Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

1:8—Ki kabakalañi Naomi ha n’a taluselize makwenyan’a hae kuli ba “kutele mwa ndu ya bom’a” bona ku fita mwa ndu ya bondat’a bona? Ha ku zibahali ka za haiba bondat’ahe Olipa ne ba sa pila ka nako yeo. Kono bondat’ahe Ruti bona ne ba sa pila. (Ruti 2:11) Niteñi, Naomi n’a ba taluselize ku kutela mwa ndu ya bom’a bona mwendi ka ku nahana kuli ku bulela cwalo ne ku ka ba hupulisa lilato la bom’a bona. Nto yeo ne i ka omba-omba hahulu basali bao ba ne ba utwa butuku kwa pilu bwa ku kauhana ni mukwenyan’a bona ye ba lata hahulu. Manzwi ao hape mwendi n’a talusa kuli ka ku sa swana ni Naomi, bomahe Ruti ni Olipa bona ne ba na ni mandu.

1:13, 21—Kana ki Jehova ya n’a linduzi Naomi ni ku mu tahiseza maswabi? Batili, mi mane Naomi n’a si ka tameleza Mulimu mulatu. Kono ha n’a hupula lika kaufela ze ne ezahezi ku yena, n’a nahanile kuli Jehova n’a mu fulalezi. N’a swabile mi n’a zwafile. Fahalimw’a seo, mwa miteñi yeo, ku pepa ne ku ngiwa kuli ki mbuyoti ye zwelela ku Mulimu mi ku sa pepa ne ku ngiwa kuli ki sikuto. Bakeñisa kuli Naomi n’a si na baikulu mi bana ba hae ne ba timezi, mwendi n’a ikutwile kuli Jehova n’a mu swabisize.

2:12—Ruti n’a filwe “mupuzo o tezi” ufi ki Jehova? Ruti n’a pepile mwana wa mushimani mi n’a filwe tohonolo ye tuna hahulu ya ku ba kukululu wa Jesu Kreste.—Ruti 4:13-17; Mateu 1:5, 16.

Ze Lu Ituta:

1:8; 2:20. Ku si na taba ni lika ze maswe ze ne ezahezi ku yena, Naomi n’a zwezipili ku itinga fa sishemo sa Jehova. Ni luna lu swanela ku itinga fa sishemo sa Jehova, sihulu haiba lu mwa litiko ze t’ata.

1:9. Lapa ha li swaneli ku ba fela sibaka mo lu cela lubasi lico ni ku lobala. Li swanela ku ba sibaka se si katulusa ni se si na ni kozo.

1:14-16. Olipa n’a “kutezi kwa sicaba sa habo, ni kwa milimu ya habo.” Ruti yena n’a si ka kuta. N’a zwile habo yena kwa n’a iketile hande mi n’a zwezipili ku sepahala ku Jehova. Ku ba ni lilato ni busepahali ku Mulimu ni ku ba ni moya wa buitomboli ku ka lu tusa ku sa tulwa ki litakazo za nama ni ku “kutela mwamulaho, ku y’o lateha.”—Maheberu 10:39.

2:2. Ruti n’a bata ku itusisa tukiso ya ku bubula ye ne tomezwi ku tusa bazwahule ni babotana. N’a li mutu ya ikokobeza. Mukreste ya tokwile ha swaneli ku ikuhumusa ni ku palelwa ku amuhela tuso ya fiwa ki balumeli ka yena kamba ya kana a fiwa ki muuso.

2:7. Niha n’a na ni tukelo ya ku bubula, Ruti n’a kupile sibaka pili a si ka bubula kale. (Livitike 19:9, 10) Ruti kacwalo n’a bonisize buikokobezo. Lu ka eza hande ku ‘bata buikokobezo’ kakuli ba ba ikokobeza kamba “ba ba ishuwa ba ka luwa naha, ba ka ikola kozo ye tuna.”—Zefania 2:3; Samu 37:11.

2:11. Ruti ne si fela mukwenyan’a Naomi. Ne li mulikan’a hae yo mutuna. (Liproverbia  17:17) Bulikani bwa bona ne bu tiile kakuli ne bu tomile fa tulemeno to tu cwale ka lilato, busepahali, mufelañeke, sishemo, ni moya wa buitomboli. Mi sa butokwa ni ku fita kikuli ne bu tomile fa takazo ya bona ya ku sebeleza Jehova ni ku ba mwahal’a balapeli ba hae. Ni luna lu na ni kolo ye tuna ya ku itama bulikani sakata ni balapeli ba niti.

2:15-17. Boazi niha s’a lukisize kuli Ruti a si ke a beleka hahulu, Ruti yena ‘a bubula mwa simu ku fitela manzibwana.’ Ruti n’a beleka ka t’ata. Mukreste u lukela ku ba ni libubo la ku ba mubeleki ya sebeza ka t’ata.

2:19-22. Naomi ni Ruti ne ba ikolanga makande ha ne ba tona manzwibwana; Naomi n’a buzanga ze ne ezahezi ku Ruti, mi kaufel’a bona ne ba bulela mihupulo ni maikuto a bona ka ku lukuluha. Kana ha ku swaneli ku ba cwalo mwa lubasi lwa Sikreste?

2:22, 23. Ka ku fapahana ni Dina, mwan’a Jakobo, Ruti n’a ezize siango ni balapeli ba Jehova. Ki mutala o munde luli ku luna!—Genese 34:1, 2; 1 Makorinte 15:33.

NAOMI U BA “YA IPELIZE”

(Ruti 3:1–4:22)

Naomi s’a supezi mi ha sa kona ku pepa bana. Kacwalo u laela Ruti ku mu pepela bana ka ku nyalwa ku wahabo munn’a hae. Ka ku latelela taelo ya Naomi, Ruti u kupa Boazi kuli a be muliululi. Boazi wa lumela. Kono ku na ni wahabo yena luli ya swanela ku fiwa kolo pili ya ku eza cwalo.

Boazi kapili-pili wa tatulula butata. Habusa kakusasana, u kubukanyeza munna y’o banna-bahulu b’a lishumi ba mwa Betelehema ni ku mu buza haiba n’a ka tabela ku ba muliululi. Munna y’o wa hana. Kacwalo, Boazi u ba yena muliululi mi wa inyalela Ruti. Mi ba pepa mwana wa mushimani ya bizwa Obedi, kukw’a Mulena Davida. Basali ba mwa Betelehema cwale ba bulelela Naomi ba li: “Ku lumbwe [Muñ’a] Bupilo . . . ki yena ya ka katulusa pilu ya hao; ki yena ya ka ku uta mwa bucembele bwa hao, kakuli u pepilwe ki mukwenyan’a hao ya ku lata, mutu yo munde ku wena, ya na ni tuso ku fita bana ba bashimani ba ba 7.” (Ruti 4:14, 15) Musali ya n’a “sina se siñwi” ha zwa kwa Betelehema cwale se li ya “ipelize” hape!—Ruti 1:21.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

3:11—Ki nto mañi ye ne tisize kuli Ruti a be ni libubo la ku ba “musali ya na ni mikwa ye minde”? Ruti n’a tabelwa ki batu isi ka libaka la ‘ku kaba kwa milili ye shakuzwi’ kamba kabakala “likabiso za gauda, kamba liapalo ze benya.” Kono ne li kabakala ku ‘kabisa mutu wa hae wa mwahali’—busepahali, lilato, buikokobezo, buishuwo, miswalo, ni moya wa hae wa buitomboli. Musali kaufela ya saba Mulimu ya bata ku ba ni libubo la n’a na ni lona Ruti u lukela ku eza ka t’ata kuli a be ni mikwa ye cwalo.—1 Pitrosi 3:3, 4; Liproverbia 31:28-31.

3:14—Ki kabakalañi Ruti ni Boazi ha ne ba zuhile ka mapakela? Ne si ka libaka la  kuli ne ba ezize buhule busihu mi ne ba bata ku timeza mitala ya ze ne ezahezi. Ku bonahala kuli muhato wa n’a ngile Ruti busihu bwani ne li ona muhato o no ngiwanga ki musali ka sizo ha n’a bata ku nyaliwa ki wahabo munn’a hae ya shwile. N’a ezize za n’a laezwi ki Naomi. Mi hape za n’a ezize Boazi li bonisa fo ku sweu kuli n’a si ka bona kuli muhato wa n’a ngile Ruti ne u fosahezi. (Ruti 3:2-13) Ku bonahala kuli Ruti ni Boazi ne ba zuhile ka mapakela ilikuli ku si ke kwa ba ni ya ka hasanya taba ya buhata.

3:15—Muhato wa n’a ngile Boazi wa ku fa Ruti likala ze silezi za mabele ne u talusañi? Muhato wo mwendi ne u talusa kuli sina lizazi la pumulo ha ne li latelelanga mazazi a silezi a ku sebeza, lizazi la Ruti la ku pumula ni lona ne li sutelezi. Boazi n’a ka bona teñi kuli Ruti wa “katuluha” mwa ndu ya munn’a hae. (Ruti 1:9; 3:1) Kamba mwendi likala ze silezi za mabele ki zona fela za n’a kona ku shimba Ruti fa toho.

3:16—Ka ku ya ka litaba za kale za Siheberu, Naomi n’a buzize Ruti kuli: “Ki wena mañi, mwan’aka?” Ki kabakalañi ha n’a buzize cwalo? Kana n’a si ka ziba mukwenyan’a hae y’o? Mwendi n’a si ka mu ziba, kakuli Ruti ha n’a kutile ku Naomi, mwendi ne ku sa na ni kafifi. Kono puzo yeo hape i kana ya talusa kuli Naomi n’a buzize Ruti kuli lika ne li mu zamaezi cwañi ku muliululi wa hae.

4:6—Muliululi n’a kona cwañi ku “sinya” sanda sa hae tota ka ku liulula sa yo muñwi? Pili, mutu ya keni mwa bubotana haiba u lekisize simu ya kwa sanda sa hae, muliululi n’a na ni ku zwisa mali kuli a lekulule simu yeo ka teko ye ne fumanwa ka ku bala palo ya myaha ye siyezi kwa Jubile ye tatama. (Livitike 25:25-27) Ku eza cwalo ne ku ka fukuza kwa sanda sa hae tota. Ku zwa f’o, Ruti ha n’a ka pepa mwana wa mushimani, mwana y’o ki yena ya n’a ka yola simu ye lekuluzwi, isi wahabo muliululi ufi kamba ufi.

Ze Lu Ituta:

3:12; 4:1-6. Boazi n’a latelezi ka tokomelo litukiso za Jehova. Kana lwa latelelanga ka tokomelo litukiso za kopano?—1 Makorinte 14:40.

3:18. Naomi n’a sepile Boazi. Kana ni luna ha lu swaneli ku sepa balumeli ka luna ba ba sepahala? Ruti n’a itatezi ku nyalwa ku wahabo munn’a hae ya sa zibi, ili munna ya si ka bulelwa fa libizo mwa Bibele. (Ruti 4:1) Kabakalañi? Kakuli n’a sepile tukiso ya n’a ezize Mulimu. Kana ni luna lu na ni sepo ye cwalo? Ka mutala, ha lu bata sinyalana ni yena, kana lwa mamelanga kelezo ya ku nyala kamba ku nyalelwa ‘fela ku Mulena’?—1 Makorinte 7:39.

4:13-16. Ruti n’a filwe tohonolo ye tuna luli nihaike n’a li Mumoabi mi kwamulaho n’a lapelanga mulimu Kemoshi! Nto yeo i bonisa kuli “taba ha i yo mwa mata a ya lata, kamba a ya itahanela; kono i mwa mata a Mulimu ya shemuba.”—Maroma 9:16.

Mulimu “A Mi Hulise mwa Nako Ye Swanela”

Buka ya Ruti i bonisa kuli Jehova ki Mulimu ya sishemo, ya nganga mihato ya ku tusa batanga ba hae ba ba sepahala. (2 Makolonika 16:9) Ha lu nahana ka za m’o Ruti n’a fuyaulezwi, lu bona butokwa bwa ku sepa Mulimu ka tumelo ye tiile, inze lu kolwa “kuli Mulimu u teñi, ni kuli ki Yena ya fa ba ba mu bata mupuzo.”—Maheberu 11:6.

Ruti, Naomi, ni Boazi ne ba sepile ka ku tala litukiso za Jehova, mi lika ne li ba zamaezi hande. Ka ku swana, “linto kaufela li sebelisana hamoho ku tahisa bunde ku ba ba lata Mulimu, bona ba ba bizizwe ka mulelo wa hae.” (Maroma 8:28) Kacwalo haike lu mamele kelezo ya muapositola Pitrosi ye li: “Kabakaleo mu ikokobeze mwatas’a lizoho la Mulimu le li na ni mata, kuli a mi hulise mwa nako ye swanela. Mu nepele lipilaelo za mina kaufela fahalimw’a hae, kakuli wa mi tokomela.”—1 Pitrosi 5:6, 7.

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Kana mwa ziba libaka Ruti ha n’a kumalezi Naomi?

[Siswaniso se si fa likepe 27]

Ki nto mañi ye ne tisize kuli Ruti a be ni libubo la ku ba “musali ya na ni mikwa ye minde”?

[Siswaniso se si fa likepe 28]

Jehova n’a file Ruti “mupuzo o tezi” ufi?