KA SILIMO sa 1991, Lipaki za Jehova mwa Russia nebatabile hahulu muta kukwaliwa kwa musebezi wabona wa kukutaza nekufelisizwe, mi nebazibahalile ka mulao. Ka nako yeo, neli basikai feela bane banahana kuli palo ya Lipaki neika ekezeha ka mashumi amañata ni kufita fa palo yebato eza 170,000 kacenu. Mwahalaa bakutazi ba Mubuso babasebeza ka taata bao, kunani Lipaki babazwa mwa linaha za kwahule babatutezi kwa Russia kuyo tusa mwa musebezi wa kukutaza. (Mat. 9:37, 38) Halunyakisiseñi zebabulela babañwi ba mizwale ni likaizeli bao.

Ka silimo se ulumelezwa musebezi wa kukutaza mwa naha ya Russia, bo Matthew bane bazwa kwa Great Britain nebanani lilimo ze 28. Fa mukopano o mutuna one ubile teñi mwa silimo seo, nekubile ni ngambolo yene bonisize kuli liputeho za kwa Upa wa Europe nelitokwa tuso. Ka kufa mutala, mubuleli naapundile puteho yeñwi yefumaneha mwa St. Petersburg, kwa Russia, ili yeo nekunani feela sikombwa saputeho alimuñwi mi nekusina baana-bahulu. Kono bahasanyi nebazamaisa lituto za Bibele zeñata hahulu. Bo Matthew babulela kuli: “Hamulaho wa ngambolo yeo, nenizwezipili kunahana hahulu ka za Russia, mi nalapela ku Jehova sihulu ka za takazo yaka ya kututela kwateñi.” Bo Matthew, babuluka masheleñi ni kulekisa lika zeñwi zenebanani zona mi batutela kwa Russia ka silimo sa 1992. Lika neli bazamaezi cwañi?

Bo Matthew babulela kuli: “Neni talimani ni butata bwa kusa ziba puo. Neni sakoni kubuisana lika za kwa moya ni babañwi.” Butata bobuñwi neli bwa kufumana malobalo. “Ka linako zeñata, nenitutanga kuzwa mwa muzuzu omuñwi kuya ku omuñwi ka sipundumukela.” Kusina taba ni matata anebatalimani niona kwa makalelo, bo Matthew babulela kuli: “Kututela kwa Russia ki yona katulo yende ka kufitisisa kwa likatulo zeniezize mwa bupilo.” Batalusa kuli: “Ka kusebeleza mwa sibaka se, niitutile kusepa hahulu Jehova mi niiponezi linzila zeñata zeo Jehova anietelezi ka zona.” Bo Matthew hamulaho nebaketilwe kuba muuna-muhulu ni kuba paina yaipitezi, mi ka nako yacwale, basebeleza kwa ofisi ya mutai yeli bukaufi ni St. Petersburg.

Ka silimo sa 1999, bo Hiroo nebakwazize Sikolo sa Tuto ya Bukombwa mwa Japan, inze banani lilimo ze 25, mi yomuñwi wa baluti ba sikolo seo naasusuelize hahulu bo Hiroo kuli bayo sebeleza mwa naha isili.  Bo Hiroo, nese bautwile kuli mwa Russisa kutokwahala hahulu bakutazi ba Mubuso, kacwalo bakala kuituta puo ya kwa Russia. Hape sebanga muhato omuñwi wa butokwa. Ba bulela kuli: “Neniile kuyo pota kwa Russia ka likweli ze 6. Bakeñisa kuli kwa Russia kwa batanga hahulu maliha, neniile kwateñi inze kubata, kuli ni yobona haiba nenikakona kutiyela muinelo wa kubata wo.” Hamulaho wa kuina kwateñi maliha ao kaufela, bo Hiroo bakutela kwa Japan ili kone baizopila bupilo bo bubunolo kuli babuluke penenyana yeneka bakonisa kukutela kwa Russia, ni kuyoinelela.

Bo Hiroo sebapilile mwa Russia ka lilimo ze 12, mi sebasebelelize mwa liputeho lisikai. Ka linako zeñwi, nebabanga feela bona baana-bahulu banosi mwa puteho mokunani bahasanyi babafitelela 100. Mwa puteho yeñwi, sunda ni sunda ki bona bane bafanga buñata bwa lingambolo za mwa Mukopano wa Sebelezo, kuzamaisa Sikolo sa Bukombwa sa Teokratiki, Tuto ya Tawala ya Mulibeleli, ni Tuto ya Buka ya Puteho mwa likwata ze 5. Hape nebaezanga misipili ya bulisana yemiñata. Habanahana lilimo zeo, bo Hiroo babulela kuli: “Neninani tabo yetuna hahulu bakeñisa kuli nenitusanga mizwale ni likaizeli kuli batiye kwa moya.” Kubelekela kokutokwahala hahulu bakutazi ba Mubuso nekutusize cwañi bo Hiroo? Bo Hiroo bali: “Pili nisikataha kale mwa Russia, neni beleka sina muuna-muhulu ni mi nenili paina ka nako yeswana, kono niikutwa kuli nibile ni silikani sesinca ni Jehova hamulaho wakutaha kwanu. Niitutile kusepa hahulu Jehova mwa lika kaufela zenieza.” Ka silimo sa 2005, bo Hiroo banyalana ni bo Svetlana, mi bazwelapili kubeleka hamoho sina mapaina.

Bo Matthew, babanani lilimo ze 34 ni banyani babona bo Michael, babanani lilimo ze 28, bazwa kwa Canada. Bubeli bwa bona nebaizopota kwa Russia mi neba komokisizwe ki kubona batu babañata bane bafumanehile kwa mikopano kono nekunani mizwale feela basikai bane bazamaisa mikopano. Bo Matthew babulela kuli: “Puteho yeneni potezi neinani baputehi ba 200, kono mikopano kaufela neizamaiswa ki muuna-muhulu alimuñwi ya supezi hahulu ni sikombwa sa puteho ya sali mukulwani. Muinelo oneni fumani kwa sibaka seo, neutahisize kuli nitutele kwateñi kuyo tusa mizwale bao.” Bo Matthew nebatutezi kwa Russia ka silimo sa 2002.

Hamulaho wa lilimo zeene, bo Michael nebatutezi kwa Russia, mi kapili balemuha kuli nekusatokwahala hahulu mizwale. Ka kuba sikombwa sa puteho, nebafilwe musebezi wa kutalima za sikwama sa puteho, libuka, ni likalulo za simu. Hape, nebakupilwe kueza misebezi yeeziwanga ki muñoli wa puteho, kufa lingambolo za nyangela, ni kutusa kuonga-onga mikopano ya mupotoloho ni kuyaha Mandu A Mubuso. Mane nihaiba ka nako ye, liputeho lisa tokwa hahulu tuso. Nihaike kuli kueza misebezi yemiñata kutokwa kubeleka ka taata, bo Michael basebali baana-bahulu cwale, babulela kuli: “Kutusa mizwale kunitahiseza tabo yetuna. Ki yona nzila yende hahulu yeniswanela kupila ka yona!”

Ka nako yacwale, bo Matthew banyalani ni bo Marina, mi bo Michael banyalani ni bo Olga. Mizwale bababeli bao ni basali babona, hamoho cwalo ni mizwale babañwi babañata babaitateli, bazwelapili kutusa liputeho zesweli kuhula.

Mwa silimo sa 1994, bo Tatyana inze banani lilimo ze 16, mapaina babaipitezi ba 6 bane bazwa kwa Czech Republic, Poland, ni Slovakia nebatilo sebeleza mwa puteho yabona kwa Ukraine. Bo Tatyana bahupulanga mapaina bao, ka kubulela kuli: “Mapaina ba, nebanani tukufalelo mi nebaatumeleha, nebanani musa mi nebaziba hande Bibele.” Kaizeli yo naaiponezi mo Jehova naafuyaulezi mapaina bao bakeñisa moya wabona wa buitomboli, mi naaikutwile kuli naatokwa kulikanyisa moya wa bona.

Ka kususuezwa ki mutala wa mapaina bao, ka nako yene sikwalanga sikolo, bo Tatyana nebayanga ni babañwi kwa kukutaza kwa libaka za matakanyani za mwa Ukraine ni Belarus ili ko Lipaki nebasika kutaleza kale kwateñi. Nebaikolanga hahulu misipili yeo kuli mane baitomela sikonkwani sa kuzwisezapili bukombwa bwa bona ka kututela kwa Russia. Pili nebaile kwa Russia kuyo potela kaizeli yomuñwi yanaatutezi kwateñi kuzwa kwa naha yeñwi, ni kuli bayo bata  musebezi one uka batusa kupeta hande bupaina. Hamulaho, ka silimo sa 2000, bo Tatyana batutela kwa Russia. Kana kututa, nekubabezi taata?

Bo Tatyana babulela kuli: “Bakeñisa kuli nenisa koni kutelela ndu ni nosi, nenilifelanga muzuzu ulimuñwi mwa ndu ya babañwi. Kupila cwalo nesi nto ye bunolo. Ka linako zeñwi, nenibatanga kukuta kwa hae. Kono Jehova kamita naanitusanga kulemuha kuli haneni ka zwelapili mwa sebelezo yaka, nenika tuseha hahulu.” Bo Tatyana ka nako yacwale basebeza sina mulumiwa mwa naha ya Russia. Ba ungula ka kubulela kuli: “Lilimo zenitandile inze ni sebeleza mwa naha yekwahule, linitusize kuba ni zeboñwi zende ni balikani babañata. Nto ya butokwa ni kufita ki kuli, nako yeo kaufela initusize kutiisa tumelo yaka.”

Bo Masako babazwa kwa Japan, base bafitelezi lilimo ze 50, nebanani takazo ya kusebeza sina mulumiwa, kono bakeñisa mapongo, nekubonahala kuli habakoni kueza cwalo. Nihakulicwalo, hane bakalile kuikutwa kwateñi hande, bo Masako balela kututela kwa Russia kuli bayo tusa mwa musebezi wa kukutaza. Nihaike kuli kufumana malobalo aswanela ni musebezi oinelela nekuli taata, kaizeli yo naaipilisanga mwa musebezi wahae wa bupaina ka kuluta batu puo ya Sijapanizi ni kufiyela. Ki lika mañi zetusize kaizeli yo kuzwelapili kueza musebezi wa kukutaza?

Habahupula lilimo zefitelela 14 zebasebelelize mwa Russia, bo Masako babulela kuli: “Tabo yenifumana mwa bukombwa ifitela kwahule matata eni kopana niona. Kukutaleza mwa libaka mo kutokwahala hahulu bakutazi ba Mubuso kutahisa tabo yetuna hahulu mwa bupilo.” Baekeza kubulela kuli: “Kuna, ibile makazo kubona mo Jehova anituselize kufumana lico, liapalo, ni malobalo mwahalaa lilimo zeñata zeni sebelelize kwanu.” Kwandaa kusebeleza kokutokwahala hahulu bakutazi ba Mubuso mwa Russia, bo Masako hape nebaabani mwa musebezi wa kukutaza mwa naha ya Kyrgyzstan. Kwandaa zeo, bo Masako babelekezi mwa liputeho zeitusisa Sikuwa, Sichainizi, ni Uighur. Ka nako yacwale, basebeza sina paina mwa St. Petersburg.

Bakeñisa kutotobela kwa sifumu sa naha, hañata mabasi atutelanga kwa linaha zeñwi kuyo bata zakuipilisa ka zona. Kono ka kuswana ni Abrahama ni Sara ba mwa linako za kwamulaho, mabasi amañwi atutelanga kwa linaha lisili kuli bayo zwisezapili likonkwani  zabona za kwa moya. (Gen. 12:1-9) Halunyakisiseñi mutala wa bo Mikhail ni bo Inga, babanyalani ili bane batutezi kwa Russia ka silimo sa 2003 kuzwa kwa Ukraine. Kapili-pili nebafumani batu bane babata kuituta niti ya mwa Bibele.

Bo Mikhail babulela kuli: “Nako yeñwi nelukutalelize mwa sibaka sesi sika kutalezwa kale. Muuna yomuñwi wa musupali akwalula munyako mi abuza kuli, ‘Kana mubakutazi?’ Hane lulumezi kuli lubakutazi, muuna yo bulela kuli: ‘Neniziba kuli zazi leliñwi mukataha. Hakukonahali kuli manzwi a Jesu asike atalelezwa.’ Muuna yo cwale abulela manzwi afumaneha kwa Mateu 24:14.” Bo Mikhail bazwelapili kubulela kuli: “Mwa sibaka seo, hape nelufumani sikwata sa basali ba 10 ba bulapeli bwa Baptist, ili batu ba lipilu zende babanyolezwi kuziba niti. Basali bao, nebanani buka ya Wa Kona Ku Pila Ku Ya Ku Ile, mi kwa mafelelezo a sunda ni sunda, nebaitusisanga yona kwa kuituta Bibele. Nelutandile lihola zeñata kualaba lipuzo zabona ni kuopela lipina za Mubuso ni bona, mi nelulalezi hamoho. Musipili wani, ki omuñwi wa misipili yeminde ka kufitisisa yenikile naeza.” Bo Mikhail ni bo Inga baitumelela kuli, kusebeleza mwa sibaka mo kutokwahala hahulu bakutazi ba Mubuso, kuba sutelelize hahulu ku Jehova, kutiisize lilato labona kwa batu, mi kubafumanisize limbuyoti ka kuba ni bupilo bobunde hahulu. Kacenu, basebeleza mwa mupotoloho.

Ka silimo sa 2007, bo Yury ni bo Oksana, babanyalani ili babazwa kwa Ukraine, baba mwa lilimo za ma 30, ni mwanaa bona Aleksey, yanani lilimo ze 13 ka nako yacwale, nebaile kuyo pota kwa ofisi ya mutai wa kwa Russia. Hanebali kwa mutai ko, nebaboni mapa ya Russia, ni kubona sibaka sesituna sesisina batu babakutaleza ku sona. Bo Oksana babulela kuli: “Hamulaho wa kubona mapa yeo, nelulemuhile kuli nekunani butokwi bo butuna bwa bakutazi ba Mubuso kufita mo neluhupulelanga. Nto yeo neilutusize kunahana za kututela kwa Russia.” Ki lika mañi zeñwi zene batusize? Bo Yury babulela kuli: “Kubala litaba zefumanehanga mwa lihatiso zaluna, zecwale ka za kuli ‘Kana Mwakona Kuyo Sebeleza Kwa Naha Isili?’ nekulutusize. * Neluizo potela sibaka sa mwa Russia ili sibaka seo mutai neuakalelize kuli lututele kwateñi, lwa yobata malobalo ni misebezi.” Ka silimo sa 2008, bo Yury ni bo Oksana nebatutezi kwa Russia.

Kwa makelelo, nekuli taata kubona kufumana musebezi, mi hañata nebatutanga kuzwa mwa muzuzu omuñwi kuya ku omuñwi. Bo Yury babulela kuli: “Kamita nelulapelanga kuli lusike lwazwafa, mi neluzwezipili mwa musebezi wa kukutaza inze lusepili kuli Jehova uka lutusa. Neluiponezi mwa naalutuselize Jehova hanelubeile za Mubuso mwa sibaka sapili. Kusebeleza Jehova ka nzila yecwalo nekutiisize lubasi lwaluna.” (Mat. 6:22, 33) Mi kusebeleza kokunani butokwi bobutana bwa kutazi ba Mubuso nekutusize cwañi Aleksey? Bo Oksana babulela kuli: “Ku mutusize hahulu, naaineezi ku Jehova ni ku kolobezwa inze anani lilimo ze 9. Ka kubona butokwi bo butuna bwa bakutazi ba Mubuso, Aleksey ususezwanga kueza bupaina bwatukusa ka linako ze sipumuzi sikolo. Lwatabanga hahulu halubona lilato ni cisehelo zanani zona mwa musebezi wa kukutaza.” Kacenu, bo Yury ni bo Oksana ki mapaina babaipitezi.

Sina mo bataluseza bakutazi ba Mubuso belunyakisisize, kututela kwa sibaka seseñwi kuli luyandulule bukombwa bwaluna kutokwa kuli lusepe hahulu Jehova. Ka niti, baba yosebelezanga kwa libaka kokunani butokwi bwa bakutazi, batalimananga ni matata mwa libaka zebatutelanga kuzona, kono hape babanga ni tabo yetuna yetiswa ki kukutaza taba yende kwa batu babatabela kuutwa lushango lwa Mubuso. Kana mwakona kutusa mwa musebezi kwa kukutaza mwa libaka mokusa tokwahala hahulu bakutazi ba Mubuso? Haiba muikatulela kueza cwalo, mwendi mukaikutwa mo nebaikutwezi bo Yury banebabulezi ka za katulo yabona yakututela kwa sibaka kokunani butokwi bwa bakutazi ba Mubuso kuli: “Nto feela iliñwi yeniinyaza ki kuli neniliyehile kueza cwalo.”