Bukeni ki Kabakalañi ha bu li Bwa Butokwa?

Lipalali ni matuku a yambukela li katalize batu ka lilimo-limo. Batu ba bañwi ne ba nahana kuli matuku ao ne li lisupo za kuli Mulimu u nyemile ni kuli na lumilwe ku to ota lifosi. Ku talimisisa hande lika ni ku tatubisisa lika ka tokomelo ka lilimo-limo, ku sinuzi kuli ze ne tisanga ona matuku ao hañata ne li libupiwa ze nyinyani ze pila bukaufi ni luna.

Licaziba ba fumani kuli lipeba, linda, mafele, linzi, ni minañi, li kona ku yambukiseza matuku. Mi hape ba fumani kuli batu hañata ba kona ku itabulela matuku a yambukela bakeñisa fela ku sa ba ni makete. Mi ku bonahala kuli bukeni bu kona ku tusa batu kuli ba si ke ba kenelwa ki matuku a bulaya.

Mi kwa utwahala kuli likuka za bukeni za shutana ka ku ya ka lizo ni miinelo ya batu. Mwa libaka mo ku si na mezi a buba kamba libaka ze lukisizwe hande mwa ku yumbela za mutabani, ku t’ata hahulu ku ba ni bukeni. Kono Mulimu na file Maisilaele ba kwaikale litaelo ka za bukeni ha ne ba zamaya mwa lihalaupa—ili mwa miinelo ye t’ata hahulu ha ku taha kwa ku ba ni bukeni.

Ki kabakalañi Mulimu ha tabela bukeni? Lu swanela ku ba ni mubonelo mañi ka za bukeñi? Ki likamañi zeo mina ni lubasi lwa mina mu swanela ku latelela kuli mu fukuze kwa matuku?

HA SA kotokile kwa sikolo, mwanana wa libizo la Max * ya pila kwa Cameroon, u kutela kwa hae. U shwile tala ni linyolwa, u kena mwa ndu ya sibotana ya pila ku yona, u kumbata nja ya hae ye ne mu litela, u kambeka mukotana wa hae wa libuka fa tafule ya ku cela, u ina fafasi, mi u litela lico za hae.

Bo mahe ba ba mwa litatehelo, ba utwa Max ha kena mwa ndu mi ba mu tiseza mukeke wa laisi ye cisa ni manawa. Kono ha ba bona mukotana wa hae wa libuka inge u inzi fa tafule ye kenile, ba sosobana kwa sifateho. Ba lubukela mwan’a bona mi ba bulela ka bunya kuli: “Maaaax!” Mwan’a bona u utwisisa ze ba talusa, mi kapili-pili u zwisa mukotana wa hae, ni ku mata ku yo tapa kwa mazoho. Cwale wa kuta ni ku to ca lico za na libelezi  ka nako ye telele. U bulela ka ku ñuñuna ili ka ku ikutwa mulatu, u li: “Mu ni swalele Ima, ne ni libezi.”

Me ya lilato u kona ku eza ze ñata kuli batu fa lapa ba be ni buikangulo bo bunde ni kuli ku be ni bukeni, nihaike kuli u sa tokwa swalisano ya lubasi lwa hae kaufela. Sina mo i boniseza taba ya Max, ki kwa butokwa ku luta ni ku twaeza bana ka nako kaufela, kakuli ku ba ni bukeni ku tokwa buikatazo bo bu butuna, mi bana ba tokwa ku hupuliswanga kamita.

Bo mahe Max ba lemuhile kuli lico li kona ku silafazwa ka linzila ze shutana-shutana. Kacwalo ha ba tapangi fela kwa mazoho ha ba lukisa lico kono hape ba kwahelanga lico ilikuli li si ke za silafazwa ki linzi. Bakeñisa kuli ba kwahelanga hande lico ni ku kenisanga hande ndu, ha ba katazwi hahulu ki lipeba ni mafele.

Libaka la butokwa le ba ezezanga cwalo bo mahe Max kikuli ba bata ku tabisa Mulimu. Ba li: “Bibele i bulela kuli batu ba Mulimu ba swanela ku ba ba ba kenile kakuli Mulimu ki ya kenile.” (1 Pitrosi 1:16) Mi ba ekeza kuli: “Bukeni bwa kwa moya bwa swana ni bukeni bwa kwa mubili. Kacwalo ni bata kuli lapa la ka li be le li kenile, mi ni bata ni kuli ni lubasi lwa ka lu bonahale ku kena. Niteñi, bukeni bo bu cwalo bwa konahala haiba mañi ni mañi mwa lubasi a ba ni makete.”

Swalisano ya Lubasi ki ya Butokwa

Sina mo ba lemuhezi bo mahe Max, ku ba ni makete mwa lubasi ku tokwa kuli mañi ni mañi a be ya kenile. Ka linako ze ñwi, mabasi a mañwi a kopananga hamoho ku buhisana ze a tokwa ni licinceho ze a tokwa ku eza mwahali ni fande a lapa. Ku kopananga cwalo kwa swalisanisa lubasi ni ku hupulisa mañi ni mañi mwa lubasi ku peta kalulo ya hae kuli lubasi kaufela lu be ni buikangulo bo bunde. Ka mutala, me u kona ku taluseza bana ba ba hulile libaka ha ba swanela ku tapanga kwa mazoho ha ba zwa kwa simbuzi ni hamulaho wa ku swala lika ze swana sina masheleñi, ni pili ba si ka ca kale lico. Mi bana ba ba hulile bao ni bona ba kona ku bona teñi kuli banyani ba bona ba eza nto ye swana.

Batu kaufela mwa lubasi ba kona ku abelwa misebezi ye shutana-shutana ya fa lapa. Lubasi lu kona ku ikatulela kuli lu ka kenisanga ndu sunda ni sunda ni ku ba ni tomahanyo ya ku kenisanga hande ndu hañwi kamba habeli ka silimo. Ku cwañi ka za ku kenisanga fa lapa? Munna yo muñwi ya tabela hahulu ku sileleza lifa ya bizwa Stewart L. Udall, ili ya pila kwa United States, na bulezi  kuli: “Lu pila mwa lifasi le li fela bunde, le li zwelapili ku ba le li maswe hahulu, mi sibaka sa lona se si si na lika sa yonga, mi lika ze ku lona kaufela li yunda zazi ni zazi bakeñisa silafalo ni lilata ni ku pongana kwa lika.”

Kana ni mina mu nahana cwalo ka za silalanda sa mina? Mwa miteñi ya kwaikale mane ni mwa litolopo ze ñwi za kwa Central Africa, nihaiba kacenu, muhuwelezi u lizanga mulangu kuli a kone ku teelezwa ki bayahi. Wa huwelezanga ka linzwi le lituna, ku hupulisa bayahi kuli ba kenise tolopo, kuli ba tokole mwa mikokolombwa, ba kolele likota, ba sheule bucwañi, ni ku olela manyalala.

Mwa lifasi kaufela ku na ni butata bwa mwa ku latela manyalala mi baeteleli ba bañata ba bonahala kuli ba palelwa luli ku tatulula butata bo. Litolopo ze ñwi li palezwi ku olela manyalala, mi kacwalo mwa makululu ku tezi litutuma za manyalala. Bayahi ba mwa litolopo zeo ba kana ba memiwa ku tusa mwa musebezi wo. Ka ku ba bayahi ba bande, Bakreste ba banga ba bañwi ba batu ba pili ku yo tusa mi ba swalisananga ni milao ya Sesare ba sa bilaeli. (Maroma 13:3, 5-7) Bakreste ba niti ba itatela ku eza ze ñata ku fita ze ba kupiwanga ku eza mwa misebezi ye cwalo. Ba tabela ku pila mwa libaka ze kenile mi ba ikupulisanga isali bona ku peta misebezi ya ku kenisa, ha ba libelelangi fela kuli konji ba hupuliswe ki muhuwelezi. Ba ziba kuli bukeni ki sisupo sa tuto ye nde ni mikwa ye swanela. Bukeni bu kalela ku mutu ni mutu ni lubasi ni lubasi. Lubasi ni lubasi ha lu bonisa bukeni ni makete fa lapa lu ka tahisa kuli silalanda kaufela si bonahale hande ni kuli batu ba fa silalanda seo ba be ni buikangulo bo bunde.

Ha lu ba ba ba Kenile lu Kuteka Mulimu ye lu Lapela

Ha lu ba ba ba kenile kwa mubili ni ha lu apala hande lu bonisa mo bu inezi bulapeli bwa luna mi hañata batu ba ba lu bona ba lemuhanga kuli lwa shutana ni bona. Sikwata sa mikulwani ba 15 ili bashimani ni basizana ne si kena mwa licelo hamulaho wa ku fumaneha kwa mukopano o mutuna wa Lipaki za Jehova kwa Toulouse, kwa France. Munna ni musal’a hae ba basupali ba ne ba inzi kwa tafule ye ne li bukaufi ni tafule ya mikulwani bao, ne ba libelela ku utwa lilata ni kuli mikulwani bao ba ka shupana. Kono ne ba tabisizwe ki mikwa ye minde ni lipuhisano ze nde za mikulwani bao ba ne ba apezi hande. Mikulwani bao ha ne ba tuha ba ikema, munna ni musal’a hae bao ba ba lumba bakeñisa mikwa ya bona ye minde, mi ba taluseza yo muñwi wa mikulwani bao kuli muzamao o munde cwalo ha u sa iponelwa fela mwa lifasi kacenu.

Batu ba ba potelanga liofisi za mutai, lihatisezo, ni miyaho mo ba pila Lipaki za Jehova hañata ba tabiswanga ki bukeni bo ba iponelanga teñi ko. Baitateli ba ba sebeleza ni ku pila fa libaka zeo ba laezwi ku tina litino ze kenile ni ku tapanga kamita. Ku tapanga fa mubili kamita ki kwa butokwa ku fita ku tolanga fela mafula a tibela kuli miunko ni mifufuzo i si ke ya utwahala. Baitateli bao, ba ba li likombwa za nako kaufela, ha ba kutazanga mwa libaka ze li bukaufi manzibwana kamba la Mukibelo ni la Sunda, ponahalo ya bona hape i tahisanga kuli batu ba nge hande lushango lo ba shaela.

“Mu be ba ba Likanyisa Mulimu”

Bakreste ba susuezwa kuli ba “be ba ba likanyisa Mulimu.” (Maefese 5:1) Mupolofita Isaya na ñozi pono ye ne bonisa mangeloi inz’a talusa Mubupi ka manzwi a, a li: “Ki Ya kenile, ki Ya kenile, ki Ya kenile.” (Isaya 6:3) Manzwi ao a koñomeka kuli Mulimu ki ya twekile mi u kenile hahulu ni ku fita. Kabakaleo, Mulimu u tokwa kuli batanga ba hae kaufela ba be ba ba kenile. U ba bulelela kuli: “Mu be ba ba kenile, kakuli Na ni Ya-Kenile.”—1 Pitrosi 1:16.

Bibele i susueza Bakreste kuli ba “apale ka mukwa o swaneleha.” (1 Timotea 2:9) Ha ku komokisi kuli mwa buka ya Sinulo, “line ye nde, ye kenile” i taluswa kuli i swaniseza likezo ze lukile za batu ba nga Mulimu kuli ba kenile. (Sinulo 19:8) Kwa neku le liñwi, mwa Mañolo sibi hañata si swaniseza koli kamba masila.—Liproverbia 15:26; Isaya 1:16; Jakobo 1:27.

Kacenu batu ba bañata ba pila mwa libaka mo kuli taata ku zwelapili ku ba ba ba kenile kwa mubili, mwa muzamao ni kwa moya. Butata bo, bu ka tatululwa hande Mulimu ha ka ‘eza linto kaufela ku ba ze nca.’ (Sinulo 21:5) Sepiso yeo ha i ka talelezwa, masila kaufela a kwa mubili, mwa muzamao ni kwa moya, a ka fela ku ya ku ile.

[Litaluso za kwatasi]

 [Mbokisi fa likepe 24]

Mulimu U Tokwa Bukeni

Ha ne ba li mwa musipili wa bona wa mwa lihalaupa, Maisilaele ne ba laezwi kuli lika za mutabani ne li swanelwa ku pumbekwa hande. (Deuteronoma 23:12-14) Ku eza cwalo ku bonahala kuli ne li musebezi o botehisa bakeñisa buñata bwa batu, kono ku si na kuliñi, ne ku ba silelelize kwa matuku a musululo a cwale ka typhoid fever ni kolera.

Maisilaele ne ba laezwi ku tapisa kamba ku sinya nto kaufela ye ngubile situpu. Nihaike kuli mwendi ne ba si ka utwisisa libaka ha ne ba filwe taelo yeo, Maisilaele ne ba tusizwe kuli ba pime matuku a yambukela.—Livitike 11:32-38.

Baprisita ne ba na ni ku tapa kwa mazoho hamohocwalo ni kwa mahutu pili ba si ka kala kale ku eza misebezi ya bona ya kwa tabernakele. Ku taza mukeketuna wa kopa mo ne ba tapelanga ka mezi, ne si musebezi o bunolo, kono ne ba swanela ku tapa ka nako kaufela.—Exoda 30:17-21.

[Mbokisi fa likepe 25]

Likupuliso ze Filwe ki Mualafi

Mezi ki a butokwa mwa bupilo, kono mezi a silafezi a kona ku tahisa matuku ni lifu. Mualafi ya bizwa Dr. J. Mbangue Lobe, ya okamela likolo la za bualafi fa likamba la Douala, kwa Cameroon, na talusize liakalezo ze tusa ha na buzizwe.

“Haiba mu kakanya kuli mezi a mina a kenile kamba a si ka kena, mu a bilise.” Kono na lemusize kuli: “Ku beya milyani mwa mezi ku lukile, kono ku kana kwa tisa kozi haiba milyani yeo i sa itusiswi ka swanelo. Kamita mu tapange kwa mazoho ka mulola pili mu si ka ca kale lico ni hamulaho wa ku zwa kwa simbuzi. Mulola ha u tuli hahulu, kacwalo nihaiba batu ba ba shebile ba kona ku itekela ona. Mu tapisange litino za mina kamita ka ku itusisa mezi a cisa haiba mwa katazwanga ki matuku a fa litalo.”

Mualafi yo u zwelapili kuli: “Batu kaufela mwa lubasi ba swanela ku bona teñi kuli mwa ndu ni fande ku kenile. Limbuzi ni tundu mo ku bulukelwanga libyana hañata ha li keniswangi mi kona se si tisanga kuli ku bundamange hahulu mafele ni linzi.” U zwelapili ku bulela temuso ye ñwi ya butokwa kwa banana, u li: “Mu si ke mwa tapanga mwa tunukana to tu mwa silalanda sa mina. Ku tezi mwateñi maikolokuwawa. Mu tapelange kwa ndu manzibwana mu si ka lobala kale, mu kenisange meno a mina busihu, mi mu lobalange mwa kanyandi ka minañi.” Mulelo wa litaba ze kaufela ze bulezwi kikuli, mu nahanele cimo za ku eza, mu nge muhato, ni ku ambuka matata.

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Ku tapisanga litino za mina ku ka mi sileleza kwa matuku a fa litalo

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Bakreste ba ikupulisanga isali bona ku kenisa silalanda sa bona

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Me ya lilato u kona ku eza ze ñata kuli ku be ni bukeni fa lapa la hae