Kana Bibele ya lu Bulelela Litaba Kaufela ka za Jesu?

Kana kikuli Jesu na si ka shwela fa Gologota, sina mo i Bibele bulelela kuli ki fona fa na shwezi, kono na bandukile? Kana ki niti kuli na nyezi Maria Magdalena ni ku pepa ni yena bana? Kamba kana mwendi na li mulapeli ya na ikambusize mwa lika ze ñata ili ya na hanile minyaka kaufela ya bupilo bwa fa lifasi? Kana ki niti kuli na lutile lituto ze shutana ni ze lu bala mwa Bibele?

LITABA ze cwalo za ku ikupulela li atile hahulu mwa lilimo za cwanoñu fa, mi ze ñwi za zona za boniswanga mwa mafilimu ni mwa libuka ze tabelwa hahulu ki batu ba bañata. Kwanda litaba za ku ikupulela feela, hape se ku bile ni libuka ni litaba ze ñata ze isa mamelelo fa libuka ze si ka buyelelwa za mwa lilimo za mwanda wa bubeli ni wa bulalu ze ngiwa kuli li patulula litaba za niti ka za Jesu ze ne si ka ñolwa mwa Litaba za Evangeli. Kana litaba za buipapato ze cwalo ki za niti? Kana lwa kona ku kolwa kuli Bibele ya lu bulelela litaba kaufela za niti ka za Jesu?

Kuli lu alabe lipuzo ze cwalo, lu tokwa ku nyakisisa litaba za butokwa hahulu ze talu. Sa pili, lu tokwa ku ziba litaba za butokwa za batu  ba ne ba ñozi Litaba za Evangeli ni nako ye ne ba li ñozi; sa bubeli, lu tokwa ku ziba batu ba ne ba ketile Mañolo a mwa Bibele kuli kona a tahile ka moya wa Mulimu ni mo ne ba a ketezi; mi sa bulalu, lu tokwa ku ziba hande makalelo a libuka ze si ka buyelelwa ni mo li shutanela ni Mañolo a mwa Bibele a tahile ka moya wa Mulimu. *

Mañolo A Sigerike A Sikreste na Ñozwi Lili, mi na Ñozwi ki Bomañi?

Ka ku ya ka litaba ze ñwi, Buka ya Evangeli ya Mateu ne i ñozwi kwa makalelo a silimo sa bu-8 hamulaho wa lifu la Kreste, ibatoo ba ka 41 C.E. Bocaziba ba bañata ba nga kuli ne i ñozwi hamulahonyana wa silimo seo, kono ba lumelelana kuli libuka kaufela za Mañolo A Sigerike A Sikreste ne li ñozwi mwa lilimo za mwanda wa pili C.E.

Ba ne ba iponezi Jesu ha na pila, lifu la hae, ni zuho ya hae ne ba sa pila ka nako yeo; kacwalo ne ba kona ku paka Litaba za Evangeli. Hape ne ba kona ku tongola ka bunolo litaba kaufela za buhata. Caziba F.  F. Bruce u talusa kuli: “Se siñwi sa lisupo ze tuna mwa mukutalezo wa kwa makalelo wa baapositola ki litaba ze ne ba ziba bateelezi; kakuli bateelezi ne ba bulezi kuli baapositola ne ba si ka bulela fela kuli, ‘Lu Lipaki za lika ze,’ kono hape ne ba bulezi kuli, ‘Sina ha mu ziba ni mina’ (Likezo 2:22).”

Ki bomañi ba ne ba ñozi Mañolo A Sigerike A Sikreste? Bañoli bao ne ba kopanyeleza ba bañwi ba baapositola ba Jesu ba 12. Bañoli bao, hamohocwalo ni bañoli ba bañwi ba Bibele, ba ba cwale ka Jakobo, Juda, mi mwendi ni Mareka, ne ba li teñi fa lizazi la Pentekonta ya 33 C.E. puteho ya Sikreste ha ne i tomilwe. Bañoli kaufela, ku kopanyeleza cwalo ni Paulusi, ne ba sebeza hamoho ni ba sitopa se si etelela sa puteho ya Sikreste ya kwa makalelo, ye ne kopanyeleza baapositola ni baana-bahulu mwa Jerusalema.—Likezo 15:2, 6, 12-14, 22; Magalata 2:7-10.

Jesu na lumelelize balateleli ba hae ku zwelapili mwa musebezi wa na kalisize wa ku kutaza ni ku luta. (Mateu 28:19, 20) Mane na bulezi kuli: “Ya mi utwa, wa ni utwa.” (Luka 10:16) Hape, na ba sepisize kuli moya o kenile wa Mulimu, kamba maata a sebeza, ne u ka ba fa maata a ne ba tokwa kuli ba eze musebezi wo. Kacwalo libuka ha ne li zwa kwa baapositola kamba kwa babeleki ba ne ba swalisana hahulu ni bona, ili batu ba ne ba bonisa hande kuli ne ba filwe moya o kenile wa Mulimu, Bakreste ba kwa makalelo ne ba amuhezi libuka zeo kuli ki ze nepahalile.

Bañoli ba bañwi ba Bibele ne ba pakile kuli bañoli sina bona ne ba filwe maata ni ketelelo ya moya o kenile wa Mulimu. Ka mutala, muapositola Pitrosi na amile kwa mañolo a Paulusi ni ku a likanyeza ni “Mañolo a mañwi.” (2 Pitrosi 3:15, 16) Paulusi, yena na lemuhile kuli baapositola ni bapolofita ba bañwi ba Sikreste ne ba buyelezwi ki Mulimu.—Maefese 3:5.

Kacwalo, Litaba za Evangeli za sepeha mi li nepahezi. Haki matangu kamba makande feela a ku ikupulela. Ki litaba za kwaikale ze ñozwi hande, ze tomile fa bupaki bo ne ba iponezi batu, bo bu ñozwi ki batu ba ne ba buyelezwi ka moya o kenile wa Mulimu.

Ki Bomañi ba ne ba Ketile Mañolo A Mwa Bibele A Tahile ka Moya wa Mulimu?

Bañoli ba bañwi ba ipapatile kuli Mañolo A Sigerike A Sikreste a tahile ka moya wa Mulimu ne a ketilwe lilimo-limo hasamulaho ki keleke ye ne tomilwe ka ketelelo ya Mubusi Constantine. Nihakulicwalo, bupaki ha bu bonisi cwalo.

Ka mutala, Caziba wa Litaba za Keleke za Kwaikale Oskar Skarsaune u li: “Mañolo a na swanela ku beiwa mwa Testamente ye Nca kamba a na sa swaneli, na si ka ketiwa ki sikwata sifi kamba sifi se si zamaisa keleke kamba mutu ufi kamba ufi . . . Likuka ze ne li ba etelela mwa ku keta Mañolo ne li ze utwahala: Mañolo a na ñozwi mwa linako za baapositola a na ngiwa kuli na ñozwi ki baapositola  kamba batu ba ne ba belekisana ni bona na ngiwa kuli a sepeha. Libuka ze ñwi, mañolo a mañwi, kamba mañolo a twi ki a evangeli a na ñozwi hamulaho na si ka kopanyelezwa teñi . . . Musebezi wo, ne u felile kale pili Constantine a si ka ba teñi mi hape ne ku fitile nako ye telele pili keleke ya hae ye maata i si ka tomiwa kale. Ne li keleke ya ba ne ba shwezi tumelo isiñi keleke ye maata, ye ne i lu file Testamente ye Nca.”

Ken Berding, ya na swalisani ni licaziba ili ya na itutile Mañolo A Sigerike A Sikreste, u bulela ka mo ne a tezi Mañolo a mwa Bibele a tahile ka moya wa Mulimu kuli: “Keleke ne i si ka iketela Mañolo a tahile ka moya wa Mulimu; kwa swanela ku bulela kuli keleke i lukela ku nga libuka ze ne ba nga Bakreste kamita kuli ki Linzwi le li nepahezi le li zwa ku Mulimu.”

Kono kana ne li feela Bakreste ba mwa lilimo za mwanda wa pili ba ne ba ketile Mañolo a tahile ka moya wa Mulimu? Bibele i lu bulelela kuli ne ku na ni nto ye ñwi ya butokwa hahulu, ye maata, ye ne tusize mwa musebezi wo.

Ka ku ya ka Bibele, puteho ya Sikreste ne i filwe ‘limpo ze shutana-shutana’ za moya o kenile. (1 Makorinte 12:4) Ba bañwi kwa Bakreste bao ne ba filwe maata a ipitezi a ku keta litaba ze ne tahile ka moya wa Mulimu luli ni ze ne si ka taha ka moya. Kacwalo, Bakreste kacenu ba lumela kuli Mañolo a mwa Bibele na zibahala kuli a tahile ka moya wa Mulimu.

Kaniti, Mañolo ao na tahile ka ketelelo ya moya o kenile ku kala feela kwa makalelo. Kwa mafelelezo a lilimo za mwanda wa bubeli C.E., bañoli ba bañwi ne ba bulezi maikuto a bona ka za libuka za Bibele ze tahile ka moya o kenile. Nihakulicwalo bañoli ba, ne ba si ka iketela Mañolo ao a tahile ka moya wa Mulimu; ne ba pakile feela litaba za na amuhezi kale Mulimu ka ku itusisa bayemeli ba hae ba ne ba etelelwa ki moya wa hae.

Miputo ya kwaikale ni yona ne i file bupaki bo bu tiile bwa ku yemela Mañolo a tahile ka moya wa Mulimu e ba lumela batu ba bañata kacenu. Ku na ni miputo ya Mañolo A Sigerike ye fitelela 5,000 mwa puo ya kwa makalelo, ku kopanyeleza ni ye miñwi ya mwa lilimo za mwanda wa bubeli ni wa bulalu. Zeo kona libuka ze tahile ka moya wa Mulimu ze ne ngiwa kuli li nepahalile mwa linako za baapositola mi kacwalo za kopiswa ni ku hasanyiwa, isiñi libuka ze si ka buyelelwa.

Kono bupaki bo bu mwa Bibele ki bona bo bu bonisa hande niti ya kuli Mañolo ao ki ona a tahile ka moya wa Mulimu. Libuka za Bibele ze tahile ka moya wa Mulimu za lumelana ni “mutala wa litaba ze pilisa” ze lu fumana mwa  Bibele mutumbi. (2 Timotea 1:13) Li susueza babali ku lata, ku lapela, ni ku sebeleza Jehova, mi li hanisa tumelo ya mioya, madimona, ni ku lapela lika ze bupilwe. Li nepahezi ku zwa kwa makalelo mi li na ni bupolofita bwa niti. Mi li susueza babali ku lata batu ba bañwi. Libuka za Mañolo A Sigerike A Sikreste li na ni litaba ze cwalo ze ipitezi. Kana libuka ze si ka buyelelwa li cwalo?

Libuka ze si ka Buyelelwa li Shutana Cwañi ni ze Tahile ka Moya wa Mulimu?

Libuka ze si ka buyelelwa za shutana ni ze tahile ka moya wa Mulimu. Ne li ñozwi ibatoo ba fahalaa lilimo za mwanda wa bubeli, kwamulaho hahulu, libuka ze tahile ka moya wa Mulimu inge li ñozwi kale. Li bonisa litaba za Jesu ni za Bukreste ze sa lumelelani ni Mañolo a tahile ka moya wa Mulimu.

Ka mutala, buka ye si ka buyelelwa ya Evangeli ya Thomas i bulela litaba za buhata za na si ka bulela Jesu, ze cwale ka za kuli Jesu na ka fetula Maria kuli a be muuna ilikuli a kone ku kena mwa Mubuso wa lihalimu. Buka ya Evangeli ya Thomas ye sa li ye nca i talusa Jesu ha na sa li mwanana kuli na na ni ñole mi na bulaisize mwanana yo muñwi ka bomu. Libuka ze si ka buyelelwa za Likezo za Paulusi ni Likezo za Pitrosi li koñomeka ku ikambusa ka ku tala kwa somano mi mane li bulela za baapositola inze ba susueza basali ku kauhana ni baana ba bona. Buka ya Evangeli ya Judasi i bulela za Jesu inze a seha balutiwa ba hae bakeñisa kuli ba lapela ku Mulimu ka nako ya sico. Mihupulo ye cwalo ha i lumelelani ni litaba ze fumaneha mwa Mañolo a tahile ka moya wa Mulimu.—Mareka 14:22; 1 Makorinte 7:3-5; Magalata 3:28; Maheberu 7:26.

Libuka ze ñata ze si ka buyelelwa li bonisa litumelo za balapeli ba ba bizwa ma-Gnostics, ba ne ba lumela kuli Mubupi, Jehova, haki Mulimu yo munde. Hape ne ba lumela kuli zuho ha i yo, ni kuli lika kaufela ze kona ku boniwa ni ku swaliwa li maswe, ni kuli linyalo ni lupepo li simuluha ku Satani.

Buñata bwa libuka ze si ka buyelelwa li bulelwa kuli li ñozwi ki batu ba ba bulezwi mwa Bibele kono haki cwalo. Kana ne ku na ni batu ba bañwi ba ne zwisize libuka zeo mwa Bibele? Caziba yo muñwi wa za libuka ze si ka buyelelwa, M.  R.  James na bulezi kuli: “Ha ku na kakanyo ka za kuli ya li zwisize mwa Testamente ye Nca ki mañi: Feela kikuli ne li si kalulo ya libuka ze tahile ka moya wa Mulimu.”

Bañoli ba Bibele ne ba Lemusize ka za Bukwenuheli bo ne bu ka Taha

Mwa libuka ze tahile ka moya wa Mulimu, lu fumana mwateñi litemuso li sikai ka za bukwenuheli bo ne bu tuha bu ba teñi ili bo ne bu ka sinya puteho ya Sikreste. Mane, bukwenuheli bo, ne bu kalile kale mwa linako za baapositola, kono baapositola ne ba bu tibezi ku yanduluka. (Likezo 20:30; 2 Matesalonika 2:3, 6, 7; 1 Timotea 4:1-3; 2 Pitrosi 2:1; 1 Joani 2:18, 19; 4:1-3) Litemuso ze cwalo li bonisa ka za libuka ze ne kalile ku bonahala hamulaho wa lifu la baapositola, ili ze ne lwanisana ni lituto za Jesu.

Kaniti, ze ñolwa ze cwalo li kana za bonahala ku ba za kale ni ze kutekeha kwa licaziba ni bañoli ba bañwi ba litaba za kwaikale. Kono mu nahane taba ye: Ku cwañi haiba licaziba li kungushula litaba za buhata ze hatiswa mwa linako za cwale, mwendi licaziba zeo li nga litaba zeo mwa limagazini ze ambola za bupilo bwa batu ba ba zibahala hahulu ni lihatiso za likwata ze tuna za bulapeli, mi cwale ni ku buluka hande mapampili ao mwa sibaka mo a sa koni ku sinyeha. Kana hamulaho wa nako ye telele, litaba zeo li ka ba za niti ni ze itingwa? Hamulaho wa lilimo ze 1,700, kana buhata ni mafosisa a mwa mapampili ao za kona ku fetuha za niti bakeñisa kuli li ñozwi kale?

Kutokwa! Ki nto ye swana ni litaba za buipapato za kuli Jesu na nyezi Maria Magdalena ni litaba ze ñwi ze si na tuso ze zwa mwa libuka ze si ka buyelelwa. Ha ku na tuso ya ku sepa litaba ze cwalo, sihulu litaba za niti inge li li teñi. Litaba kaufela za bata Mulimu kuli lu li zibe ka za Mwana hae li teñi luli mwa Bibele, ili yona buka ye lu kona ku sepa.

[Litaluso za kwatasi]

[Maswaniso fa likepe 26]

BUPILO BWA JESU LIBUKA ZA KALULO YA LIBUKA ZE SI KA

BIBELE YA SIGERIKE BUYELELWA

2 B.C.E. 33 C.E. 41 98 130 300

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

Kenneth Garrett/National Geographic Image Collection

[Siswaniso se si fa likepe 28]

Muapositola Paulusi na ezize limakazo, mane ni makazo ya zuho, ili ku fa bupaki bo bu tiile bwa kuli moya wa Mulimu ne u mu tusize mi ne u buyelezi za na ñozi mwa mañolo a hae