TOHO YA TABA: LIFASI MO KU SI NA SALULUTI—LI KA BA TEÑI LILI?

Saluluti Ki Butata bo ba Talimana ni Bona Batu Mwa Lifasi Kaufela

JONATHAN ya naa pepezwi kwa America, kono ili yo bashemi ba hae ne ba simuluha kwa Korea, naa bonisizwe saluluti kwa bwanana bwa hae. Ha naa nzaa hula, a bata sibaka kwa naa ka yo pila ili kwa naa si ke a yo boniswa saluluti bakeñisa ponahalo ya hae kamba mubala wa hae. A yo ba mualafi kwa tolopo ye kwa mutulo wa Alaska, mwa U.S.A., ili ko buñata bwa bakuli ne ba na ni ponahalo ye swana ni ya hae. Naa na ni sepo ya kuli kwa sibaka seo, batu ne ba si ke ba yo mu bonisa saluluti.

Sepo ya hae yeo ne i felile hamulaho wa ku alafa musali yo muñwi wa lilimo ze 25. Ha sa wetulukile, musali yo a talima Jonathan kwa sifateho ni ku bulela manzwi a kashwau bakeñisa kuli naa lutilwe ku toya batu ba kwa Korea ku zwa kwa bwanana bwa hae. Kezahalo yeo ne i tahisize kuli Jonathan a hupule kuli buikatazo kaufela bwa naa ezize bwa ku tutela kwa naha yeo kuli a yo swalisana hande ni batu ba kwateñi ne bu si ke bwa mu konisa ku picuka saluluti.

Muinelo wa naa ipumani ku ona Jonathan u bonisa kuli saluluti si maswe. Saluluti si fumaneha kai ni kai mwa lifasi. Ku bonahala kuli ko ku pila batu kaufela ku na ni saluluti.

 Nihaike kuli batu ba bañata ba matukelanga ku bulela kuli ha ba lati saluluti, niti kikuli saluluti si fumaneha kai ni kai. Yeo ki nto ye komokisa. Nto ye toilwe ki batu ba bañata cwalo i kona ku fumaneha cwañi kai ni kai? Ku si na ku kakanya, batu ba bañata ba ba sa lati saluluti ba palelwanga ku lemuha kuli ba na ni sona. Kana nto yeo ya kona ku ezahala ku mina?

SALULUTI KI MUINELO WA KA BUTU

Ibe kuli lwa ziba kuli lu na ni saluluti kamba ha lu zibi, ku kona ku lu bela taata ku ziba haiba lu ezanga lika ze ñwi ze bonisa kuli lu na ni saluluti. Bibele i talusa libaka le li tahisa kuli ku be cwalo, ha i li: “Pilu ya puma ku fita linto kaufela.” (Jeremia 17:9.) Kamukwaocwalo, lu kana lwa ipuma kuli lwa kona ku pila ni batu ba mifuta kaufela. Kamba lu kana lwa ikemela ka ku bulela kuli lu na ni libaka le li utwahala la ku sa lata batu ba mubala kamba mushobo u sili.

Kuli lu bone butata bo lu na ni bona bwa ku palelwa ku ziba haiba lu na ni saluluti kamba kutokwa, ha lu nyakisiseñi muinelo o latelela: Mu nge kuli mwa zamaya mwa mukwakwa mu li nosi busihu inge ku naa ni lififi. Mi kwapilaa mina ku taha micaha ba babeli be mu sa zibi. Ba bonahala ku ba ba ba tiile mi ku bonahala kuli yo muñwi wa bona u shimbile nto ye ñwi mwa lizoho la hae.

Kana mu ka nahana kuli micaha bao ba ka mi holofaza? Ki niti kuli lika ze mu kile mwa ipumana ku zona li kana za mi hupulisa kuli mu tokwa ku ba ni tokomelo, kono kana lika zeo za kona ku tahisa kuli mu lumele luli kuli micaha ba babeli bao ba ka mi holofaza? Puzo ye kona ku mi tusa ku utwisisa hande taba ye ki ya kuli, Ne mu nahanile kuli micaha bao ne li ba mubala kamba mushobo u ifi? Kalabo ya mina i kona ku bonisa lineku le mu yemi ku lona mwa taba ye. I kona ku bonisa haiba ni mina mu na ni saluluti kamba ku tokwa.

Haiba lwa sepahala, lu ka itumelela kuli kaufela luna lwa bonisanga saluluti mwa miinelo ye shutana-shutana. Bibele ni yona i bonisa mufuta wa saluluti o atile hahulu mi i bulela kuli, batu ba atulanga ba bañwi ka ku “talima sibupeho” sa bona. (1 Samuele 16:7, Bibele ye Kenile, Hatiso ya 1984) Bakeñisa kuli kaufelaa luna lu na ni mukwa o maswe wo ili o tisanga butata bo butuna, kana ku na ni sepo ya kuli lwa kona ku lwanisa kamba ku felisa saluluti mwa bupilo bwa luna? Mi kana ku ka ba ni nako ye ku si ke kwa ba ni saluluti mwa lifasi kaufela?

[Mbokisi fa likepe 3]

SALULUTI KI BUTATA BO BA TALIMANA NI BONA BATU MWA LIFASI KAUFELA

Canada: Ba Amnesty International ha ne ba bulela ka za naha ya Canada, ka 2012 ne ba ize: “Ku si na taba ni kuli naha yeo i konile ku amuhela batu ba mibala ni lizo ze shutana-shutana ni ku toma milao ye sileleza liswanelo za batu ba ba cwalo, batu ba zwezipili ku talimana ni butata bwa saluluti sa mubala mwa naha yeo.”

Europe: Piho ye ñwi ya kwa Europe ya 2011 ye ne bulela za saluluti ne i bonisize kuli: “[48 pesenti] ya batu ba kwa Europe ba lumela kuli mwa linaha za bona ku ezizwe lika ze nyinyani hahulu za ku lwanisa saluluti.”

Africa: Piho ya Amnesty International Report ya 2012 i bonisa kuli: “Mwa linaha ze ñata basali ba sa zwelapili ku lwaniswa ni ku ketululwa.”

Nepal: Piho ya ba Human Rights Watch World Report i bonisa kuli: “Batu ba mayemo a kwatasi (“ba ba bizwa Madalits”) ba ketululwanga hahulu, sihulu ha ku taha ku za sifumu, mo ba pilisanela ni batu ba bañwi, ni mwa litaba za lizo.”

Eastern Europe: Magazini ya The Economist, ya September 4, 2010, ne i bulezi kuli: “Batu ba ba bizwa Maroma ba kwa upa wa Europe, ha ba li mwa linaha li sili ba tamilikezwa litaba za buhata, mi habo bona ba boniswa saluluti, kamukwaocwalo ha ku na mutu wa lipolitiki ya itakaleza ku tatulula butata bwa bona.”

[Mbokisi fa likepe 4]

SALULUTI KIÑI?

Licaziba ba palezwi ku talusa kuli saluluti ki nto mañi luli. Ba bañwi ba bulela kuli saluluti ki “moya wa ku sa tabela batu ba bañwi bakeñisa simuluho ya bona.” Ba bañwi bona ba bulela kuli moya o cwalo u banga teñi bakeñisa “ku sa ziba niti ka za batu ba bañwi,” ili nto ye tahisanga kuli ‘ba ba nahanele bumaswe.’ Ku si na taba ni taluso ye kona ku fiwa, mutu u kona ku boniswa saluluti bakeñisa mubala wa hae, buima bwa hae, ku ba muuna kamba musali, mushobo wa hae, bulapeli bwa hae, kamba nto ifi kamba ifi ye ba kana ba nahana ba bañwi kuli ya shutana.

[Siswaniso se si fa likepe 4]

Ne mu ka ikutwa cwañi ha ne mu ka ipumana mwa muinelo wo?