THOMAS Emlyn ne li mañi mi ki nto mañi ye ne mu susuelize ku yemala niti? Ki lika mañi ze lu kona ku ituta ku ze ne ezahezi ku yena ili ze kona ku lu tusa kacenu?

Kuli lu alabe lipuzo zeo, lu tokwa ku kuta hanyinyani kwamulaho kuli lu zibe ze ne ezahezi mwa England ni mwa Ireland mwa lilimo za ma 1600 ni za ma 1700. Ka nako yeo, Keleke ya England ne i na ni maata a matuna. Likwata ze ñata za Keleke ya Protestant ni batu ba bañwi, ne ba sa lumelelani ni lituto ni likezo za batu ba Keleke ya England.

Nako ye ne li ezahala lika zeo, ki fona fa naa pepezwi Thomas Emlyn ili la 27 May, ka silimo sa 1663 kwa Stamford, Lincolnshire, mwa England. Naa file ngambolo ya hae ya pili inze a na ni lilimo ze 19. Hamulaho, a ba muluti mwa keleke ya musali yo muñwi ya naa tompeha hahulu ya naa pila kwa London mi ku tuha fo, a tutela kwa Belfast, mwa Ireland.

Ha naa li kwa Belfast, a ba mueteleli wa keleke ya kwateñi. Hamulaho wa nako, Emlyn a kala ku lutanga mwa likeleke ze ñata ku kopanyeleza cwalo ni mwa likeleke za mwa Dublin.

Mwahalaa nako yeo kaufela, Emlyn naa sweli ku ituta Bibele ka tokomelo. Lika za naa sweli ku ituta ne li tahisize kuli a kale ku kakanya tuto ya Silaalu, nihaike kuli naa lumelanga mwa tuto yeo kwa makalelo. Ha naa nzaa eza lipatisiso mwa Libuka za Evangeli, naa fitile fa ku ikolwisa kuli libuka zeo ne li yemela kutwisiso ya hae.

Emlyn naa si ka matukela ku taluseza batu za kutwisiso ya hae yeo. Nihakulicwalo, batu ba bañwi mwa keleke ya habo yena ya Dublin ba lemuha kuli naa sa tuhezi ku amanga kwa tuto ya Silaalu mwa lingambolo za hae. Ka ku ziba kuli batu ba bañwi ne ba si ke ba lumelelana ni kutwisiso ya hae ye nca, Emlyn naa ñozi kuli: “Ha ni koni ku zwelapili mwa situlo sa ka se, ha se ni mi taluselize mo se ni utwisiseza taba ye.” Ka June ya silimo sa 1702, batu ba babeli ba naa swalisana ni bona ba mu buza libaka ha naa tuhezi ku amanga kwa tuto ya Silaalu mwa lingambolo za hae. Emlyn a ba taluseza kuli naa tuhezi ku lumela mwa tuto ya Silaalu ni kuli na sa tabeli ku zwelapili ku swalisana ni keleke ya bona.

Hamulaho feela wa mazazi a sikai, Emlyn a tuta mwa Dublin ona muleneñi wa Ireland, mi a ya kwa England. Niteñi, hamulaho wa likweli ze peli ni lisunda ze peli, a kutela kwa Dublin kuli a yo tatulula butata bo buñwi inze a na ni mulelo wa ku tutela kwa London kuli a yo inelela kwateñi. Ha naa li kwa Dublin, a ñola buka ka mulelo wa ku yemela mubonelo wa hae ka za Jesu ye ne na ni toho ya taba ye li: An Humble Inquiry Into the Scripture-Account of Jesus Christ (Patisiso ya Mwa Mañolo ya Litaba ze Ama Jesu Kreste.) Mwa buka yeo, Emlyn naa talusize ka ku utwahala hande ku zwelela mwa Mañolo kuli Jesu haki yena Mulimu ya Pahami ka ku fitisisa. Taba yeo ne i nyemisize hahulu batu ba mwa keleke ya naa swalisananga ni yona Emlyn mwa Dublin. Mi bakeñisa taba yeo, keleke yeo ya mu leka saimoni kwa kuta.

Emlyn naa tamilwe la 14 June, 1703 ni ku iswa kwa kuta ya Bench Court mwa Dublin. Mwa buka ya hae ye na ni toho ya taba ye li: True Narrative of the Proceedings, (Likande le li Bonisa ka ku Tala mo ne I Zamaezi Taba) Emlyn naa bulezi kuli naa filwe koto bakeñisa ‘ku ñola  ni ku hatisa buka, mi mwa buka yeo kuti naa nyefuzi ni ku filikanya hahulu batu ha naa bulezi ka ku utwahala kuli Jesu Kreste ha likani ni Mulimu Ndate.’ Katulo ye ne filwe ne i si ka luka bakeñisa kuli ne i filwe mane taba i si ka zekiwa kale. Mabishopu ba 7 ba Keleke ya kwa Ireland, ne ba inzi hamoho ni baatuli ba kuta ya Dublin taba yeo ha ne i zekiwa. Emlyn naa si ka fiwa tukuluho ya ku ikemela. Richard Levins ya naa li caziba wa mulao mwa kuta ya Ireland naa bulelezi Emlyn kuli naa si ke a fiwa tukuluho ya ku ikemela ni kuli naa ka “zumiwa sina folofolo.” Kwa mafelelezo a muzeko wo, Richard Pyne Muatuli yo Muhulu wa kuta ya Ireland naa bulelezi batu ba ne ba ketilwe ku atula taba yeo kuli haiba ne ba si ke ba atula ka mo ne ku tokwahalela, “mabishopu ne ba li teñi” mi mwendi ka ku bulela cwalo naa talusa kuli baatuli bao ne ba ka fiwa koto.

Emlyn ha naa fumanwi kuli u na ni mulatu, muyemeli wa muuso a mu kupa kuli a bulelele batu kuli kutwisiso ya hae ne i fosahalile. Emlyn naa hanile ku eza cwalo. Kabakaleo naa lifisizwe masheleñi ni ku atulelwa ku pika silimo si li siñwi mwa tolongo. Bakeñisa kuli naa palezwi ku lifa masheleñi a naa tomezwi, a zwelapili ku ina mwa tolongo ka lilimo ze peli, ku fitela mulikanaa hae ha naa ikambotile ni ba mulao kuli ba kutise hanyinyani kwa masheleñi a naa tomezwi. Emlyn naa lukuluzwi mwa tolongo la 21 July, 1705. Maswabi a naa ikutwile hamulaho wa ku zekiswa ni ku tamiwa, ki ona a naa tisize kuli a bulele manzwi a bulezwi kwa makalelo a taba ye, a kuli: “Ni nyandela tuto ye ni lumela kuli ki yona niti ka za Mulimu ni kanya ya hae.”

Emlyn naa ile kwa London, kwa naa izo kala ku swalisana ni William Whiston, caziba yo muñwi wa litaba za mwa Bibele ya naa toilwe hahulu bakeñisa ku hatisa litaba za naa ziba kuli ki yona niti ya Bibele. Whiston naa kuteka hahulu Emlyn, mi mane naa talusize kuli Emlyn ne li yena: “‘Mutu kamba muuna wa pili’ ku tuhela ku swalisana ni ‘Bukreste bwa kale.’”

Sina William Whiston ni caziba yo muñwi wa litaba za mwa Bibele ya bizwa Isaac Newton, Emlyn naa fumani kuli Bibele ha i yemeli tuto ya Silaalu sina mo i boniseza buka ya bulapeli bo buñwi bwa tumelo ya Athanasia. Naa talusize kuli: “Hamulaho wa ku nahanisisa litaba zeo ka butungi, ni ku ituta Mañolo a kenile, . . . Ne ni fumani libaka le li tiile . . . la ku cinca kutwisiso ya ka ka za tuto ya Silaalu.” Naa unguzi ka ku bulela kuli: “Mulimu yena Ndatahe Jesu Kreste ki yena feela Mulimu yo mutuna ka ku fitisisa.”

Ki nto mañi ye ne tisize kuli Emlyn a be ni kutwisiso ye cwalo? Naa fumani mañolo a mañata a talusa shutano ye mwahalaa Jesu ni Ndatahe. Mukoloko o latelela u bonisa mañolo a naa fumani Emlyn (Mi maikuto a naa fitisize fa mañolo ao, a ñozwi ka ku siyamiswa):

•  Joani 17:3: “Kreste a li ku ba a taluswe kuli wa likana ni Mulimu kamba kuli ki yena Mulimu a nosi.” Ndate ki yena feela ya bizwa: “Mulimu a nosi wa niti.”

•  Joani 5:30: “Mwana ha koni ku eza tato ya hae kono u eza tato ya Ndatahe.”

•  Joani 5:26: Mwana “U filwe bupilo ki ndatahe.”

•  Maefese 1:3: “Nihaike kuli Jesu Kreste u zibahala hahulu ka ku ba Mwanaa Mulimu, mwa Bibele hakuna liñolo le li bonisa kuli Mulimu ki Ndatahe Mulimu, nihaike kuli Mulimu Ndate u biziwanga hañata kuli ki Ndatahe Mulenaa luna Jesu Kreste.”

Hamulaho wa ku nyakisisa bupaki kaufela, Emlyn naa bulezi ka buikolwiso kuli: “Hakuna nihaiba taba i liñwi ya mwa Mañolo a kenile ye kona ku itusiswa ku talusa ka ku nonga kuli Ndate, Mwana, ni Moya o Kenile ki nto iliñwi.”

Batu ba bañata kacenu ba saba ku yemela litaba za niti ze i luta Bibele. Kono Emlyn naa itatela ku yemela niti ya mwa Bibele. Naa buzize puzo ya kuli: “Haiba mutu ha yemeli litaba za niti za butokwa hahulu, za fumana kuli za utwahala mi li na ni bupaki mwa Mañolo a kenile, ki sika mañi sa ka ipulaiseza ku bala ni ku eza lipatisiso mwa Mañolo?” Emlyn naa si ka keshebisa litaba za niti.

Mutala wa naa tomile Emlyn ni ba bañwi, wa kona ku lu susueza ku itatuba kuli lu bone haiba lwa tabela ku zwelapili ku yemela niti batu niha ba lu nyefula bakeñisa litumelo za luna. Ni luna lwa kona ku ipuza lipuzo ze cwale ka za kuli: Ki ifi nto ya butokwa ka ku fitisisa, ku kutekiwa ni ku fuyaulwa ki batu kamba ku yemela niti ya mwa Linzwi la Mulimu?’