Bakimbi banena’mba bambwa babwanya kwingidija bukomo bwabo bwa kulula pa kuyuka myaka, mbwa mulume ne mukaji, ne luvumba lwa bambwa bakwabo. Bambwa babwanya ne kufundijibwa mwa kuyukila bintu bisabika bya kyaka ne bintu bikolwañana bipelejibwe. Bantu byobengidijanga meso mwanda wa kumona bintu bidi pa kifuko, bambwa abo bengidijanga bukomo bwabo bwa kulula. “Bajingululanga” bintu na myulu.

 Languluka’po bidi: Bukomo bwa kulula budi na mbwa i bupite bwa batwe bantu misunsa tununu ne tununu. Kukwatañana na kitango kimo (National Institute of Standards and Technology) mbwa “ubwanya kulula luvumba lwa tubintu tutyetutye twa kintu. Udi bwa aye ubwanya kulula luvumba lwa kafé katyetye bininge kelwe mu kyumbu kyoilwanga’mo.”

 Mwanda waka mbwa udi na buno bukomo bukatampe bwa kulula luvumba?

•   Mulu wa mbwa i mubombe kadi umukwashanga apēlelwe kuyuka bintu bya luvumba.

•   Mulu wa mbwa udi na mampempe abidi—dimo dya kwesa nadyo, dikwabo nadyo dya kulula nadyo luvumba. Shi mbwa wakoke luvula, lwendelelanga mu dipunge mudi tubintu tukoka luvumba.

•   Kakintu kamo kadi na mbwa kakoka luvumba, kabwanya kwikala na masantimetele 130 ne kupita mitamba yonso iná, ino ka batwe bantu kadi’tu’nka na masantimetele 5 mitamba yonso iná.

•   Mbwa ubwanya kwikala na tuseke tuvule tulula luvumba tutabukile twetu misunsa 50.

 Bino byonso bikwashanga mbwa ashiañanye luvumba lukomo kulula lwa tubintu twishileshile. Kimfwa, tubwanya kwivwana luvumba lwa busuku, ino bashayuka banena’mba mbwa aye ubwanya kuyuka ne bisombelwa byonso bidi’mo.

 Bakimbi ba ku masomo amo (Pine Street Foundation) balonga bukimbi pa dyaya, banena’mba bongolo ne mulu wa mbwa bingidilanga pamo “bu kintu kikomo bininge ku kulula luvumba kekyamwekele pano pa ntanda.” Befundi ba sianse i bapunge bintu bikoka “luvumba” mwa kuyukila bintu bisabika bya kyaka, byabusunga bipelejibwe, misongo, kimfwa dyaya.

 Le ulanga’po namani? Le bukomo bwa kulula budi na mbwa bweikadile’ko’ni nansha kudi wibupangile?