Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Bipangujo bya Batangi

Bipangujo bya Batangi

Le kibidi kya pa kibelo kya tempelo ya Solomone kyādi na bula bwa namani mu bwimwa?

Kibidi kya pa kibelo kyādi kikwasha bu kitwelelo kya Kijila kya tempelo. Mungya Mabible a Bisonekwa Bijila Bwalamuni bwa Ntanda Mipya alupwilwe kumeso kwa 2023, “kibidi kya pa kibelo kya kumeso kyadi na maboko 20 mu bula, mungya bunkimbwa bwa njibo, kadi bwimwa bwakyo i 120.” (2 Bi. 3:4) Kadi malamuni makwabo anena’mba kibidi kya pa kibelo kyādi na “maboko 120” mu bwimwa, ko kunena’mba kyādi i kiteba kya mametele 53!

Inoko Bible mutampe wa mu 2023 mu Angele wa Bwalamuni bwa Ntanda Mipya unena pangala pa kibidi kya pa kibelo kya tempelo ya Solomone amba: “Bula bwakyo bwa mu bwimwa bwādi i maboko 20,” nansha kintu kya mametele 9. a Tubandaulei’ko bubinga butyetye bulengeje kwikale buno bujadiki.

Bula bwa mu bwimwa bwa kibidi kya pa kibelo ke butelelwepo mu 1 Balopwe 6:3. Mu uno vese, mulembi Yelemia ulombola’mo bula bwa mu bulampe ne mu bunkimbwa bwa kibidi kya pa kibelo, inoko kalombola’mopo bula bwa mu bwimwa. Kupwa mu shapita ulonda’ko, utela’mo kanda ne kanda ka bintu bya panja pa tempelo, mwine mubadilwa Dijiba dya Byuma bisungululwe, matempa dikumi, ne bikomo bibidi bya mukuba byādi bimene panja pa kibidi kya pa kibelo. (1 Ba. 7:​15-37) Shi kibidi kya pa kibelo kyādi binebine na mametele 50 ne kupita mu bwimwa kadi kilampe bininge kupita bipindi byonso bya ku tempelo, mwanda waka Yelemia kātelelepo bula bwakyo bwa mu bwimwa? Enka ne myaka tutwa na tutwa pa kupita’po, befundi ba mānga Bayuda bālembele amba kibidi kya pa kibelo kekyādipo kilampe kutabuka bipindi byonso bya ku tempelo ya Solomone.

Befundi ba myanda ya mu Bible batatananga mulangwe wa amba mumbu ya tempelo yādi ikwatyije kibidi kya pa kibelo kya maboko 120 mu bwimwa. Byūbakwa bya mabwe malampe bininge ne matafwadi bya mu kitatyi kyāsonekelwe Bible, pamo bwa bibelo bya tempelo ya mu Edipito, ādi na kitako kikatampe kunshi ino kūlu masongoke. Inoko tempelo ya Solomone yādi mishile. Befundi ba myanda ya mu Bible bakulupile amba mutyika wa mumbu ya tempelo kewādipo mukatampe kupita maboko 6, nansha mametele 2 ne kipindi. Mwifundi wa mānga ya bintu bya lūbako Theodor Busink unena’mba: “Kukwatañana na mutyika wa mumbu ya [kitwelelo kya tempelo], kibidi kya pa kibelo kekyādipo na maboko 120 [mu bwimwa].”

Bimweka bu kisonekwa kya 2 Bilongwa bya Mafuku 3:4 kyātentwilwe na kilubo. Nansha byotutanga mu bilembwa bimo bya kala kibalwa “120” mu uno vese, bilembwa bimo bikulupilwa pamo bwa Kodekishi ya Alexandrinus ya mu myaka katwa ka butano ne Kodekishi ya Ambrosianus ya mu myaka katwa ka busamba, tutanga’mo “maboko 20.” Mwanda waka padi mutentudi wēlubile wālemba “120”? Kishima “katwa” ne “maboko” i biifwane mu Kihebelu. Pa kino, ye uno mutentudi wālembele kishima “katwa” pa kyaba kya “maboko.”

Na bubine, kitatyi kyotulonga bukomo bwa kwivwanija kanda ne kanda ne kulombola mwādi mwikadile tempelo ya Solomone, tutanga mutyima na kampata ku bine byādi byelekeja ino tempelo—ko kunena’mba tempelo mikatampe ya ku mushipiditu. Bine tufwijanga’ko bininge Yehova pa kwitwita batwe bengidi bandi bonso tumutōtele mu ino tempelo!—Bah. 9:​11-14; Kus. 3:12; 7:​9-17.

a Kunshi kwa dyani kutōkeja’mba “bilembwa bimo bya ku makasa bya pa kala bitela ‘120,’ inoko bilembwa bikwabo bya ku makasa ne malamuni amo atela ‘maboko 20.’”