Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Lelo Wadi Uyukile Kala?

Lelo Wadi Uyukile Kala?

Le mpakwa (aloe) yādi ingidijibwa mu kitatyi kyāsonekelwe Bible yādi namani?

Bible unena amba mpakwa yādi ingidijibwa mwanda kununkija bivwalwa ne bitanda. (Mitōto 45:8; Nkindi 7:17; Lwimbo 4:14) Mpakwa itelelwe mu Bible imweka bu yatambile ku mutyi witwa bu Agar (ubadilwa mu kisumpi kya mityi ya Aquilaria). Shi mutyi ubabola, keutambija māni anunka biya ne matomvu. Mutyi wādi utwibwa bukula, bwine bwādi bupotejibwa bu “mpakwa.”

Bible udingakanya mapema a Isalela na “mityi ya aloe [mpakwa] yakuna Yehova.” (Umbadilo 24:5, 6) Ino mityi yādi ifunkila padi pa mityi ya Agar, mine yādi ibwanya kufika pa bula bwa mametele 30 ne kwāla misambo koku ne koku. Nansha uno mutyi byokeutanwapo mu Isalela wa dyalelo, dibuku dimo dishintulula bishima bya mu Bible (Dictionary of the Bible) dinena amba “kekudipo kintu kipatanya amba ino mityi ne mikwabo keiyukenepo dyalelo mu [kino kipindi kya ntanda] yādi idimwa kadi midimbile ne miyule mu Dilungu dya Yodano.”

Le i bitapwa’ka byādi bitabijibwa ku tempelo ya mu Yelusalema?

Bijila bya Leza byādi binena amba bitapwa byonso byādi byelwa ku tempelo byādi bifwaninwe kwikala bilumbuluke. Leza kādipo witabija kitapwa kilemane. (Divilu 23:19; Levi 22:21-24) Kukwatañana na Philo mulembi Muyuda wa mu myaka katwa kabajinji K.K., babitobo ba mu kine kitatyi’kya bādi babandaula banyema “tamba ku mutwe kutūla ne ku diná” mwanda wa kuyuka shi i bafwaninwe ne “ba kubulwa dikeme nansha bulema bo-bonso.”

Mwifundi Sanders wanene amba bengidi ba ku tempelo “bādi bapa bansunga lupusa lwa kupoteja bintu bya kwela bu bitapwa enka banyema ne byoni bibandawilwe dibajinji na babitobo. O mwanda nsunga wādi upa mpotyi kakanda kalombola amba kitapwa’kya kekidipo na bulema.”

Mu 2011, bakimbi ba bintu bya kala batene kano kakanda, nansha kino kitanshi, mu masala a tempelo​—kadi na bukatampe bwa kityele padi ne kitampa kya tamba pa bukata bwa myaka katwa kabajinji K.K.K. ne mwaka 70 K.K. Padi bilembwa bibidi bya mu Kialamia byaālamwinwe bu “Butōki Kudi Leza.” Bimweka amba i bengidi ba ku tempelo bālembele kino kitanshi kikale ke kishiyekulu ne kya kulondela’po pa kuyuka banyema bafwaninwe kwelwa bu kitapwa.