Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Thomas Emlyn​—⁠Le Wadi Ufutulula’ni Nansha Wadi Ulwila Bubine?

Thomas Emlyn​—⁠Le Wadi Ufutulula’ni Nansha Wadi Ulwila Bubine?

LE Thomas Emlyn, wadi ani, ne i bika byamutonwene alwile bubine? Le i ñeni’ka yotuboila kwadi ibwanya kwitukwasha dyalelo?

Pa kulondolola ku bino bipangujo, tutalei bidi byalongekele mu Angeletele ne Irlande ku mfulo kwa myaka katwa ka 17 ne ku ngalwilo kwa myaka katwa ka 18. Kipwilo kya mu Angeletele kyadi na lupusa lukatampe. Bisumpi bivule bya Bamishoni ne bantu bakwabo balwile na kipwilo.

LE WADI ANI?

Thomas Emlyn, wabutwilwe mu ino ngikadilo mu mafuku 27, Kweji 5, 1663 mu Stamford, Lincolnshire, Angeletele. Wanene busapudi bwandi bubajinji na myaka 19. Mwenda mafuku waikele ke wa mishoni na mwana-mukaji umo wa lupeto wadi mu Londoni, kupwa wavilukila ku Belfast, Irlande.

Mu Belfast waingile’mo bu mukulumpe mu kipwilo. Mafuku pa kupita’po, Emlyn kaingila bu pashitele mu bifuko bivule, kubadila’mo ne Dublin.

MWANDA WAKA WASAMBILWE’MBA UFUTULULAÑANANGA?

Mu yoya myaka, Emlyn wefundile Bible na katentekeji. Byaefundile byamulengeje atatane Busatu Busantu nansha byaadi wibwitabije dibajinji. Pakimbile mu Maevanjile, waitabije’mba alumbulwile kwivwanija kwandi.

Emlyn kalombwelepo kiponka na ponka byobya byatene. Ino bantu bamo ba mu kipwilo kyandi kya mu Dublin bajingulwile’mba kakitelangapo Busatu Busantu mu busapudi bwandi. Byadi uyukile’mba bintu byasokwele kebiketabijibwapo na bakwabo, wasonekele’mba: “Nkilangapo’mba kendelela na kulama kino kitenta kyondi nakyo, shi nombole bakwabo bino bintu.” Mu Kweji 6, 1702, bapwani nandi babidi bamulwile mwanda kakidipo utela Busatu Busantu mu busapudi bwandi. Emlyn wanene’mba kakibukulupilepo monka kadi watūla’byo.

Dibuku dya Emlyn dileta bukamoni bwa mu Bisonekwa bulombola’mba Yesu kabwanyapo kwikala Leza Mwine Mukatampe

Mu mafuku matyetye waviluka mu Dublin, Irlande, waenda mu Angeletele. Kupwa kwa mayenga dikumi wajokela ku Dublin kukapwa myanda imoimo, mwanda wa avilukile ku Londoni lonso. Kwine’kwa, walupula’ko kitabo An Humble Inquiry Into the Scripture-Account of Jesus Christ, na mulangwe wa kubingija mumweno wandi. Mu kino kitabo waletele bubinga bwa patōkelela bwa mu Bisonekwa’mba, Yesu kabwanyapo kwikala Leza Mwine Mukatampe. Kino kyalobeje bantu ba mu kipwilo kyadi’mo Emlyn pa kala mu Dublin. Kisambo kibajinji kyashilula.

Emlyn wakutyilwe ne kutwejibwa mu Kidye kya Mulopwe-Mukaji wa mu Dublin mu mafuku 14, Kweji 6, 1703. Mu dibuku dyandi True Narrative of the Proceedings, Emlyn wanene’mba, wasambilwa “pa mwanda wa kulemba ne kulupula dibuku mwadi mulembelwe’mba, nadi mfutululañana ne kutuka bantu ne bikwabokwabo. Ponanene’mba Yesu Kidishitu kadipo mu ludingo lumo na Leza Tata.” Pano po pene pakabile mwanda. Baeveke basamba-babidi ba mu kipwilo kya mu Irlande  badi bashikete pa kibasa na batyibi. Emlyn wapelejibwe kunena mwanda wa kwibingija. Richard Levins, mutyibi mutumbe wa mu Irlande walombola Emlyn amba “ukapangwa’nka bwa mpumpi, pakubulwa kijila nansha makayo.” Kumfulo kwa kidye Richard Pyne Mutyibi Mukatampe wa Kidye, wasapwila batyibi nandi’mba shi baleke kutyiba myanda moilangilwa kutyibibwa, “bamfumwandi ba eveke badi ponka,” padi na mulangwe wa amba kisumpi kya batyibi’kya, kikapebwa mfuto.

“Kine kyonsusukila i byobya byondyukile’mba bo bubine dadi yo ntumbo yandi [Leza].”​—Thomas Emlyn

Emlyn pa kuponejibwa, yewa ulonda mutyibi mukatampe wamunena ashinte byakulupile. Emlyn wapela. Bamulomba amande ne kumukuta mwaka mutuntulu. Byakadipo ubwanya kufuta amande, washele mu buloko myaka ibidi kufika ne panekenye mulunda nandi ba lupusa batyepeje’ko amande. Mu mafuku 21, Kweji 7, 1705, Emlyn watamba mu buloko. Byasuswilwe bya bumvu, byamufikije ku kunena binenwa bidi ku ngalwilo’bi amba: “Kine kyonsusukila i byobya byondyukile’mba bo bubine kadi yo ntumbo yandi [Leza].”

Emlyn wavilukila mu Londoni, kwaakelungile na William Whiston, muntu mukwabo wadi wifunda Bible, wadi ufutululwa mwanda walombwele patōka byobya byaadi umona bu bubine bwa mu Bible. Whiston wadi ulēmekele Emlyn ne ku mutēla bu “muntu umbajinji kadi mukatampe wadi usapula ‘bwine Kidishitu bwa pa kala.’”

MWANDA WAKA WAPELELE BUSATU BUSANTU?

Pamo bwa William Whiston ne mwifundi mukwabo mulēmekibwe Isaac Newton, Emlyn watene’mba Bible kafundijangapo lufundijo lwa Busatu Busantu molulombwedilwe mu Mbila ya Athanase. Wanene’mba: “Pa kupwa kulanguluka bininge, ne kwifunda Bisonekwa bijila, . . . Nasokola bubinga bukatampe . . . bwa kushinta mumweno wami wa kala utala Busatu Busantu.” Wafudile ku kunena’mba “Leza Shandya Yesu Kidishitu ye Mwine Mukatakata.”

Le i bika byafudije Emlyn ku kano kashinga? Watene Bisonekwa bivule byādi bilombola kwishila kudi pa bukata bwa Yesu ne Shandi. Tala’tu bimfwa bityetye (binenwa bya Emlyn bishintulula bisonekwa i bisendeke):

  •  Yoano 17:3: “Kidishitu kanenepo’mba aye ye uno Leza umo nansha kwikala Leza, Leza umo kete.” Enka Tata kete ye wityilwe bu “Leza umo kete wa bine.”

  •  Yoano 5:30: “Mwana kaloñangapo kiswa-mutyima kya aye mwine, ino uloñanga kiswa-mutyima kya Tata.”

  •  Yoano 5:26: “Wapene būmi bwandi kudi Tata.”

  •  Efisesa 1:3: “Nansha Yesu Kidishitu byatelelwe divule bu Mwana Leza, kekudipo pobatelele Tata bu Shandya Leza ino witwanga divule bu Shandya Mfumwetu Yesu.”

Emlyn pa kupwa kulangulukila pa buno bukamoni bonso, wakomeneje na kunena’mba: “Kekudipo kisonekwa nansha kimo mu Bisonekwa bijila, kibingija bino byobanenanga’mba Tata, Mwana, ne Mushipiditu, i batelwe patōkelela bu muntu umo.”

LE I ÑENI’KA YOTUBOILA’KO?

Bavule dyalelo batyinanga kubingija bufundiji bwa mu Bisonekwa. Ino Emlyn waitabije na mutyima umo kulwila bubine bwa mu Bible. Waipangwile’mba, “shi muntu wakomenwa kusapula bubine bwa mvubu mikatampe, bwasokwele patōkela mu Bisonekwa bijila kadi na bukamoni, le kine kyatangile’bo ne kwibukimba i kika le?” Emlyn kadipo ubwanya kunyengakanya bubine.

Kimfwa kishile Emlyn ne bakwabo kitukwasha tulanguluke shi bine tudi na mutyima wa kulwila bubine mu kupangwapangwa. Kadi i biyampe twiipangule’mba: “Le kintu kya mvubu kutabuka​—i kulēmekibwa ne kumonwa biyampe na bantu’ni, nansha i kulwila bubine bwa mu Kinenwa kya Leza?