Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Bamasorete bakatentula Mifundu Minsantu ne ntema yonso

TSHIENA-BUALU TSHINENE | MUVUA BIBLE MUPANDUKE

Bible wakapanduka ku buteyi bua dijinga kushintulula mukenji uvuamu

Bible wakapanduka ku buteyi bua dijinga kushintulula mukenji uvuamu

LUTATU: Lutatu bu mudi dibola ne buluishi kabivua bibutule Bible to. Kabidi, bamue batentudi ne bakudimunyi bakateta bua kushintulula mukenji wa mu Bible. Imue misangu pamutu pa bobu kuenza malu mu diumvuangana ne Bible, bakateta bobu kuenza bua ne: Bible apetangane ne bilele biabu. Tukonkonone bimue bilejilu:

  • Muaba wa kutendelela: Pankatshi pa siekele muinayi ne muibidi kumpala kua Yezu, bafundi ba Pantateke wa bena Samaleya bakabueja panyima pa Ekesode 20:17 miaku eyi: “in Aargaareezem. Ne muaba eu newasapu tshioshelu tshiebe.” Nunku bena Samaleya bakatekemena bua Mifundu Misantu ibatue nyama ku mikolo bua mudimu wabu wa dibaka ntempelo pa “Aargaareezem” anyi pa Mukuna wa Gerizime.

  • Dilongesha dia busatu bunsatu: Bidimu bishadile ku 300 panyima pa Bible mumane kujika, mufundi kampanda uvua witaba dilongesha dia busatu bunsatu wakasakidila mu 1 Yone 5:7 mêyi aa: “mu diulu, Tatu, dîyi ne nyuma muimpe: ne bintu bisatu ebi bidi tshintu tshimue.” Tshiambilu etshi katshivua mu mifundu ya ntuadijilu to. Mumanyi wa malu a mu Bible diende Bruce Metzger udi uleja ne: “katshia anu ku siekele muisambombo bakatungunuka ne kupeta mêyi aa misangu ne misangu mu maniskri a mu Latin wa kale ne mu wa Vulgate.”

  • Dîna dia Nzambi: Pakatelabu lubuku lua bena Yuda bu bukole buabu, bakudimunyi ba Bible ba bungi bakangata dipangadika dia kumbusha dîna dia Nzambi mu Mifundu Misantu. Pa muaba wa dîna edi bakapingaja mianzu bu mudi “Nzambi” anyi “Mukalenge,” mianzu idibu benza nayi mudimu mu Bible bua kuleja ki nganu Mufuki kadi nansha bantu kabidi, bintu bia ntendelelu wa dishima wa ne Diabolo​—Yone 10:34, 35; 1 Kolinto 8:5, 6; 2 Kolinto 4:4. *

MUA KAPANDUKA BIBLE: Tshia kumpala, nansha muvua bamue batentudi ba Bible kabayi bamutabalela anyi mene kabayi ne bujalame, kadi bakuabu ba bungi bavua bobu ne dimanya dia bungi ne bikale ne ntema ya bungi. Pankatshi pa siekele muisambombo ne wa dikumi panyima pa Yezu, Bamasorete bakatentula Mifundu ya tshiena Ebelu, ne kuyipatulabu mu tshidibu babikila ne: mifundu ya masorete. Bavua bamba muvuabu babala miaku ne maleta bua bilema kabibuedi to. Muaba uvuabu basangana bilema mu mifundu mimpe ivuabu benza nayi mudimu, bavua babifunda ku mielelu ya mabeji. Ba masorete bakabenga bua kushintulula mifundu ya mu Bible. Mulongeshi mukuabu diende Moshe Goshen-Gottstein, wakafunda ne: “Buabu bobu, kushintulula mifundu idi mu Bible kuvua bualu bubi butambe.”

Tshibidi, maniskri a bungi lelu eu adi bushuwa ambuluisha bamanyi ba malu a mu Bible bua kumona bilema. Tshilejilu, bamfumu ba bitendelelu bakalongesha mu bidimu bia kale ne: Nkudimuinu wabu wa mu Latin udi ne mifundu ya Bible milelela. Kadi, mu 1 Yone 5:7, bakabueja miaku ya dishima anu mutukadi baleje ku ntuadijilu kua tshiena-bualu etshi. Bilema ebi biakabuela too ne mu Nkudimuinu wa King James mu Anglais. Kadi pakapetabu maniskri makuabu, akaleja tshinyi? Bruce Metzger wakafunda ne: “Mêyi adi mu 1 Yone 5:7 kaena mu maniskri a nkudimuinu ya kale to (Syriac, Coptic, Armenian, Ethiopic, Arabic, Slavonic), pakumbusha Latin.” Bu tshipeta, nkudimuinu miakajilula ya King James ne Bible mikuabu mmiumbushe biambilu bia mashimi abi.

Chester Beatty P46, papirise wa maniskri a Bible a mu bidimu bu bia 200 panyima pa Yezu

Maniskri a kale mmalejaku ne: mukenji wa mu Bible uvua mulama bimpe anyi? Pavuabu bapete mivungu ya mu Mbuu Mufue mu 1947, bamanyi bavua mua kufuanyikija mifundu ya Masorete ya mu tshiena Ebelu ne ivua mu mifungu ya Bible ivuabu bafunde katshia bidimu tshinunu biapita. Muntu kampanda wa mu kasumbu ka bafundi ba Mivungu ya mu Mbuu Mufue wakalua kukoma ne: muvungu umue “ke udi ufila tshijadiki tshidi katshiyi kuela mpata tshia ne: batentudi bena Yuda bavua balame mifundu ya Bible bimpe menemene ne lulamatu luonso mu bule bua bidimu bipite pa tshinunu.”

Nzubu wa Chester Beatty wa dilamina mikanda wa mu Dublin mu Irlande wakasangisha papirise ivua isua kupetangana ne mukanda onso wa Mifundu ya tshiena Greke ya bena Kristo too ne maniskri a mu siekele muibidi panyima pa Yezu, tuambe ne: anu bu bidimu bitue ku 100 panyima pa Bible yonso mumane kujika. Mukanda kampanda udi wamba ne: “Nansha muvua Papirise misakidile malu mapiamapia mimpe mu malu masunguluke avuabu bafunde, ivua kabidi mileje muvuayi mijalame pavuayi ilonda malu a kale a mfundilu wa Bible.”​—The Anchor Bible Dictionary

“Tudi mua kuamba kakuyi dikokangana ne: kakuena mukanda mukuabu wa kale nansha umue udi mufike kutudi ne bujalame bua mushindu eu to”

TSHIPETA: Pamutu pa kunyanga mêyi a mu Bible, bidimu ne bungi bua maniskri a Bible mbiakaje bushuwa mêyi a mu Bible. Bua malu adi atangila Mifundu ya tshiena Greke ya bena Kristo, Sir Frederic Kenyon wakafunda ne: “Kakuena mukanda mukuabu wa kale nansha umue udi ne bijadiki bia bungi ne bia kale bu Bible to. Kakuena mumanyi udi ne lungenyi luimpe nansha umue udi mua kuela mpata ne: mifundu itudi nayi mmijalame menemene to.” Bua Mifundu ya tshiena Ebelu, mumanyi mukuabu diende William Henry Green wakafunda ne: “Tudi mua kuamba kakuyi dikokangana ne: kakuena mukanda mukuabu wa kale nansha umue udi mufike kutudi ne bujalame bua mushindu eu to.”

^ tshik. 6 Bua kumanya malu makuabu, bala Tshisakidila tshia A4 ne A5 mu Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia mu Anglais, udi mu site wetu wa ku Enternete mu www.mt1130.com.