BUALU ebu buvua buenzeke mu 1949, kukadi mpindieu bidimu bipite pa 60 kadi muyuki wanyi mmutuadije bidimu bia bungi kumpala kua tshidimu etshi. Tatuanyi Hendrik uvua wenza bisabata ne muikale tshidime mu musoko mukese wa Donderen udi ku Nord kua provense wa Drenthe mu ditunga dia Pays-Bas. Mvua muledibue mu 1927 ne ndi muana muinayi wa mu bana muanda mutekete. Nzubu wetu udi ku muelelu wa njila wa buloba wa mu katshimenga. Bena mutumba betu ba bungi bavua babidime ne mvua munange mudimu eu bikole. Mu 1947 pamvua ne bidimu 19, ngakapetela bulelela kudi Theunis Been uvua umue wa ku bena mutumba betu. Kumpala tshivua munange Theunis pamvua mupetangana nende bua musangu wa kumpala to. Kadi matuku makese panyima pa Mvita mibidi ya buloba bujima, wakalua Ntemu wa Yehowa, meme kulua kumona ne: uvua muntu muimpe menemene kupita muvuaye kumpala. Dishintuluka diende edi diakandenga bikole, ke meme kutuadija kumuteleja pavuaye ungambila malu adi Nzambi mulaye bua mparadizu pa buloba. Ngakitaba bulelela ne lukasa ne tuetu kushala balunda. *

Ngakatuadija kuyisha mu ngondo 5 wa 1948 ne ngondo wakalonda, mmumue ne: mu matuku 20 a ngondo 6, ngakatambula mu mpungilu uvua muenzekele mu tshimenga tshinene tshia Utrecht. Mu dia 1 ngondo wa 1 wa 1949, ngakalua mpanda-njila, kuntumabu mu musoko wa Borculo udi ku Est mu ditunga dia Pays-Bas. Muaba eu uvua tshisumbu tshivua ne bantu bakese. Mvua ne bua kuenza luendu lua kilometre mitue  ku 130 bua kufika muaba au, nunku ngakaya ne dikalu dianyi. Mvua ngela meji ne: luendu luvua ne bua kungangata mêba matue ku asambombo, kadi bu muvua mvula wa bungi muloke ne tshipepele tshikole tshifumina kumvua nya, luendu luakangangata mêba 12 nansha mumvua mulue kuangata kawulu bua kilometre 90 ivua mishale. Ngakafika kumvua nya ku dilolo menemene; muvua mu dîku dia Bantemu ne ngakashalamu tshikondo tshionso tshimvua mpanda-njila mu musoko au.

Mu bidimu bia panyima pa mvita abi, bantu kabavua anu ne bintu bia bungi to. Mvua anu ne nkotshi umue ne mupanu umue, nkotshi muine au uvua munene bikole, ne mupanu uvua muipi bikole! Anu mumvua muambe mu mêyi a mbangilu, mvua mupete lutatu mu ngondo wa kumpala umvua muenze mu Borculo kadi Yehowa wakangambuluisha bua kupeta malonga a Bible a bungi. Panyima pa ngondo tshitema, bakantuma mu Amsterdam.

Mvua mukolele ku musoko, kadi ngakadisangana mu Amsterdam, tshimenga tshinene menemene tshia mu Pays-Bas. Mudimu wa buambi uvua uya kumpala bikole. Mu ngondo wa ntuadijilu, ngakafila mikanda ya bungi mu buambi kupita mumvua muyifile mu ngondo tshitema ya kumpala. Nkavua ndombola malonga a mukanda matue ku muanda mukulu. Pangakalua musadidi wa tshisumbu (utudi tubikila lelu ne: mutangidi wa malu a kasumbu ka bakulu), bakampesha muyuki wa patoke bua musangu wa kumpala. Ngakumvua buôwa, kadi ngakapeta disulakana pakantumabu mu tshisumbu tshikuabu kumpala kua dituku adi kufikadi. Tshivua mumanye ne: mvua mua kulua kuenza miyuki mipite pa 5 000 mu bidimu bivua bilua to.

Mu ngondo 5 wa 1950, bakantuma mu tshimenga tshia Haarlem. Kungambilabu bua meme kulua mutangidi wa tshijengu, bualu ebu buakampangisha tulu munkatshi mua matuku asatu. Ngakambila Robert Winkler uvua umue wa ku bana betu bavua benza mudimu ku Betele ne: tshivua ndiumvua mukumbane to, kadi wakangambila ne: “Anji uwuja anu formilere. Neulonge.” Matuku makese pashishe, bakandongesha mudimu mu ngondo umue ne meme kutuadija kuenza mudimu bu mutangidi wa tshijengu. Pamvua nkumbula tshimue tshia ku bisumbu bia mu tshijengu, ngakapetangana ne Janny Taatgen, nsongakaji wa musangelu uvua mpanda-njila, munange Yehowa bikole ne muikale ne lungenyi lua kudifila. Tuakaselangana mu 1955. Kumpala kua meme kutungunuka ne muyuki, Janny neumvuije muakatuadijaye bumpanda-njila ne mutuakenza nende mudimu pamue patuakaselangana.

Janny: Mamuanyi wakalua Ntemu mu 1945 pamvua ne bidimu 11. Wakamona diakamue mushinga wa kulongesha bana bende basatu Bible, kadi tatuanyi kavua munange bulelela to, nunku mamu uvua utulongesha pavua tatu kayiku.

Bisangilu bia kumpala bingakabuela bivua mpungilu uvua muenzekele mu La Haye mu 1950. Lumingu lumue pashishe, ngakabuela mu bisangilu bua musangu wa kumpala ku Nzubu wa Bukalenge wa mu tshimenga tshia Assen mu Drenthe. Tatuanyi wakafiika munda ne kungipataye kumbelu. Mamu wakamba ne: “Udi mumanye kuudi mua kuya kusombela.” Mvua  mumanye ne: uvua wamba bua bena Kristo netu. Ngakanji kuya mu dîku dia Bantemu divua pabuipi netu, kadi tatu uvua anu untondesha nsombelu ke meme kuya mu tshisumbu tshia mu tshimenga tshia Deventer mu provense wa Overijssel tshivua mutantshi wa kilometre 95. Kadi ntshivua muana, nunku tatu wakapeta bilumbu ne mbulamatadi bua muvuaye mungipate kumbelu. Ke kungambilaye bua meme kupingana. Nansha muvua tatu kayi anu wanyisha bulelela, ndekelu wa bionso wakanganyishila bua kubuela mu bisangilu bionso ne bua kuya mu buambi.

Matuku makese meme mumane kupingana kumbelu, mamu wakatuadija kusama bikole ne meme ke uvua ne bua kuenza midimu yonso ya kumbelu. Nansha nanku, ngakatungunuka ne kuya kumpala mu nyuma ne ngakatambula mu 1951 pamvua ne bidimu 17. Mu 1952 pakavua mamu mumvue bimpe, ngakenza mudimu wa bumpanda-njila buambuluishi pamue ne bana betu ba bakaji bakuabu basatu munkatshi mua ngondo ibidi. Tuvua basombele mu buatu buvua buenze bu nzubu ne tuvua tuyisha mu bimenga bibidi bia mu Drenthe. Ngakalua mpanda-njila wa pa tshibidilu mu 1953. Panyima pa tshidimu tshimue, mutangidi wa tshijengu mukuabu utshivua nsonga wakalua kukumbula tshisumbu tshietu. Uvua Markus. Tuakaselangana nende mu ngondo 5 wa 1955 patuakamona ne: tuvua mua kuenzela Yehowa mudimu bimpe mu dibaka.​—Muam. 4:9-12.

Markus: Panyima pa tuetu bamane kuenza dibaka, bakanji kututuma bua kuenza mudimu wa bumpanda-njila mu tshimenga tshia Veendam mu provense wa Groningen. Tuvua basombele mu kazubu kakese kavua anu ne metre matue ku asatu mu bule ne abidi mu butshiama. Janny uvua anu ulongolola kazubu aku ne ukakaja. Dituku dionso butuku, tuvua tumbusha mêsa ne tunkuasa tuetu tubidi bua kushiya muaba wa kuadija bulalu butuvua beyeke ku tshimanu.

Panyima pa ngondo isambombo, bakatubikila mu Belgique bua kuenza mudimu wa dikumbula bisumbu. Mu 1955, kuvua anu bamanyishi batue ku 4 000 mu ditunga edi. Lelu bakadi bapite pa 24 000. Mu Flandres ku Nord kua Belgique, bantu badi bakula muakulu wa buena udibu bakula mu Pays-Bas, kadi nshindumuinu mmushilangane kakese, ke bualu kayi tuvua ne bua kuanji kuluangana ne muakulu ku ntuadijilu.

Janny: Bua kuenza mudimu wa dikumbula bisumbu, bidi bikengela kuikala ne lungenyi lua kudipangisha malu. Tuvua tuya ku makalu bua kukumbula bisumbu ne tuvua tusombela ku mbanza ya bana betu. Bu mutuvua katuyi ne wetu nzubu wa kusombela patuvua tumbuka mu tshisumbu bua kuya mu tshikuabu, tuvua tushala ku nzubu ya bana betu too ne mu Dimue ne tuenza luendu bua kuya mu tshisumbu tshikuabu mu Dibidi mu dinda. Kadi tuvua anu tuangata mudimu wetu bu dibenesha dia kudi Yehowa.

Markus: Ku ntuadijilu, katuvua bamanye muntu nansha umue mu bisumbu ebi to, kadi bavua bena malu mimpe ne bakididi ba benyi. (Eb. 13:2) Pakapita bidimu, tuakakumbula bisumbu bionso bia muakulu wa mu Pays-Bas bia mu Belgique misangu ya bungi. Bualu ebu buakatupetesha masanka a bungi. Tshilejilu, tuakafika ku dimanya bana betu pamue ne bonso ba mu bisumbu ebi ne bakalua balunda betu ba pa muoyo. Tuakamona muvua bana ba bungi benda bakola ku mubidi ne mu nyuma, badilambula kudi Yehowa ne bateka malu a Bukalenge pa muaba wa kumpala mu nsombelu wabu. Bidi bitusankisha  bikole patudi tumona ba bungi ba kudibu benzela Yehowa midimu ya pa buayi ne lulamatu. (3 Yone 4) “Dikankamijangana” edi ke didi dituambuluishe bua kutungunuka ne kuenza mudimu wetu ne muoyo mujima.​—Lomo 1:12.

Markus: Kutuadijila ku dituku dituvua baselangane, tuvua tujinga ne muoyo mujima bua kubuela mu kalasa ka Gilada. Dituku dionso, tuvua tulonga Anglais mu dîba dimue anyi kupita apu. Kadi, kabivua anu bipepele bua kumanyina Anglais anu mu mikanda patupu to, nunku tuakangata dipangadika dia kuya mu Angleterre patuvua mu dikisha bua kuibidilangana ne muakulu eu mu mudimu wa buambi. Ndekelu wa bionso mu 1963, tuakapeta amvelope ufumina ku biro bietu bia ku Brooklyn. Muvua mikanda ibidi, umue wanyi ne mukuabu wa Janny. Mu wanyi mukanda bavua bambikile bua kubuela mu kalasa ka Gilada ka pa buaku kavua kenza ngondo dikumi. Kipatshila kanene ka kalasa aku kavua ka kulongesha bana betu ba balume ne bua kubaleja malu adi atangila bulongolodi buetu. Nunku, mu balongi 100 bavuabu babikile muvua bana betu ba balume 82.

Janny: Mu wanyi mukanda umvua mupete dituku adi, bavua bandomba bua kukonkonona bimpe bua kumanya ni mvua mua kuitaba bua kushala mu Belgique pavua Markus uya ku Gilada. Mu bulelela, bualu ebu buvua buanji kuntekesha mu mikolo. Bivua bimueneka ne: Yehowa kavua mubeneshe bionso bimvua ngenza bua kukumbaja tshipatshila tshianyi to. Nansha nanku, ngakavuluka ne: tshipatshila tshia kalasa ka Gilada tshivua tshia kuambuluisha bavua babuelamu bua kuenza mudimu wa kuyisha lumu luimpe pa buloba bujima. Ke meme kuitaba bua kushala ne bakantuma mpanda-njila wa pa buende mu tshimenga tshia Ghent mu Belgique pamue ne Anna ne Maria Colpaert bavua bampanda-njila ba matuku a bungi.

Markus: Bu muvuabi bikengela bua meme kushikuluja Anglais, bakantuma ku Brooklyn bua ngondo itanu kumpala kua kalasa kutuadija. Mvua ngenza mudimu mu tshibambalu tshia diabanya mikanda ne mu tshibambalu tshia mudimu. Kuenza mudimu ku biro bietu bidi bitangila mudimu wa pa buloba bujima ne kuambuluisha bua kulongolola mikanda ya kutuma mu Asia, ku Mputu ne mu Amerike wa ku Sud kuakangambuluisha bua kutabalela bana betu ba pa buloba bujima. Ndi mvuluka nangananga muanetu Alexander Macmillan uvua mutangidi wa tshijengu mu matuku a muanetu Russell. Tshikondo atshi ukavua mukulakaje ne katshivua umvua bimpe to, kadi uvua ubuela mu bisangilu bionso bia tshisumbu ne lulamatu luonso. Bualu ebu buakandenga bikole ne buakandongesha ne: katuena ne bua kubuela mu bisangilu bia bena Kristo anu bua kubuela to.​—Eb. 10:24, 25.

Janny: Tuvua tufundilangana ne Markus misangu ya bungi ku lumingu. Tuvua basaminanga muoyo bikole. Kadi Markus uvua wanyisha bikole malu avuabu balonga ku Gilada ne meme panyi mvua ne disanka dia bungi mu mudimu wanyi. Pakakumbana matuku, Markus wakapingana ufumina mu États-Unis ne nkavua ne malonga a Bible 17. Tshivua lutatu lunene patuvua bashiyangane munkatshi mua ngondo 15, kadi mvua mumona ne: Yehowa uvua mutubeneshe bua mutuvua badipangishe amue malu. Dituku divua Markus mupingane, ndeke uvua mufike panyima pa mêba a bungi, kadi pakafikabu, tuakadila bupukilangane. Katshia anu ku dituku adi, katutu banji kushiyangana kabidi to.

Markus: Pangakafuma ku Gilada mu ngondo wa 12 wa 1964, bakatubikila bua kuenza mudimu ku Betele. Nansha mutuvua katuyi bamanye bualu tshikondo atshi, katuvua ne bua kushala ku Betele bua kashidi to. Panyima pa ngondo isatu patupu, bakatutuma bua  kuenza mudimu mu distrike mu Flandres. Pavuabu batuma Aalzen ne Els Wiegersma bua kuikalabu bamisionere mu Belgique, bakabambila bua kuenzabu mudimu mu distrike adi ne tuetu tuakapingana ku Betele kumvua muye kuenza mudimu mu tshibambalu tshia mudimu. Kumbukila mu 1968 too ne mu 1980, midimu yetu yakashintuluka misangu ne misangu, tuvua tuenza mudimu ku Betele pashishe batutuma mu mudimu wa dikumbula bisumbu. Ndekelu wa bionso mu 1980 too ne mu 2005, ngakenza kabidi mudimu bu mutangidi wa distrike.

Nansha muvua midimu yetu ishintuluka anu kushintuluka, tuvua anu bamanye ne: tuvua balambule mioyo yetu kudi Yehowa bua kumuenzela mudimu ne muoyo mujima. Tudi bushuwa ne disanka bua midimu yonso itudi benze bashindike ne: bavua batushintulula mu midimu eyi anu bua kutuma bipatshila bia Bukalenge kumpala.

Janny: Mvua ne disanka nangananga bua diakalenga dimvua mupete dia kuya ne Markus ku Brooklyn mu 1977 ne ku Patterson mu 1997 pavuabu bamubikile bua kulonga kabidi bua kulua muena mu Komite wa filiale.

Markus: Mu 1982, bakapanda Janny ne kuluaye kumvua bimpe. Panyima pa bidimu bisatu, tshisumbu tshia mu tshimenga tshia Louvain tshiakatupesha kazubu kavua kuulu kua Nzubu wabu wa Bukalenge. Tuakapeta wetu muaba mukese wa kusomba bua musangu wa kumpala munkatshi mua bidimu 30. Mu dibidi, patuvua tulongolola bintu bietu bua kuya kukumbula tshisumbu kampanda, mvua ne bua kutuluka ne kubanda tubumba 54 misangu ya bungi bua kutulula mabuki etu. Diakalenga mu 2002, bakalongolola bua kutupesha nzubu wa panshi. Pangakakumbaja bidimu 78, bakatutuma bampanda-njila ba pa buabu mu tshimenga tshia Lokeren. Tudi ne disanka dia bungi bua mutudi tuenza mudimu eu ne bua mututshidi tuwenza dituku dionso.

Janny: Tuetu bonso babidi tudi benze bidimu bipite pa 120 mu mudimu wa pa buawu. Tudi badimuene ne etu abidi mudi mulayi wa Yehowa wa ne: ‘kakutushiya nansha kakese’ ne wa ne: tuetu tumuenzela mudimu ne lulamatu ‘katuakukengela tshintu’ mikale milelela.​—Eb. 13:5; Dut. 2:7.

Markus: Patutshivua bansonga, tuvua badilambule kudi Yehowa. Katuvua tukeba malu manene nansha kakese. Tuvua tuitaba ne muoyo mujima mudimu kayi wonso uvuabu batupesha bualu tudi bashindike ne: ki mmuaba anyi mushindu utuvua tuenza mudimu uvua ne mushinga to, kadi utuvua tuwenzela ke uvua ne mushinga.