1, 2. Ang’o momiyo wadwaro nono ranyisi mag ruodhi ang’wen mag Juda?

KA INENO ka ng’ato kier kendo gore piny kamoro, donge ibiro wuotho kitang’ sama ichopo kanyo? Ka wang’eyo gik maricho ma jomoko notimo, mano nyalo konyowa mondo kik watim gigo. Gik ma richo ma jomoko notimo, moriwo nyaka joma Muma wuoyo kuomgi, nyalo puonjowa gik mang’eny.

² Ruodhi ang’wen mag Juda ma ne wawuoyo kuomgi e sula mokalo notiyo ne Jehova gi chunygi duto. Kata kamano, nitie gik ma richo ma bende ne gitimo. Wanyalo puonjore ang’o ka wanono gik ma notimorenegi, to ere kaka wanyalo tang’ mondo kik watim gik ma kamago? Paro matut ranyisi mag ruodhigo nyalo konyowa mondo wayud ber kuom gik ma nondik chon.—Som Jo-Rumi 15:4.

3-5. (a) Kata obedo ni Asa notiyo ne Jehova gi chunye duto, noromo gi chandruok mane? (b) Ang’o ma ne nyalo miyo Asa oket genone kuom dhano ka ne Baasha dwaro monjo Juda?

³ We wakwong wanon ane ranyisi mar Asa mondo wane kaka Wach Nyasaye nyalo konyowa. Asa nogeno kuom Jehova e kinde ma jolweny milion achiel mag Ethiopia nomonjo  Juda, to ne ok otimo kamano ka ne Baasha ruoth Israel ochako gero Rama, ma ne en dala ma nogo tong’ gi alwora ma Asa ne loche. (2 We. 16:1-3) Asa nogeno kuom riekone owuon, kuom mano, nomiyo Ben-hadad ruodh Suria asoya mondo omonj Baasha. Be gima Asa notimono nokonye? Muma wacho niya: “Ka ne Baasha owinjo, noweyo gero Rama, mi tichne nochung’.” (2 We. 16:5) Nyalo nenore ka gima riekono nokonyo Asa.

⁴ Kata kamano, Jehova to noneno nade gima Asa notimono? Nyasaye nooro jatichne miluongo ni Hanani mondo odhi okwer Asa ni gima notimono nonyiso ni ok nogeno kuom Jehova. (Som 2 Weche mag Ndalo 16:7-9.) Hanani nowacho ne Asa niya: “Nyaka a kawuono nibed gi lwenje.” Kata obedo ni Baasha noweyo monjo Juda, Asa kod joge nobedo gi lwenje kochakore kanyo nyaka ndalo modong’ ma nolochogo.

⁵ Mana kaka ne waneno e sula mokalo, Jehova nonono chuny Asa mowacho ni Asa notiyone gi chunye duto. (1 Ru. 15:14) Nyasaye noyie gi yo ma Asa nochiworego mondo otine. Kata kamano, Asa pod noyudo chandruoge moko nikech yiero marach ma notimo. Ka ne Baasha dwaro monjo Juda, Asa nogenore owuon kendo nogeno kuom Ben-hadad kar geno kuom Jehova. Ang’o momiyo notimo kamano? Be dibed ni noparo ni mako osiep gi dhano ma ne nigi jolweny mang’eny ne nyalo konye loyo lweny moloyo kaka Nyasaye dine okonye? Be dibed ni nobedo gi paro machalo kamano nikech jomoko e ma nong’adone rieko mobamno?

6. Gima rach ma Asa notimo puonjowa ang’o? Chiw ane ranyisi.

⁶ Be ranyisi mar Asa biro konyowa mondo wanonre wawegi? Sama waromo gi chandruoge moko mapek, bedoga mayot mondo wagen kuom Jehova. To nade chandruoge ma tindo tindo ma wanyagorego pile ka pile? Be watemo loyo chandruogego ka watiyo gi riekowa wawegi? Koso, wanonoga puonj mag Muma kendo tiyo kodgi mondo wanyisgo ni wageno kuom Jehova mondo okonywa loyo chandruogego? Kuom ranyisi, seche moko joodu nyalo kwedi ka gitami mondo kik idhi e chokruoge mag kanyakla kata e chokruoge madongo. Ibiro lemo kikwayo Jehova mondo okonyi ng’eyo yo maber minyalo loyogo wachno. To nade ka tich okethoreni kendo yudo tich machielo ok osebedo mayot? Sama idhi manyo tich kama chielo, be pod ibiro nyiso ng’at ma dwa ndiki tich ni nitie chokruoge ma ijadhiyega e kor juma ka juma? Kata bed ni wan gi chandruok mane, onego watim kaka jandik zaburi nowacho niya: “Kwa Jehova mondo oriti e yori; gen kuome bende, mi notimni kaka ikwaye.”—Zab. 37:5.

7, 8. Gin gik mage maricho ma Jehoshafat notimo, to mano nokelone ang’o? (Ne picha manie chak sulani.)

⁷ To nade wuod Asa ma Jehoshafat? Ne en gi kido mathoth mabeyo. Geno kuom Nyasaye nomiyo otimo gik mabeyo. Kata kamano, en bende notimo yiero moko maricho. Kuom ranyisi, nomiyo jodhoodgi okendore gi jodhood Ahab. Ahab ne en ruoth marach ma ne locho e pinyruoth mar dhoudi apar mag Israel. E wi mano, Jehoshafat noriwore gi Ahab e lweny mondo giked gi Jo-Suria kata obedo ni janabi Mikaia nosekwere. Ne poth koneg Jehoshafat e lwenyno, notony mana matin. Bang’ mano, nodok Jerusalem. (2 We. 18:1-32) Ka nochopo, janabi Jehu nopenje  kama: “Owinjore ikony jo maricho koso, kendo iher jogo mosin gi Jehova? ”—Som 2 Weche mag Ndalo 19:1-3.

⁸ Be gima notimore ne Jehoshafat nokonye e yo moro amora? Kata obedo ni nodhi nyime tiyo ne Jehova gi kinda, nonenore maler ni masira ma noyude nikech mako osiep gi Ahab kod siem ma Jehu nomiye ne ok oyawo wang’e. Jehoshafat nochako omako osiep gi ng’at machielo ma ne en jasik Nyasaye. Ng’atno ne en Ruoth Ahazia ma wuod Ahab. Jehoshafat gi Ahazia noriwore ma giloso yiedhi mang’eny, en mana ni yiedhigo nokethore kapok gitiyogo.—2 We. 20:35-37.

9. Bedo gi osiepe maricho nyalo hinyowa nade?

⁹ Sama wasomo sigand Jehoshafat, mano onego okonywa mondo wanonre wawegi. E yo mane? En adier ni Jehoshafat ne en ruoth maber. Notimo gik makare kendo “nodwaro Jehova gi chunye duto.” (2 We. 22:9) En mana ni mako osiep gi joma richo norwake e chandruok. Muma wacho maler niya: “Ng’a mawuotho kod jo mariek nobedi mariek; to ng’a ma wadgi jo mofuwo none chandruok.” (Nge. 13:20) Seche moko watemoga ahinya mondo wakony joma walendonegi mondo ong’e Jehova. Kata kamano, onego wapar ni ka ne Jehoshafat omako osiep ma ok ochuno gi Ahab, mano nomiyo odwa tho matin. Wan bende ka wamako osiep ma ok ochuno gi joma ok lam Jehova, mano nyalo rwakowa e chandruok.

10. (a) Gik ma notimore ne Jehoshafat puonjowa ang’o e wach kend? (b) Ang’o ma onego wapar kapo ni wadwaro mako osiep gi joma ok lam Jehova?

¹⁰ Gik ma notimore ne Jehoshafat puonjowa ang’o? Jakristo nyalo chako mako osiep mar kisera gi ng’at ma ok lam Jehova, koparo ni ok onyal yudo Jakristo monyalo kendo kata ma nyalo kende. Samoro wede Jakristo ma ok gin Joneno nyalo thung’e mondo okendi kata okende nikech gineno ni ndalone kalo. E wi mano, nitie joma nyalo bedo gi paro machal gi mar nyaminwa moro ma nowacho niya: “Waduto nochuewa gi gombo mar bedo gi joma oherowa kendo ma wanyalo makogo osiep.”  Jakristo onego otim nang’o e chal ma kamano? Paro matut gima notimore ne Jehoshafat nyalo konyowa. Kinde mang’eny nogeno Nyasaye mondo otaye. (2 We. 18:4-6) Kata kamano, ang’o ma notimore ka ne Jehoshafat omako osiep gi Ahab, ma en ng’at ma ne ok lam Jehova? Jehoshafat nonego opar ni kinde duto wang’ Jehova rango mana joma tiyone gi chunygi duto. E kindewagi bende, wang’ Nyasaye ‘ng’iyo piny duto koni gi koni’ mondo okonywa. (2 We. 16:9) Ong’eyo pek ma wan-go kendo oherowa. Kapo ni imanyo ng’at ma inyalo kendo kata ma nyalo kendi, be in gi yie ni Nyasaye biro konyi mondo iyud ng’at mowinjore kodi? Bed gadier ni obiro timoni kamano e kinde mowinjore!

11, 12. (a) Hezekia nonyiso nade gima ne ni e chunye? (b) Ang’o momiyo Nyasaye ne ok okumo Hezekia?

¹¹ Ranyisi mar Hezekia nyalo puonjowa ang’o? Jehova nokonyo Hezekia mondo ong’e kaka chunye ne chal gadier. (Som 2 Weche mag Ndalo 32:31.) Ka ne Hezekia obedo matuwo ahinya, Nyasaye nomiye ranyisi ma ne okonye ng’eyo ni nodhi chango. Jehova nomiyo tipo odok chien okenge apar. Bang’e, ruodh Babilon nooro joote mondo obi onon ane matut wach ranyisino. (2 Ru. 20:8-13; 2 We. 32:24) Gima ne nie chuny Hezekia nonenore maler ka ne Nyasaye ‘oweye’ kende. Nonyiso Jo-Babilon gik mabeyo duto ma ne ni e ode. To mano kaka tim fuwo ma Hezekia notimono nonyiso “duto man e chunye.”

¹² Muma ok nyiswa gimomiyo sunga nodonjo e chuny Hezekia kamano. Dibed ni sunga nomake nikech noloyo Jo-Asuria e lweny koso nikech Nyasaye nochange e yor hono? Koso dibed ni sunga nomake nikech “mwandu mang’eny kod pak” ma ne en-go? Bed ni ne en ang’o, sunga nomiyo Hezekia ok odwoko erokamano marom gi ber ma notimne. Ne rach ndi! Kata obedo ni Hezekia notiyo ne Jehova gi chunye duto, nitie kinde ma ne ok otimo gik ma moro Jehova. Kata kamano, Hezekia nobolore moweyo sunga, omiyo Jehova ne ok okumo Hezekia kaachiel gi ogandagi.—2 We. 32:25-27; Zab. 138:6.

13, 14. (a) En kinde mane ma Jehova nyalo ‘wewa mondo otemwa’? (b) Wanyalo timo nang’o sama jomoko pwoyowa?

¹³ Somo gik ma notimore ne Hezekia kendo paro matut kuomgi nyalo konyowa nade? Par ni Hezekia nochako bedo gi sunga mana bang’ ka Jehova nosekonye moloyo Sennakerib kendo change kuom tuwo marach. To nade wan, kapo ni watimo gimoro maber, be dipo ni Jehova nyalo ‘wewa mondo otemwa’ kong’eyogo gima ni e chunywa? Kuom ranyisi, nyalo bedo ni owadwa moro otimo kinda ndi mondo oik twak maber kae to ogolo twagno e chokruok maduong’. Bang’ mano owete gi nyimine pwoye kaka ogolo twak maber. Obiro timo nang’o sama ipwoye kamano?

¹⁴ Sama ipwoyowa, ber mondo waluw gima Yesu nowacho niya: “Ka usetimo duto moketnu mondo utim, wachuru ni: ‘Wan mana wasumbni ma kayiem nono. Gik ma wasetimo e gik ma nonego watim.’ ” (Luka 17:10) Ranyisi mar Hezekia bende pod nyalo puonjowa gimoro. Sunga nochako make nikech ok nodwoko erokamano marom gi ber ma notimne. Paro matut kuom gik ma Jehova osetimonwa biro konyowa mondo kik wabed gi sunga. Wanyalo nyiso jomamoko kaka Jehova ber kod gik mabeyo mosetimonwa. Jehova osemiyo joge Muma kaachiel gi roho maler mondo okonygi.

15, 16. Ang’o momiyo Josia noketho winjruok ma ne nie kinde gi Nyasaye ma otho?

¹⁵ Mogik, gima notimore ne Ruoth Josia puonjowa ang’o? Ne ane gimomiyo noloye e lweny monege. (Som 2 Weche mag Ndalo 35:20-22.) Josia nodhi kedo gi Neko ruodh Misri, kata obedo ni ruodhno nosenyiso Josia ni oonge kode gi wach. Muma wacho ni ‘weche mag Neko noa e dho Nyasaye’. Kare ang’o momiyo Josia noramo arama ni nyaka oked kode? Muma ok wachnwa.

¹⁶ Kata kamano, ere kaka Josia ne nyalo ng’eyo ni weche ma Neko nowacho nowuok kuom Jehova? Nonyalo penjo janabi Jeremia. (2 We. 35:23, 25) Onge gima nyiso ni notimo kamano. E wi mano, Neko ne dhi mana Karkemish kedo gi dhoot machielo to ok Jerusalem. Wach machielo en ni Neko ne ok oyanyo Jehova kata mana oganda Jehova. Omiyo ne en tim fuwo ahinya ka Josia nowuok mondo odhi oked kode. Be nitie puonj moro amora ma wayudo kanyo? Sama waromo gi chandruok moro, ber mondo wakwong wanon ane ni Jehova to nigi paro mane.

17. Sama waromo gi chandruok moro, ere kaka wanyalo tang’ mondo kik wakaw okang’ ma ok owinjore kaka Josia?

¹⁷ Sama wayudo chandruok moro, ber nono puonj mag Muma kendo tiyo kodgi e yo mowinjore. Samoro nyalo bedo ni waseparo yo ma wanyalo tiyogo e loyo chandruogno bang’ timo nonro e bugewa. Kata kamano, seche moko nyalo dwarore ni wawuo gi jodongo. Mano en nikech ginyalo konyowa gi puonj mamoko mag Muma ma samoro dwarore ni wapar matut kapok wakawo okang’. Kuom ranyisi, nyaminwa moro ong’eyo maler ni en gi ting’ mar lando wach maber. (Tich 4:20) Kata kamano, nade ka ochano mar dhi lendo e odiechieng’ moro to chwore ma ok en Janeno dwaro ni kik owuog pacho. Chworeno wacho ni kinde malach osekadho kapok giyudo thuolo mar bedo kanyachiel kaka joot kendo doher ni gikonyre e timo gimoro e odiechiengno. Nyaminwano nyalo paro Ndiko ma wacho ni onego wawinj Nyasaye to ok dhano, kod ma wacho ni onego wadhi e tij lendo. (Mat. 28:19, 20; Tich 5:29) To bende onego opar ni onego obolre ne chwore kendo ok onego oram ni nyaka otim mana kaka osechano. (Efe. 5:22-24; Fil. 4:5) Be dibed ni chwore ok dwarga ni odhi e tij lendo koso dibed ni chworeno dwaro ni kik odhi lendo mana e odiechiengno kende? Nyaka wabed gi rieko kendo tang’ mondo kik wajwang’ weche moko sama watimo gik moko. Timo kamano biro miyo wabed gi chuny maler e nyim Nyasaye.

18. Nono ranyisi mag ruodhi ang’wen mowuo kuomgi e sulani nyalo konyi nade?

¹⁸ Nikech wan bende wan dhano morem, seche moko wanyalo timo gik ma ok kare mana kaka ruodhi ang’wen ma wasewuoyo kuomgi e sulani. Wanyalo (1) geno kuom riekowa wawegi, (2)  mako osiep gi joma ok lam Jehova, (3) bedo gi sunga e chunywa, kata (4) timo yiero kapok wanono paro ma Jehova nigo. Donge en gima jiwowa ng’eyo ni Jehova keto pache kuom gik mabeyo ma watimo mana kaka notimo gi ruodhi ang’wen-go! Jehova bende neno kaka wahere kod kaka wagombo tiyone gi chunywa duto. Mano e momiyo omiyowa ranyisi mag ji mopogore opogore e Muma mondo okonywa kik watim gik maricho ma jogo notimo. Waparuru matut ranyisigo kendo wago ne Jehova erokamano kuom ketonwagi e Muma!