1, 2. En wach mane ma wanyalo penjore sama tuwo oneno, to gin ranyisi mage manie Muma ma nyiso wachno?

BE ISEGABEDO ma tuwo ma ipenjori niya: ‘Be abiro chango adier?’ Kata nyalo bedo ni achiel kuom joodu kata osiepni moro osebedo ma tuwo ma ipenjori kabe obiro chango. Mano en penjo ma ji penjorega sama tuwo ogoyo ng’ato matek. Gima kamano bende nochando ruodhi moko ariyo e kinde jonabi Elija kod Elisha. Ruoth Ahazia ma ne en wuod Ahab kod Jezebel, nogore piny mohinyore marach, omiyo nopenjo kama: ‘Be abiro kuwo kuom tuoni?’ Bang’e, Ben-hadad ruodh Suria nobedo ma tuwo matek, ma en bende openjo niya: “Anakwo e tuoni koso?”—2 Ru. 1:2; 8:7, 8.

² En adier ni wagenoga ni ka tuwo moro oyudowa kata oyudo jowetewa mwahero, to weche biro dhinwa maber. Kata kamano, ji mang’eny pod penjorega gima Nyasaye biro timo mondo okonygi. E kinde ma ruodhi mowuo kuomgigo nodakie, Jehova ne changoga ji e yor hono. Kata mana jomotho ne ojachiero kotiyo gi jonabine. (1 Ru. 17:17-24; 2 Ru. 4:17-20, 32-35) Be nitie gimomiyo wanyalo bedo gi geno ni onyalo timo gima kamano e kindewagi?

3-5. Nyasaye gi Yesu nigi teko mar timo ang’o, to mano miyo wapenjore penjo mage?

 ³ Onge kiawa ni Nyasaye nigi teko mar chango ng’ato kata kume gi tuwo. Muma bende oyie gi wachno. Nitie joma nosekumo kogoyogi gi tuwo. Mano e gima notimo ne Farao e ndalo Ibrahim, kod Miriam nyamin Musa. (Chak. 12:17; Kwan 12:9, 10; 2 Sam. 24:15) Nyasaye nosiemo Jo-Israel ni ka gidhi nyime ng’anyone, to ne odhi kumogi gi “tuo duto, kod masiche duto.” (Rapar 28:58-61) Komachielo bende, Jehova ne nyalo golo kata geng’o ne ng’ato tuwo. (Wuok 23:25; Rapar 7:15) Bende nochango jomoko. Bang’ Ayub bedo ma tuwo malich ma ogombo tho, Nyasaye nochange!—Ayub 2:7; 3:11-13; 42:10, 16.

⁴ Wan gadier ni Nyasaye nigi teko mar chango ng’at ma tuwo. Wuode bende nyalo timo kamano. Wasomo e Muma ni Yesu nochango e yor hono joma ne nigi tuoche kaka dhoho, ndulme, abach, kod joma muofni. (Som Mathayo 4:23, 24; Joh. 9:1-7) En gima jiwowa ndi ni chang ma Yesu nochangogo ji ne en mana gima nyiso kaka obiro chango ji e okang’ malach e piny manyien. Kae to onge ng’ato ang’ata ma ‘nowachi ni, Atuwo.’—Isa. 33:24.

⁵ Be onego wagen ni Nyasaye kata Yesu biro changowa e yor hono e kindewagi? Onego wabed gi paro mane sama tuwo moro ma kore tek kata ng’ol moro oyudowa kata oyudo joma wang’eyo, to onego watim ang’o?

6. En wach mane ma wang’eyo e wi “mich mag chango ji” ma ne moko kuom Jokristo mokwongo nigo?

⁶ Muma nyisowa ni e kinde Jokristo mokwongo, Nyasaye nomiyo moko kuom Jokristo mowal teko mar timo honni. (Tich 3:2-7; 9:36-42) Achiel kuom “mich mopogore opogore” mag roho, ne en “mich mag chango ji.” (1 Kor. 12:4-11) Kata kamano, michgo kaachiel gi mich mamoko kaka dhum gi dhok ma yore yore kod koro weche, ne dhi rumo. (1 Kor. 13:8) Michgo tinde onge. Omiyo, onge gimomiyo onego wagen ni Nyasaye biro timo hono mar changowa kata chango jowa ma wahero.

7. Bug Zaburi 41:3 oting’o weche mage ma jiwowa?

⁷ Kata kamano, kapo ni watuwo, wanyalo geno ni Nyasaye biro hoyowa, miyowa rieko, kendo sirowa mana kaka notimo ne jotichne e kinde machon. Ruoth Daudi nondiko niya: “Ojahawi jalo ma keto chunye koparo jo modhier: Jehova nogole e chandrwok e ndalo marach. Jehova nogeng’ne richo, mi norite mangima.” (Zab. 41:1, 2) Wang’eyo ni joma ne dewo joma odhier e ndalo Daudi, ne otho. Kuom mano, Daudi ne ok wach ni joma kamago ne ibiro rit e yor hono mi gibed mangima nyaka chieng’. Weche ma Daudi nowachogo kotelne gi roho, nyisowa ni Nyasaye ne dhi konyo ng’at ma dewo ji. E yo mane? Daudi nowacho niya: “Jehova notege e kitanda mar midekrene: ipedho kar nindone duto kotuwo.” (Zab. 41:3) Ee, ng’at ma ne dewo joma odhier ne nyalo bedo gadier ni Nyasaye ong’eye kendo ong’eyo timbene makare. Nyalo ma ringre dhano nigo mar miyo ochang kende owuon ma en mich ma Nyasaye omiyo dhano, ne nyalo konye owinj maber, kendo mondo ochang.

8. Kaluwore gi bug Zaburi 41:4, en ang’o ma Daudi nokwayo Jehova?

⁸ Daudi nowuoyo e wi gik ma nosetimorene e ngimane owuon kowacho niya: “Nawacho, A Jehova, kecha: chang chunya; nimar aseketho e nyimi.” (Zab. 41:4) Nyalo bedo ni nondiko wechego e kinde ma Absalom ne dwa maye loch gi ang’enge ka koni to ohewore kendo onge gima nonyalo timo ne Absalom. Kata obedo ni Nyasaye noseng’wono  ne Daudi richoge, Daudi ne wiye ok owil gi richo ma notimo gi Bath-sheba kod rach ma godhruogno nokelo. (2 Sam. 12:7-14) Kata kamano, ruodhno ne ni gadier ni Nyasaye ne dhi sire e otandane mar midekre. To mita dibed ni Daudi ne kwayo ni ochange kendo omedne ngima e yor hono?

9. (a) Chal mar Daudi nopogore nade gi mar Ruoth Hezekia? (b) Daudi ne nigi geno ni Jehova dhi timone ang’o?

⁹ Higni moko bang’e, Nyasaye noyiero mar chango Ruoth Hezekia ma noyudo ‘tuwo mohewore’ kendo nochiegni mana tho. E chal makendeno, Nyasaye nokawo okang’ mi okonye. Hezekia nochango modak kuom higni moko 15. (2 Ru. 20:1-6) Kata kamano, Daudi to ok nolemo kokwayo ni Nyasaye ochange e yor hono. Weche molworo gima Daudi nowacho, nyiso ni nokwayo mondo Jehova okonye mana kaka Jehova ne konyo ng’at ma dewo jochan. Mano noriwo miye teko ka en e ‘otanda mar midekre.’ Nikech nosewene Daudi richone, nonyalo kwayo Nyasaye ohoye, osire, kendo ni nyalo ma del nigo mar chango kende okonye mondo ochangi. (Zab. 103:3) Wan be wanyalo timo kamano.

10. Wanyalo wacho ang’o kaluwore gi gik ma notimore ne Trofimo kod Epafrodito?

¹⁰ Mana kaka ok nochang Daudi e yor hono ma omede ngima, mano bende e gima notimore ne Trofimo, ma notiyo kanyachiel gi jaote Paulo. Wang’eyo ni kinde moro ne omi Paulo teko mar chango ji. (Som Tich Joote 14:8-10.) Mano e momiyo nochango “wuon Pablio [ma] ne nindo nikech ne en gi tuo mar midhusi kod ndira.” Paulo “ne odhi ire molemo koketo lwetene kuome kendo ne ochange.” (Tich 28:8) Kata kamano, Paulo ok nochango Trofimo ma nosebedo ka dhi kode e wuodhene mag misonari. (Tich 20:3-5, 22; 21:29) Kane tuwo ogoyo Trofimo kendo ne ok onyal dhi nyime wuotho gi Paulo, jaoteno ne ok ochange, to noweye Mileto mondo ochang mos mos. (2 Tim. 4:20) Kamano bende, kane Epafrodito ‘otuore mi both kotho,’ onge gima nyiso ni Paulo nochango osiepne ma noherono e yor hono.—Fil. 2:25-27, 30.

11, 12. Ang’o momiyo Luka ne nyalo konyo Paulo ahinya, to wanyalo wacho ang’o kuom tiegruok ma noyudo?

¹¹ ‘Luka, ma ne en laktar moher,’ kendo ma nondiko bug Tich Joote, bende ne wuotho gi Paulo. (Kol. 4:14; Tich 16:10-12; 20:5, 6) Wanyalo wacho ni nyaka bed ni Luka ne ng’adonega Paulo paro kuom weche mag thieth, kendo nojathiedho Paulo gi jomamoko ma ne gin-go e tij misonari. Ang’o momiyo Luka ne timoga kamano? Nikech kata Paulo bende ne bedoga ma tuwo ka en e wuodhene. (Gal. 4:13) Luka ne nyalo chiwo kony korka weche thieth kaluwore gi gima Yesu nowacho niya: “Joma ngima ok dwar laktar, to joma tuo e ma dwaro.”—Luka 5:31.

¹² Muma ok nyis ni Luka ne oyudo tiegruok e weche thieth kanye kata e kinde mane. Wachore ni Paulo nonyiso Jokristo man Kolosai tich ma Luka ne tiyo nikech ne ging’eye. Ber ng’eyo ni ne nitie skul moro machiegni gi Laodikia kama ji ne somoe weche thieth. Bed ni en kamano kata ooyo, Luka ne en laktar motieg to ok mana ng’at moketo kore e tijno. Mano nenore ratiro kuom weche mag thieth ma notiyogo kondiko Injili mar Luka kaachiel gi bug Tich Joote, kod kaka nolero weche motudore gi yo ma ne Yesu changogo ji.

13. En ang’o ma wiwa ok onego owilgo kapok wachiwo ne jomoko paro e wi weche thieth kata luwo yore mag thieth ma jomoko ochiwonwa?

¹³ Ok wadak e kinde ma Jakristo wadwa nyalo tiyo gi “mich mag chango ji” mondo ochangwa. Kata kamano, owetewa moko ma nigi chuny mar konyo seche moko  chiwoga paro e wi wach thieth kata kapok okwagi. En adier ni moko kuomgi nyalo mana chiwonwa paro ma konyo mondo watigo. Paulo notimo kamano ne Timotheo kane i Timotheo chande, samoro nikech nomodho pi ma ok ler. * (Som 1 Timotheo 5:23.) Kata kamano, mano opogore gi yondho Janeno wadwa mondo oti gi yedhe moko moriwo nyaka mag nyaluo, kata chamo kit chiemo moko ma ok nyal konyo kata ma samoro nyalo kelone hinyruok. Nitie kinde ma jomoko oseyondho jowetegi gi weche kaka, ‘Watna moro bende ne nigi tuoni, to notiyo gi yadhni mochango.’ Kata bed ni gik ma giwachogo nyalo nenore ni ber, wiwa ok onego owil ni kata mana tiyo gi yore thieth mong’ere seche moko keloga hinyruok.—Som Ngeche 27:12.

14, 15. (a) Jomoko nenoga tuoche mag jomoko kaka thuolo mar timo ang’o? (b) Ngeche 14:15 nyalo konyowa nade kodok korka paro mag weche thieth ma ji nyalo chiwo?

¹⁴ Wan kaka Jokristo wagomboga mondo kik watuwore mondo eka wabed mamor e ngimawa kendo mondo wati ne Jehova gi tekowa duto. Kata kamano wan dhano morem, omiyo kinde ka kinde watuore. Sama tuwo moro chandowa, wanyalo manyo yore mopogore opogore mag thieth. Ng’ato ka ng’ato nigi ratiro mar yiero kit thieth moyiego kata mobiro tiyogo. Kata kamano, gima lit en ni e piny mwadakieni, ich lach osemiyo ji mang’eny okawo tuoche mag jomoko mana kaka thuolo mar loso pesa. Jomoko wachoga ni gichango tuoche kendo gijiwo mano kuom tiyo gi weche joma chiwo neno mag miriambo. Nitie kata jomoko kod kembe moko ma jiwoga ji ni giti gi yedhe kata gik mamoko motudore gi thieth ma nengogi tek, mana mondo gilos ohala mabup. Weche ma jogo wacho nyalo lombo jatuwo ma dwaro ahinya yudo thieth mondo omed dak aming’a. Kata kamano, wiwa ok onego owil ni Wach Nyasaye siemowa niya: “Ng’a ma riekone tin oyie ayiea weche duto; to ng’a ma jaterre mos oparo maber yo ma dowuothie.”—Nge. 14:15.

¹⁵ “Ng’a ma jaterre mos” biro bedo motang’ ahinya gi “weche” kata paro ming’adone gi ng’at ma tiegruokne korka weche thieth ok ong’e malong’o. “Ng’a ma jaterre mos” nyalo paro e chunye niya: ‘Ero owacho ni yadhni kata kit chiemoni nokonyo ng’ato. Be nitie joneno mang’eny ma nyalo yie kode ni gini notimore adier? Dhano opogore. Be nitie gimomiyo anyalo bedo gadier ni yadhno biro konya? Be onego amed timo nonro e wi wachni kata wuoyo gi ng’at molony kendo motieg malong’o e weche thieth?’—Rapar 17:6.

16. Gin penjo mage monego okonywa tiyo gi “paro malong’o” kodok korka paro ming’adonwa e wi weche thieth?

¹⁶ Wach Nyasaye jiwowa ni “wadag ka wanyiso ni wan gi paro malong’o . . . e ndalo ma sani.” (Tito 2:12) Onego wabed gi “paro malong’o” kata paro maliw sama itemo lernwa yor thieth ma nenore ni galagala kata ma ok wang’eyo kore malong’o. Be ng’at ma dwaro thiedhowano kata ng’at ma jiwowa mondo wati gi kit thieth moro nyalo lero e yo maber kaka kit thiethno tiyo? Be kit thiethno luwore gi weche mong’ere e wi tuono, to be lakteche mang’eny oyie gi yor thieth ma kamano? (Nge. 22:29) Koso gin mana weche molos mondo oywago jatuwo? Samoro inyalo wach ni yadhno ne ofweny kata ni ne oti kode e piny machielo kata kamoro mabor ma jotim nonro ma kindegi pok ofwenyo. Be paro ma kamago nyalo nyiso ni wachno en adier? Moko kuom gik mitiyogo e nono tuwo kata kit thieth moko inyalo wach ni tiyo gi teko moro mopondo. Mano  onego omi watang’ ahinya nikech Nyasaye siemowa ni kik wati gi teko ma wuok kuom jochiende.—Isa. 1:13; Rapar 18:10-12.

17. En gombo mane ma ok rach ma waduto wan-go?

¹⁷ Bura ma ne tayo Jokristo mokwongo nooro barua moro ma noting’o weche mapek ne kanyakla mopogore opogore. Bang’ chano gik ma Jokristo ne nyaka werego, baruano notieko ka wacho niya: “Ka uritoru chuth kuom gigo, weche biro dhinu maber. Oritiuru!” (Tich 15:29) E dhok mamoko, weche motigo e giko ndikono, inyalo lok ni “ubed gi ngima maber,” to tiende bende nyalo bedo ni “beduru motegno.” Waduto dwaher bedo gi “ngima maber” kod teko mondo wadhi nyime tiyo ne Nyasachwa maduong’.

18, 19. Wageno yudo ang’o e piny manyien?

¹⁸ Kapod wadak e pinyni kendo pod wan gi richo mar Adam, tuoche pod nyaka chandwa. Gie sani, ok wanyal geno ni ibiro changwa e yor hono. Kata kamano, Fweny 22:1, 2 wuoyo e wi kinde ma ibiro changie ji chuth. Jaote Johana noneno e fweny “aora moro mar pi ngima” kod “yien mag ngima” ma obokene “gin mag chango ogendni.” Ndikono ok wuo e wi yath moro amora mitiyogo sani kata mibiro tigo e kinde mabiro. Kar mano, owuoyo e wi chenro ma Jehova oketo kokalo kuom Yesu, mondo omi ji duto ma winje ngima mochwere ma en gima wanyalo geno gadier.—Isa. 35:5, 6.

¹⁹ Kapod warito kinde ma jaberno gi siso, wang’eyo ni Jehova dewowa ng’ato ka ng’ato kata mana e seche ma watuwo. Wanyalo bedo gi chir mana kaka Daudi ni Nyasachwa biro sirowa e kinde ma watuore. Wan be wanyalo wacho gima Daudi nowacho niya: ‘To an to, sira e timna makare, kendo iketa e nyimi nyaka chieng’.’—Zab. 41:12.