UWANDA umwi pa Mulungu umu myaka yakwe ya 1520, antu amu Meaux, umusumba unono mu Paris, yatasininkizye pali vino yuvwile mu ceici. Apa wanda uu yuvwile kuno yakuwelenga Malandwe umu lulimi lwao lwa Cifrench kuluta mu lulimi lwa Cilatini!

Kasenula umwi wakwe Baibo uwizina lyakuti, Jacques Lefeva Detapo (mu Cilatini yakati, Jakobasi Faba Stapulensis), wizile alembela auze ati: “Mutanga muzunguke nu kuzunguka pali vino ukutemwa kuno Leza wakwata kuka-azwa antu aingi ukutemwa Baibo.”

Apa nsita iiya ala ya Katolika alino na yauze asambilila pa vya mipepele umu Paris, yalesya ukusenula Baibo umu ndimi na zyuze. Nga lyene u mulandu ci uwalenzile ukuti Lefeva, asenule Baibo ukutwala mu Cifrench? Nupya wakwanisye uli ukwavwa antu ukuvwikisya icumi ca muli Baibo?

Lino Lefeva atali atandike ukusenula Baibo, watandike ukulondelezya ivyalembwa vya mpiti vino asambilila pa umi wa yantu na asambilila pa vya mapepo yalanzile. Wazanyile ukuti ivyalembwa vya mpiti viikala pa myaka ingi nupya vyaponzya antu alino mwali nu ufi. Lino walondelezyanga mu vyalembwa vya mpiti, watandike nu kusambilila Baibo yakwe ya Katolika umu lulimi lwa Cilatini Vulgate.

Lino wasambililanga mu Malembelo wazanyile ukuti “ukusambilila api zina lyakwe Leza . . . kungalenga muntu kuya ni nsansa cuze.” Fwandi vikwene vino wizile ailuka vyalenzile ukuti aleke ukusambilila pa umi wa yantu nupya wizile asumba sana mano ku kusenula Baibo.

Umu 1509, Lefeva wasenwile ibuku lya Masamu * umwali mabuku 5 a Cilatini apusane-pusane, nupya wizile alembulula na Baibo yakwe iya Cilatini iyakuti Vulgate. Wene atakolineko na antu yauze pano walondesyanga ukuti Baibo ilembwe umu nzila “ikuvwika”. Vino Lefeva wacisile vyavwileko yakalemba yakwe Baibo alino na antu yauze.—Lolini kambokosi akakuti “ Vino Lefeva Walemvile Vyavwile Martin Luther.” Ibuku lya Masamu lino Lefeva wasenwile ilya Cilatini mwali mabuku 5 alino nu utantiko ukulanga mazina ya mucinzi yakwe Leza, na Tetilagalamatoni, ivilembo 4 ivya mu Ciyebulai ivikaimililako izina lyakwe Leza.

Lefeva wapepanga uku Katolika kufuma sile ku wance wakwe nupya wasininkizye ukuti antu amu ceici yangasenuka ndi cakuti yakuyasambilizya ningo Malembelo. Nomba u mu nzila ci muno antu yonsi yaali nu kusambilila Malembelo pa nsita lino ivyalembwa vyali sile umu Cilatini?

Icalenzile ukuti Lefeva aombesye ukuti antu yonsi yakwate Baibo, a pa mulandu wakuti watemilwe sana Izwi Lyake Leza kulikuti Baibo. Umu Juni 1523, wakwanisye ukusenula mabuku Ilandwe Lisuma umu lulimi lwa Cifrench, walemvile ivyeo vivyo umu tumabuuku utunono utwali umu misango iili. Tumabuku tuu twatonsile sana umutengo kucila Baibo iyaliko, cakuti antu yakwanisyanga ukukala.

Antu yatemilwe sana Baibo ino Lefeva wasenwile. Icumi kwene aonsi na yamama yuvwanga ningo sana ukuwelenga amazwi yakwe Yesu umu lulimi lwao, icakuti tumabuku tonsi 1,200 tuno twapulinsilwe pakutandika, twasizile sile mu myezi iinono.

Umu mazwi akulondolola mabuku Ilandwe, amuno Lefeva walondolwile icalenzile asenule Baibo umu Cifrench, watiile walondanga “antu yonsi” amu ceici “yauvwa nu kukosoola icumi ndi vino cayanga kuli yaaya amanyile Cilatini.” Nomba vwilini, i cani calenzile ukuti Lefeva alondesya ukwavwa antu aatamanyile Cilatini ukumanya ningo vino Baibo ikasambilizya?

Lefeva wamanyile ukuti visambilizyo vyakwe yaayo asambilila pa umi wa yantu, vyavuzile mu Katolika. (Mako 7:7; Kolose 2:8) Nupya wasininkizye nu mwenzo onsi ukuti insita yafisile yakuti Ilandwe Lisuma “likosoolwe umu nsi yonsi, pakuti antu yatasombwa ku visambilizyo vya ufi.”

Nakupya Lefeva wasipikizye kuzunyiwa kuli yaayo alondanga ukukanya umulimo wa kusenula Baibo umu Cifrench. Wanenyile asomvi aali mu Ceici ati: “Uzye yangasambilizya uli [antu] ukulondela vino Yesu walanzile, ndi cakuti yataitemilwe ukuti antu yawelenga Ilandwe Lyakwe Leza umu lulimi lwao?”—Loma 10:14.

Na yauze kwene aali api sukulu likalamba lino yakati, University of Paris, umu Sorbonne, yalondanga ukulesya Lefeva ukusenula Baibo. Lino cafisile umu Ogasiti 1523, iisile isunde lyakukanya kusenula Baibo umu ndimi zyuze nanti ukulanda vimwi pali Baibo, nupya antu aacitanga vivyo, yayalolanga ukuti “yakonona antu amu Ceici.” Nomba Umwene wa ya French, Francis I, wavwangileko Lefeva pa mulandu wakuti antu yamulolanga ukuti acipondoka.

Lefeva atalesile ukuti vino antu yapazyanyanga pa mulimo uno waombanga, vilesye umulimo wa kusenula Baibo. Umu 1524, lino wamazile sile ukusenula Malembelo ya Cigiliki (yano tukati Upangano Upya), wafumizye ibuku lya muli Baibo lya Masamu pakuti antu azumila yangapepa “nu mwenzo onsi.”

Lyene aasambilila sana aalondanga ukulesya umulimo wa kusenula Baibo umu Sorbonne yizile iyapituluka muli Baibo ino Lefeva wasenwile. Paapo kwene izile ikako ilamulo lyakoca Malembelo ya Cigiliki yonsi yano wasenwile, nupya izile iyasusya ni vyalembwa vyuze ukuti “vyatungililanga visambilizyo vya ufi vyakwe Luther.” Lino izile iyaama Lefeva ukuti alondolole pali vino akwelenganya, wene wasoolwilepo kwikala “cele” ukwaula kulandapo cili consi asimwila nu ku Strasbourg. Nupya kuuku kwene akuno waile atwalilila kusenula Baibo. Nanti cakuti yamwi yangelenganya ukuti wali sile ni intete, wene waweni ukuti kwikala kwaula kwasukapo yaali aali nzila isuma yakwasukilamo antu ataataizyanga apa cumi ca muli Baibo.—Mateo 7:6.

Lino papisile sile umwaka onga kufuma pano Lefeva wapitiile, Umwene Francis I wamusoolwile ukuti aasambilizya umwanakwe, Charles uwali ni myaka 4. Fwandi umulimo uno Lefeva wapeezilwe, walenzile nu kuti akwate insita ikulu iyakumala kusenula Baibo. Umu 1530, wamazile ukusenula Baibo yonsi ipuma nupya Kateeka Charles V * wazumilizye ukupulintila Baibo umu musumba wa Antwerp, uwayelile kunzi ni mpanga ya France.

Lino papisile imyaka 5, umu 1535, kasenula wakwe Baibo mu Cifrench Olivétan nawe wafumizye Baibo iyasenwilwe umu ndimi zino antu yalandanga. Apa kusenula Malembelo ya Cigliki waomvyanga sana vino Lefeva wasenwile.

Lyonsi sile Lefeva, watailanga ukuti antu amu mu ceici yali nu kuta ukulondela visambilizyo vya yantunze nu kutandika kulondela usambilizyo usanguluke uwa mu Malembelo. Lefeva wazumile sana ukuti “umulimo uno Umwina Klistu wensi wakwata u kuwelenga nu kuisambilizya Baibo.” Fwandi i calenzile nu kuti aombesye ukusenula Baibo pakuti antu yonsi yakwate. Nanti cakuti amu ceici yatatile ukutemwa sana ivyuma ndi vino Lefeva walondesyanga, vino wacisile vyavwile antu yonsi ukumanya icumi icaya muli Baibo umu lulimo lwao.