1. Wõn eo ear kõm̦anm̦an men ko otemjej rej mour?

RŨKANAAN Jeremaia ear ba: “Jeova ej Anij em̦ool, E Anij emour.” (Jeremaia 10:10) Jeova Anij ej Rũkõm̦anm̦an men otemjej. Enjel̦ ro ilañ rar ba kõn e: “Kwaar kõm̦anm̦an men ko otemjej im kõn ankilaam̦ rar pãd im em̦õj kõm̦anm̦an.” (Revelesõn 4:11) Bareinwõt ke Kiiñ Devid ear al im nõbar Anij, ear ba: “Kwõj unin mour an men otemjej.” (Sam 36:9, UBS) Eoon kein rej lukkuun kaalikkar bwe mour ej juon menin letok eaorõk jãn Anij.

2. Ta ko Anij ej litok ñan kõj bwe jen maroñ mour wõt?

² Jeova ej letok men ko jej aikuji bwe jen maroñ mour wõt. (Jerbal 17:28) Ej letok kijed m̦õñã im limed dãn. Ej bar letok mejatoto eo jej menonoiki im ãne bwe jen jokwe ie. (Riit Jerbal 14:15-17.) Jeova ear kõm̦m̦ani aolep men kein ilo juon wãween me jenaaj m̦õn̦õn̦õ kaki. Bõtab, bwe jen maroñ lukkuun m̦õn̦õn̦õ ilo mour ko ad, jej aikuj katak kõn kien ko an Anij im pokaki.—Aiseia 48:17, 18.

3. Ta l̦õmn̦ak eo an Anij ke Kein ear m̦an Ebel?

³ Anij ekõn̦aan bwe jen kaorõk mour ko ad im bar mour ko an ro jet. Ej alikkar men in ilo bwebwenato eo kõn Kein im Ebel. Ilo raan ko an kar Adam im Iv, l̦eo nejierro etan Kein ear lukkuun illu ippãn Ebel, em̦m̦aan eo jatin. Jeova  ear kakkõl Kein bwe an illu emaroñ tõll̦o̦k e ñan kõm̦m̦ane juon bõd l̦apl̦ap. Bõtab, Kein ear jab roñjake. Ear ilo̦k im m̦an Ebel. (Jenesis 4:3-8) Jeova ear kajeik Kein kõn an kar bõk mour eo an l̦eo jatin.—Jenesis 4:9-11.

4. Ta kien eo ilo Kien Moses me ej kaalikkar bwe el̦ap an Anij kaorõk mour?

⁴ Enañin 2,400 iiõ ko tokãlik, Jeova ear lel̦o̦k kien ko ñan RiIsrael ro bwe ren maroñ kabuñbũruon ilo aer karejar ñane. Kõnke Anij ear lel̦o̦k kien kein ñan rũkanaan Moses, jet iien armej ro rej n̦aetaer Kien Moses. Juon iaan kien kein ej ba: “Kwõn jab uror.” (Duteronomi 5:17) Kien in ear kaalikkar ñan RiIsrael ro bwe el̦ap an Anij kaorõk mour, im armej ro rej aikuj bar kaorõk mour ko an ro jet.

5. Ewõr ke jorrããn ñe juon ej m̦an lo̦jien, im etke?

⁵ Ak ta kõn mour ko an niñniñ ko me rej pãdwõt ilo̦jien jineer? Eokwe ekkar ñan kar Kien Moses, el̦aññe armej ro rej kõm̦m̦an bwe juon kõrã ebõro̦ro en jibuñ ak mej lo̦jien, men in ej juon bõd l̦apl̦ap. Aet, joñan an Jeova kaorõk mour, meñe niñniñ ko rejjañin l̦otak ak ej bar kaorõk mour ko aer. (Riit Exodus 21:22, 23; Sam 127:3.) Men in ej lukkuun kaalikkar bwe enana ñe kõrã ro rej m̦an lo̦jieer. *—Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.

6. Etke jejjab aikuj dike im kõjdate ro jet?

⁶ Wãween ad watõk ro jet ej bar kaalikkar el̦aññe jej kaorõk mour ke ak jaab. Baibõl̦ ej ba: “Jabdewõt eo ej kõjdate jein im jatin ej ruuror, im kom̦ jel̦ã bwe mour indeeo ejjab pãdwõt ilo jabdewõt ruuror.” (1 Jon 3:15) El̦aññe jekõn̦aan mour indeeo, jej aikuj bõjrak jãn ad dike im kõjdate ro jet. Unin an kõn l̦ap poktak im kowadoñ, ej kõnke el̦ap an armej kõjdate doon. (1 Jon 3:11, 12) Ekanooj aorõk bwe jen yokwe ro jet im kate kõj ñan kõm̦m̦ane men in.

7. Ta jet iaan men ko armej rej kõm̦m̦ani im rej kaalikkar bwe rejjab kaorõk mour?

 ⁷ Ak ta kõn kõj make, ewi wãween ad maroñ kwal̦o̦k bwe jej kaorõk mour ko ad? Eokwe, jejel̦ã bwe ejjel̦o̦k armej en̦ ekõn̦aan mej. Bõtab, jet armej rej kõm̦m̦ani men ko me ekkã aer ko̦kkure mour ko aer make. Ñan waanjoñak, elõñ armej rej kõbaatat, tũp, meme betel̦ nut, kakkiaajaj, ak bõk uno ko rekajoor (drug). Men kein rejjab em̦m̦an ñan ãjmour ko ad im ekkã an armej mej kõn wõt aer kõm̦m̦ani. Eo me ej kõm̦m̦ani men kein rettoon im̦aan mejãn Anij, ejjab kaorõke mour eo an. (Riit Rom 6:19; 12:1, UBS; 2 Korint 7:1, UBS.) El̦aññe juon armej ekõn̦aan karejar ñan Anij, ej aikuj bõjrak jãn an kõm̦m̦ani men kein. Meñe emaroñ pen ñan jol̦o̦k men kein, ak Jeova enaaj jipañ kõj. Im el̦ap an m̦õn̦õn̦õ ñe jej kate kõj ñan kaorõk mour ko ad ãinwõt juon menin letok eaorõk jãne.

8. Etke jej aikuj kõjparok bwe mour ko ad im mour ko an ro jet ren jab pãd ilo kauwõtata?

⁸ Ro rej kaorõk mour rejjab likũt mour ko aer im mour ko an ro jet ilo kauwõtata. Rej kõjparok er jãn jabdewõt menin kam̦õn̦õn̦õ ko me rekauwõtata ñan mour ko aer. Rej kõjparok wãween aer kattõr im rejjab bõk kun̦aaer ilo iukkure ak kein kam̦õn̦õn̦õ ko rekauwõtata im ewõr lãj ie. (Sam 11:5) Anij ear kakien RiIsrael ro im ba: “Ñe kwõj kalõk em̦ ekããl, kwõn kõm̦m̦an wõrwõrin bõrwaj eo, bwe kwõn jab n̦aruon m̦weo im̦õm̦ ilo bõtõktõk, el̦aññe juon armej ej buñ jãn ijo.” (Duteronomi 22:8) Ta eo jemaroñ katak jãn men in? Eokwe, jej aikuj lale bwe ejjel̦o̦k jabdewõt men ekauwõtata en pãd ilo ettõñaak ak mejãn kõjãm ko ad kõnke ro jet ren jab tipjek im jorrããn. El̦aññe ewõr waam̦ wa, kwõj aikuj lale el̦aññe em̦m̦an ñan ettõr kake im ejjab kauwõtata. Kwõn kõjparok bwe m̦weo im̦õm im wa eo waam̦ ren jab likũt mour n̦e am̦ im mour ko an ro jet ilo kauwõtata.

9. El̦aññe jej kaorõk mour, enãj ewi wãween ad kõm̦m̦an ñan menninmour ko?

 ⁹ Ak ta kõn mour ko an menninmour ko? Mour ko aer rebar aorõk ippãn Rũkõm̦anm̦an eo. Bõtab, Anij ej kõtl̦o̦k bwe armej ro ren m̦ani menninmour ko bwe ren m̦õñã, kõm̦m̦an aer nuknuk jãni, im bareinwõt kõjparok mour ko aer. (Jenesis 3:21; 9:3, UBS; Exodus 21:28) Ijoke, ebõd el̦aññe armej ro rej iukkure kake menninmour ko ak m̦an er kõn ejjel̦o̦k unin. Men in ebõd kõnke armej rein rejjab kwal̦o̦k aer kaorõk mour.—Jabõn Kõnnaan 12:10, UBS.

10. Ewi wãween an Anij kar kaalikkar bwe bõtõktõk im mour rej ekkejell̦o̦k wõt ippãn doon?

¹⁰ Ãlikin an kar Kein m̦an Ebel, Jeova ear ba ñane: “Ainikien bõtõktõkin jatũm̦ ej lam̦õj ñan Eõ jãn bwidej.” (Jenesis 4:10) Ke Anij ear kõnnaan kõn bõtõktõkin Ebel, ear jitõñl̦o̦k ñan mour eo an Ebel. Ej kab m̦õj an Kein bõk mour eo an Ebel, im Anij ej aikuj kajeiki kõn men in ear kõm̦m̦ane. Ta mel̦el̦ein an Anij ba bwe bõtõktõkin Ebel ej lam̦õj ñane? Ej ãinwõt ñe bõtõktõkin Ebel, ak mour eo an Ebel, ej kajjitõk ippãn Jeova bwe en kwal̦o̦k ekajet jim̦we im idenon̦e ñane. Men in ej kaalikkar bwe bõtõktõk im mour rej ekkejell̦o̦k wõt ippãn doon. Anij ear bar kaalikkar men in ãlikin kar Ibwijleplep eo ilo raan ko an Noa. M̦okta jãn kar Ibwijleplep eo, armej ro rekõn m̦õñã wõt leen wõjke im keinikkan ko. Bõtab, ãlikin kar Ibwijleplep eo, Jeova ear ba ñan Noa im l̦õm̦aro nejin: “Aolep menninmour ko im bao ko im ek ko. . . ij liwaj aolepeer bwe ren kijimi.” Bõtab, ear jiroñ er: “Kom̦win jab m̦õñã kanniõk el̦aññe ej bõtõktõk wõt; kõnke mour ej pãd ilo bõtõktõk.” (Jenesis 1:29; 9:2-4, UBS) Elukkuun alikkar bwe Jeova ej kaorõk bõtõktõk kõnke mour eo an menninmour im armej ej pãd ilo bõtõktõk.

11. Jãn kar raan ko an Noa, ta eo Anij ear kakien armej ro kake kõn bõtõktõk?

 ¹¹ Jej kwal̦o̦k ad kaorõk bõtõktõk ilo ad jab m̦õñã bõtõktõk. Juon iaan kien ko an Jeova ñan RiIsrael ro ej ba: “Kom̦win jab m̦õñã kanniõk ko rebõtõktõk, kõnke mour ej pãd ilo bõtõktõk eo, im kom̦win jab kañ mour eo n̦a ippãn kanniõk. Kom̦win jab m̦õñã bõtõktõk eo, ak kom̦win lutõkl̦o̦k ioon bwidej ãinwõt dãn.” (Duteronomi 12:23, 24, UBS) Meñe ekar mootl̦o̦k 800 iiõ ko jãn iien eo Anij ear lel̦o̦k kien eo ñan Noa bwe ren jab m̦õñã bõtõktõk, ak kien in ear bar jerbal ñan RiIsrael ro. Men in ej kaalikkar bwe Jeova ear kamãlim an rũkarejar ro an m̦õñã kanniõkin menninmour ko, bõtab ear jab kamãlim aer kañe bõtõktõk eo. Rar aikuj lutõkl̦o̦k bõtõktõk eo ioon bwidej. Ilo wãween in, ej ãinwõt ñe mour eo an menninmour eo ej bar jepl̦aak ñan Anij.

12. Ikijjeen tõl eo jãn jetõb kwõjarjar, ta kien eo kar lel̦o̦k ñan Kũrjin ro ilo iien ko etto im ej jerbal wõt ñan raan kein ad?

¹² Kar bar lel̦o̦k ejja kien in wõt ñan Kũrjin ro. Rijjilõk ro an Jijej im em̦m̦aan ro jet me rar lale eklejia ko ilo tõre eo ãlikin an kar Jijej mej, rar kweilo̦k ippãn doon bwe ren lale kien ta ko aolep Kũrjin ro rej aikuj pokaki. Ikijjeen tõl eo jãn jetõb kwõjarjar, aolep em̦m̦aan rein rar errã ippãn doon im jejel̦o̦k ñan aolep rũttõmak ro im ba: “Kom̦win kõjparok kom̦ jãn menin katok ñan ekjab ko, im jãn bõtõktõk, im jãn men ko remej kõn lukwõj bũrueer [ak men ko kar m̦ani im jab kato̦o̦rl̦o̦k bõtõktõkier], im jãn l̦õñ.” (Jerbal 15:28, 29; 21:25) Kõn men in, kõj Kũrjin ro jej aikuj kõjparok kõj jãn bõtõktõk. Im̦aan mejãn Anij, joñan an aorõk bwe jen kõjparok kõj jãn bõtõktõk, men in ej joñan wõt juon ippãn ad aikuj kõjparok kõj jãn l̦õñ im kabuñ ñan ekjab.

13. Ñe juon ej kõjparok e jãn bõtõktõk, etke ejjab aikuj kõtl̦o̦k bwe ro jet ren lel̦o̦k bõtõktõk ñane? Kwal̦o̦k juon waanjoñak.

¹³ Kien in ear ba bwe armej ro ren kõjparok er jãn bõtõktõk. Ak ewõr ke jorrããn ñe juon ej ilo̦k im taktõ innem  taktõ ro rej lel̦o̦k bõtõktõk ñane? Aet. Etke? Eokwe, l̦õmn̦ak m̦õk kõn waanjoñak in: Kwaar etal im taktõ im taktõ eo am̦ ear ba bwe kwõn kõjparok eok jãn dãnnin arkool̦ kõnke enana ñan ãjmour n̦e am̦. Alikkar kwõjjab maroñ idaak arkool̦. Ak em̦m̦an ke aer lewaj ilo IV? Ejjab! Ãindeinl̦o̦k wõt, ad kõjparok kõj jãn bõtõktõk ej mel̦el̦ein jejjab kadel̦o̦ñe ilo ãnbwinnid ilo jabdewõt wãween. Innem, kien in bwe jen kõjparok kõj jãn bõtõktõk ej bar mel̦el̦ein bwe jen jab kõtl̦o̦k bwe jabdewõt armej en letok bõtõktõk ñan kõj ilo eke.

14, 15. El̦aññe taktõ ro rej ba ñan juon Kũrjin bwe rej aikuj lel̦o̦k bõtõktõk ñane, ta eo enaaj kõm̦m̦ane im etke?

¹⁴ Ak ta el̦aññe juon Kũrjin el̦ap an jorrããn ak nañinmej im ej aikuj ilo̦k ñan aujpitõl̦ im m̦wijm̦wij? Bõlen taktõ ro rej ba bwe rej aikuj lel̦o̦k bõtõktõk ñane bwe el̦aññe rejjab, eokwe enaaj mej. Ilo m̦ool, ejjel̦o̦k juon armej ekõn̦aan mej ekoba bar Kũrjin ro. Innem ñan kõjparok mour eo an me ej juon menin letok jãn Anij, eo ej Kũrjin enaaj pukot kilen ñan bõk kõm̦adm̦õd ko jet bwe en jab bõk bõtõktõk. Kõn men in, enaaj bõk kein kõm̦adm̦õd kein im uno ko jet me renaaj kal̦apl̦o̦k bõtõktõkin.

¹⁵ Juon Kũrjin en ke rupe kien eo an Anij kõn bõtõktõk bwe en kaetokl̦o̦k wõt jidik an mour ilo jukjukun pãd in? Jijej ear ba: “Jabdewõt eo ekõn̦aan lo̦mo̦o̦ren mour eo an, mour enaaj jako jãne; im jabdewõt eo mour enaaj jako jãne kõn Ña, enaaj loe.” (Matu 16:25) Kõj armej jejjab kõn̦aan mej. Ak el̦aññe jej kajjioñ in kõjparok mour eo ad kiiõ im rupe kien eo an Anij kõn bõtõktõk, jemaroñ luuji jeraam̦m̦an eo ñan bõk mour indeeo. Kõn men in, el̦ap an aorõk bwe jen tõmak im pokake kien eo an Anij. Meñe jemaroñ mej kõn jabdewõt un ko jejjab maroñ el̦l̦ã ioer ak jejel̦ã bwe Anij, eo ej Riletok Mour, enaaj keememej kõj im kõjepl̦aaktok mour ko ad ilo iien eo enaaj kejerkak  ro remej.—Jon 5:28, 29, UBS; Hibru 11:6.

16. Ta eo rũkarejar ro an Anij em̦õj aer jek ilo bũrueer bwe renaaj kõm̦m̦ane?

¹⁶ Ilo raan kein, rũkarejar ro retiljek an Anij rej jek ilo bũrueer bwe renaaj pokake wõt kien eo an Anij kõn bõtõktõk. Reban m̦õñã bõtõktõk im reban kõtl̦o̦k bwe taktõ ro ren lel̦o̦k bõtõktõk ñan er. * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Rejel̦ã bwe Eo ear kõm̦anm̦an bõtõktõk ejel̦ã ta eo em̦m̦an ñan er. Kwõj ke tõmak bwe Anij ejel̦ã ta eo em̦m̦an ñan kõj?

17. Ilo kar iien ko etto ilo Israel, ta wãween eo wõt ear mãlim ñan aer kõjerbal bõtõktõk?

¹⁷ Kien Moses ear kwal̦o̦k wãween eo wõt me emãlim ñan an armej kõjerbal bõtõktõk. Ke RiIsrael ro rar kabuñ ñan Jeova, ear lel̦o̦k juon kien ñan er. Kien in ej ba: “Mour eo an kajjojo menninmour ej pãd ilo bõtõktõk, im eñin unin an Irooj ba ren lutõk bõtõktõk ko n̦a ioon lokatok eo kein jeorl̦o̦k jerawiwi ko an armej ro. Kõnke mour ej pãd ilo bõtõktõk, innem bõtõktõk ej kein jeorl̦o̦k jerawiwi.” (Livitikõs 17:11, UBS) Ke RiIsrael ro rar kõm̦m̦an bõd, rar aikuj katok kõn menninmour ko bwe Anij en jol̦o̦k aer bõd. Rar m̦an menninmour  eo im lutõk jidik bõtõktõkin n̦a ioon lokatok eo ilo im̦õn kõppãd eo ak ilo tampel̦ eo an Anij. Eñin ej wãween eo wõt emãlim ñan an kar RiIsrael ro kõjerbal bõtõktõk.

18. Ta jeraam̦m̦an ko jemaroñ bũki kõn wõt an kar Jijej kato̦o̦rl̦o̦k bõtõktõkin im katok kõn mour eo an?

¹⁸ Kũrjin ro rejjab pãd ium̦win Kien Moses. Kõn men in, jejjab aikuj katok kõn menninmour ko im lutõkl̦o̦k bõtõktõkier ioon juon lokatok. (Hibru 10:1, UBS) Bõtab, bõtõktõkin menninmour ko me RiIsrael ro rar katok kaki rar kõkkar kõn juon menin katok el̦apl̦o̦k. Ta in? Ej bõtõktõkin Nejin Anij, Jijej Kũraij. Ãinwõt ad kar etale ilo Katak 5 ilo bok in, Jijej ear katok kõn mour eo an kõn kõj. Ewi wãween? Ilo an kar mej im kato̦o̦rl̦o̦k bõtõktõkin. Ke ear jepl̦aak ñan lañ, bõtõktõk eo ear kato̦o̦rl̦o̦k ear ãinwõt juon kõl̦l̦ã ñan Anij bwe en jeorl̦o̦k jerawiwi ko an armej. Joñan an l̦ap tokjãn bõtõktõkin, juon wõt alen an kar aikuj  kõm̦m̦ane men in. (Hibru 9:11, 12, UBS) Bõtõktõkin Kũraij ej ãinwõt juon menin katok me ej jeorl̦o̦k aolep bõd ko ad im kõmaroñ kõj bwe jen bõk jeraam̦m̦an eo kõn mour indeeo. (Matu 20:28, UBS; Jon 3:16) Ej alikkar joñan an lukkuun aorõk wãween an kar Jijej kõjerbal bõtõktõkin ilo wãween in! (1 Piter 1:18, 19, UBS) Kõn men in, eaorõk bwe jen tõmak ilo bõtõktõkin Jijej kõnke wãween eo de in enaaj tõll̦o̦k kõj ñan bõk lo̦mo̦o̦r.

19. Ñe jekõn̦aan bwe jen ‘erreo jãn bõtõktõkin armej otemjej,’ ta eo jej aikuj kõm̦m̦ane?

¹⁹ Jej lukkuun kam̦m̦oolol Jeova Anij kõn an kar letok mour ñan kõj! Men in ejjab ke kõm̦akũt kõj ñan jiroñ ro jet bwe el̦aññe renaaj tõmak ilo katok in mour eo an Jijej, renaaj bõk jeraam̦m̦an eo ñan mour indeeo? Eokwe, ñe jej yokwe armej ãinwõt an Anij yokwe er, men in enaaj kõm̦m̦akũt kõj bwe jen kijejeto in kwal̦o̦k kõn kõjatdikdik in ñan er. (Riit Ezekiel 3:17-21.) El̦aññe jenaaj kate kõj ñan kõm̦m̦ane jerbal in, jenaaj ãinwõt rijjilõk Paul ilo an kar ba: “Ña Irreo jãn bõtõktõkin armej otemjej. Bwe iar jab dãpij jabdewõt, im iar kwal̦o̦k ñan kom̦ aolepen pepe an Anij.” (Jerbal 20:26, 27) Innem juon in wãween jej kaalikkar ad kaorõk mour im bõtõktõk, ej ilo ad kwal̦o̦k naan ñan armej ro kõn Anij im karõk ko an.