1, 2. 1) ¿Itech toni ueyi ouijkayot moajsij israelitas? 2) ¿Akonimej no ejkoj itech tepet Carmelo?

ELÍAS, itanauatijkauj Dios, kiita keniuj taltikpakneminij ouij pankisaj itech tepet Carmelo. Maski ayamo yektanesi, niman moita ke israelitas kipanotokej se ueyi tatasojtilis. Kemej eyi xiuit uan tajkoya tauaktok, kintelijtakojya.

² Kampa moajsij nejin taltikpakneminij no pankisaj ika miak moueyinekilis 450 tiopixkamej akin kiueyichiuaj Baal. Niman nesi ke kiteltauelitaj nejin tanauatijkej akin yolmelauak. Maski tekiuaj Jezabel kinmiktijya miakej itekitikauan Dios, Elías kisentoka kiixnamiki ika miak chikaualis taueyichiualis tein kichiuiliaj Baal. Sayoj ke ¿kanachi tonalmej taxikojtosok? Nejon tanauatianij akin amo melaujkej xa kinemiliaj ke sayoj se takat amo keman uelis kintanis (1 Rey. 18:4, 19, 20). No ejko tekiuaj Acab itech itepos tein kitilanaj caballos, uan yejua no kitauelita Elías.

3, 4. 1) ¿Keyej Elías xa moui? 2) ¿Toni netajtanilmej tiknankiliskej?

³ Nejin tanauatijkej akin iselti moajsi ininixpan taltikpakneminij, kipanoti se taman tein amo keman kipanouani itech nochi inemilis. Yejua kimati ke amo uejkaua moyekitas akoni okachi chikauak, ox Dios oso taltikpakneminij akin amo yolkualmej; se taman tein amo keman ijkon mochiujtoya. ¿Keniuj momachilia ijkon kemej okachi tanesi? Biblia kijtoua ke Elías “katka se tagat ten kipiaya nemilis keme tejuan”, yejua ika xa mouia (xikonixtajtolti Santiago 5:17). Tikyekmatij ke Elías xa momachilia itelselti porin moajsi ininixpan taltikpakneminij akin kikaujkej Jiova, iixpan se tekiuaj akin kinekepilij Dios uan seki tiopixkamej temiktianij (1 Rey. 18:22).

⁴ ¿Keyej itech xolal Israel panotok nejin, uan toni uelis techmachtis tein ijkuak mochiuak? Maj tikitakan neskayot ika takuaujtamatilis tein kikauak Elías uan no keniuj techpaleuia axkan.

5, 6. 1) ¿Toni kuejmol ipa mochiujtoya itech xolal Israel? 2) ¿Keniuj Acab ueyi tajtakojka iixpan Jiova?

⁵ Itech miak xiujmej, Elías kiitaya keniuj kiixpanauiayaj uan amo kipoujkaitayaj  taueyichiualis tein melauak, uan yejua amo teyi uelia kichiuaya. Uejkaujya, miakej israelitas amo kiueyichiuayajok Jiova uan kinueyichiuayaj tiotsitsin tein katkaj kayomej itech okseki altepemej. Sayoj ke itech itonaluan tanauatijkej Elías, israelitas okachi kinueyichiuayaj tiotsitsin.

⁶ Tekiuaj Acab ueyi tajtakojka iixpan Jiova. Monamiktij iuan Jezabel, iichpoch akin tekiuajtia Sidón. Yejua kinekia kiixpolos taueyichiualis tein kichiuiliayaj Jiova uan maj okachi kiueyichiuakan Baal itech nochi xolal Israel. Acab nimantsin peuak tanemilia kemej inamik uan kichijchiuak se templo uan se altar kampa kiueyichiuaskiaj Baal, uan hasta yejua yekinika akin motankuaketsak iixpan nejon tiotsin (1 Rey. 16:30-33).

7. 1) ¿Keyej tel amo kuali katka taueyichiualis tein kichiuiliayaj Baal? 2) ¿Keyej uelis tikyekmatiskej ke Biblia amo moixnamiki keman kijtoua kanachi tonalmej tauaktoya? (Xikonita  recuadro.)

⁷ ¿Keyej tel amo kuali katka taueyichiualis tein kichiuiliayaj Baal? Yekinika, porin ika nejon miakej kikaujkej Dios akin melauak. Uan no, katka se taneltokalis kampa mochiuaya tein tel amo kuali uan tetajyouiltiayaj: takamej uan siuamej monamakayaj itech auilnemilis, kichiuayaj iluit uan ompa auilnemiaj, uan hasta kinmiktiayaj konemej uan kinmakayaj inintiotsin. Yejua ika, Jiova kititanka Elías maj kinauatiti Acab ke tauaktoskia hasta keman Elías kijtoskia maj tami (1 Rey. 17:1). Seki xiujmej satepan, tanauatijkej oksepa kiitato tekiuaj, uan axkan kiiluito maj kinsentili taltikpakneminij uan tiopixkamej akin kiueyichiuayaj Baal itech tepet Carmelo. *

8. ¿Keniuj uelis techpaleuis kampa ika motajtoua taueyichiualis tein kichiuiliayaj Baal?

⁸ Sayoj ke ¿toni ika techpaleuia tikitaskej nejin kuejmol? Miakej xa uelis kinemiliskej ke taueyichiualis tein kichiuiliayaj Baal amo moneki ika titajtoskejok porin axkan amo onkakej templos nion altares kampa kiueyichiuaj. Maski ijkon, nejin amo sayoj se taman tein panok ne uejkauj (Rom. 15:4). Tajtol baal kijtosneki “akin iaxka teisa” oso “teko”, uan Jiova kintajtaniaya israelitas maj kiixpejpenanij yejuatsin kemej ‘ininbaal’, kemej se takat akin iaxka se siuat (Is. 54:5). ¿Amo no tikonita ke taltikpakneminij kiueyichiuajok kemej yeskia ininteko okseki taman uan amo Dios akin kipia nochi uelilis? Taltikpakneminij kiixpejpenaj uan kiueyichiuaj tein kemej yeskia ininteko uan amo Jiova keman itech ininnemilis okachi kitayekanaltiaj tomin, se kuali tekit, neixpetanilis, moyolpaktiskej itech auilnemilis uan okseki taman tein axkan kemej yeskia tiotsitsin (Mat. 6:24; xikonixtajtolti Romanos 6:16). Uelis tikijtoskej ke tein  okachi mochiuaya keman kiueyichiuayaj Baal kisentoka mochiujtok axkan. Komo tikitaj toni kinpanok akin kiueyichiuayaj Jiova uan akin kiueyichiuayaj Baal ne uejkauj uelis techpaleuis maj tikyekitakan akoni tiktekitilijtokej axkan.

9. 1) ¿Keyej tel kuali katka maj itech tepet Carmelo monextiani ke taueyichiualis tein kichiuiliayaj Baal katka se takajkayaualis? (No xikonita nota.) 2) ¿Toni Elías kiniluij israelitas?

⁹ Itech ikuapan tepet Carmelo, tel kualtsin motachia: moita mar Grande (Mediterráneo) tein amo uejka moajsi, uan tani talmej kampa amo tepeyoj tein poui Cisón, hasta tepemej tein uejka moajsij itech Líbano, kampa ika norte. * Sayoj ke itech nejin tonal, ijkon kemej kisa tonaltsin,  tel amo kualtsin moitaj talmej tein se tonal Jiova kintayokolij ikoneuan Abrahán. Axkan tel tauaktok uan amo teyi taki, uan tonaltsin kiixtatapanak tal; uan nejin mochiujtok porin yejuan kichiujkej tein amo kuali. Elías youi ininixpan israelitas akin mosentilijtokej uan kiniluia: “¿Hasta kemanian nankoxojtaksatiyaskej itech ome tataman tanemililmej? Komo Jiova yejua Dios akin melauak, xiktojtokatiyakan; sayoj ke komo yejua Baal, xiktojtokatiyakan yejua” (1 Rey. 18:21).

10. ¿Keyej moijtoua ke israelitas ‘koxojtaksatinemiaj itech ome tataman tanemililmej’, uan toni tein motelneki kielkaujkaj?

¹⁰ ¿Toni kijtosnekik Elías ika tajtolmej “nankoxojtaksatiyaskej itech ome tataman tanemililmej”? Nejon taltikpakneminij amo kiitayaj ke monekia kiixpejpenaskej ox kiueyichiuaskej sayoj Baal oso kiueyichiuaskej sayoj Jiova. Kinemiliayaj ke ueliskiaj kichiuaskej ome taman: kiyolseuiskej Baal ika tel amo kuali tachiualismej, uan no kitajtaniskej Jiova maj kinyekpia. Xa kinemiliayaj ke Baal kitiochiuaskia tein kitokayaj uan inintapialuan, uan “Jiova akin kinixyekana tateuianij” kinyekpiaskia itech neteuilis (1 Sam. 17:45). Sayoj ke kielkaujkaj se taman tein motelneki, se taman tein melauak tein axkan no kielkauaj miakej: Jiova amo kiuelita maj kiueyichiuakan yejuatsin uan maj no kiueyichiuakan okse tiotsin. Dios tajtani uan kinamiki maj sayoj yejuatsin tikueyichiuakan. Yejua ika, keman tikueyichiuaj Dios, sayoj ke no tikueyichiuaj okse taman tein moita kemej se tiotsin, yejuatsin amo kiselia nejon taueyichiualis uan hasta kikualantia (xikonixtajtolti Éxodo 20:5).

11. ¿Toni ika techpaleuia maj tikchiuakan tanejmachtilis tein Elías kitemakak itech tepet Carmelo?

¹¹ Nejon israelitas ‘koxojtaksatiyayaj’, oso amo kimatiaj toni kichiuaskej, kemej se aksa akin kineki kitojtokas ome ojti. Itech nejin tonalmej, miakej no ijkon kichiuaj keman kikauaj maj okseki “baales” tayekanakan itech ininnemilis uan maj amo kinkauaok maj kitekitilikan Dios. Nejin tanejmachtilis tein Elías kitemakak techpaleuia maj tikyekitakan keniuj tikueyichiujtokej Jiova uan toni okachi tiktayekanaltijtokej itech tonemilis.

12, 13. 1) ¿Toni kijtoua Elías maj mochiua? 2) ¿Keniuj tiknextiaj ke titakuaujtamatij iuan Jiova ijkon kemej Elías?

¹² Axkan, Elías kijtoua maj mochiua se taman tein amo ouij uan tein kinextis akoni kichiujtoya tein kuali. Tiopixkamej akin kiueyichiuaj Baal moneki kichijchiuaskej se altar uan moneki ompa kitaliskej netetayokolil uan kitataujtiskej dios tein kiueyichiuaj maj kixotalti. Uan Elías no ijkon kichiuas. ¿Keyej? Tanauatijkej kijtoua ke Dios “akin tanankilis ika tit yejuatsin Dios akin melauak”. Kemaj, Elías kuali kimati akoni Dios akin melauak. Uan moyekita ke tel iuan takuaujtamati, porin hasta kiniluia maj yejuan achto kichiuakan, uan satepan keman  kiixpejpenaj kuakouej tein kitemaktitij, peuaj kitataujtiaj Baal (1 Rey. 18:24, 25). *

¹³ Maski melauak ke axkan amo mochiuajok uejueyi tachiualismej oso mouiskatekimej kemej itech nejon tonalmej, Jiova amo mopata, uan ueli iuan titakuaujtamatij ijkon kemej Elías. Kemej neskayot, keman timoajsij iniuan taltikpakneminij akin amo kineltokaj tein Biblia kijtoua, amo moneki timouiskej komo techiluiaj tein kinemiliaj. Ijkon kemej Elías, maj tikauakan maj Jiova kimelaua nejon tanemilil. ¿Keniuj tikchiuaskej? Maj amo totech titakuaujtamatikan, ta maj timopaleuikan itech iTajtol tein moijkuiloj maj ika se kimelaua teisa (2 Tim. 3:16).

14. ¿Keniuj Elías kinkejkeloj tanauatianij akin kiueyichiuayaj Baal, uan keyej?

¹⁴ Tanauatianij akin kiueyichiuaj Baal kichijchiujkejya netetayokolil uan kitataujtijtokej nejin dios. Yejuan miakpa kitataujtiaj: “¡Baal, xitechnankili!”. Panouaj minutos uan horas. “Sayoj ke amo akin tajtoj, uan amo akin tanankilij”, kijtoua Biblia. Keman ajsi nepantaj, Elías peua kinkejkeloua nejon takajkayauanij, uan kiniluia ke Baal xa tel amo kemanti yejua ika amo kinnankilia, ke xa yajki nekalauiloyan oso kochtok uan moneki maj kijxitikan. Elías kiniluia: “Chikauak xiktsajtsilikan”. Kemej tikitaj, Elías kimatia ke nejon takamej akin kiueyichiuayaj Baal amo kiueyichiujtoyaj se dios akin yekmelauj nemia uan yejua kinekia maj israelitas kiitakan nejon (1 Rey. 18:26, 27).

15. ¿Toni techmachtia tein kinpanok akin kiueyichiuayaj Baal?

¹⁵ Keman tiopixkamej akin kiueyichiuaj Baal kikakij nejin, okachi amo kimatijok toni kichiuaskej uan peuaj “chikauak tsajtsij uan motejtekij kemej ipa momattoyaj ika dagas uan ika lancetas, hasta ke peuak toyaui esti inintech”. ¡Uan nochi nenkajti! Porin “amo akin tajtoj, uan amo akin tanankilij, uan amo akin kinkakik” (1 Rey. 18:28, 29). Kemaj, Baal amo yekmelauj nemia, sayoj se taman tein Satanás kikuik uan ijkon kichiuak maj taltikpakneminij amo motokianijok iuan Jiova. Ijkon kemej itech nejon tonalmej uan axkan, moyekita ke amo onkak okse akin okachi kuali techixyekanas kemej Jiova, uan akin kiueyichiuas okse dios kipanos tayokol uan mopinaujtis (xikonixtajtolti Salmo 25:3 uan 115:4-8).

16. 1) ¿Toni xa kielnamikkej israelitas keman kiitakej altar tein Elías kiyekchijchiujtoya? 2) ¿Keniuj kinextij Elías ke senkis iuan takuaujtamatia Jiova?

¹⁶ Keman tel tiotakya, Elías moneki kitemakasya netetayokolil. Achto kiyekchijchiua se altar tein xa kixitinijkaj akin kiixnamikij taueyichiualis tein melauak. Kitekitiltia majtaktiomome tet, porin nejon xa kinelnamiktis majtakti uejueyi kalyetouanij tein axkan mokauaj itech xolal Israel ke moneki kitakamatiskejok Tanauatil tein Jiova kinmakaka majtaktiomome uejueyi kalyetouanij itech itonaluan Moisés. Ompa, kitalia inetetayokolil uan kitekilia at, tein xa kiualkuik itech mar Mediterráneo tein amo uejka moajsi. Hasta tachkua itajtanakastan altar uan no ompa kiteka at. Kemej tikitaj, Elías amo kichiuak maj tiopixkamej ouij kinkisani kitemakaskej ininnetetayokolil, sayoj ke yejua kemaj kichiua miak taman tein ouij yeski maj taxota. Ijkon kinextia ke senkis takuaujtamati ke iDios nochi ueli kichiua (1 Rey. 18:30-35).

17. ¿Keniuj ika inetataujtil Elías kinextij tein okachi kitekipachouaya, uan keniuj uelis no ijkon tikchiuaskej tejuan keman timotataujtiskej iuan Dios?

¹⁷ Ompa, Elías kichiua se netataujtil kampa kijtoua seki taman tein kinextia toni kitekipachoua. Yekinika, yejua kiita ke okachi moneki kiteixmatiltis ke Jiova sayoj yejuatsin “Dios itech xolal Israel”, uan amo nejon Baal. Ojpatika, kineki maj kimatikan ke yejua sayoj se itekitikauj Dios, yejua ika sayoj Jiova kinamiki maj kiueyitalikan. Uan no, tikitaj ke kisentoka motekipachoua ininka okseki israelitas, ta kineki maj Jiova ‘kinyolkepa’ uan maj moyolnonotsakan (1 Rey. 18:36, 37). Maski miak taman tein amo kuali mochiuakya porin amo takuaujtamatij, Elías kintasojtaok. ¿Uan tejuan? ¿Tiknextiaj itech tonetataujtiluan ke no tiktasojtaj itokay Dios, no tiyolyemankej uan tikinikneliaj akin kinpoloua nepaleuil?

18, 19. 1) ¿Keniuj kinankilij Jiova inetataujtil Elías? 2) ¿Toni Elías kinnauatij israelitas, uan keyej amo kinnamikia maj kiniknelikan tiopixkamej akin kiueyichiuayaj Baal?

¹⁸ Keman Elías peuak kichiua netataujtil, miakej xa motajtaniayaj ox Jiova no yeskia se dios tein amo melauak kemej Baal. Sayoj ke, keman kitamichiuak netataujtil, amo akin teyi motajtanijok, ta Biblia kijtoua ke “uetsik se tit tein Jiova kititanik, uan peuak kikua nemaktil tachichinol uan koujkotolmej uan tet uan talnex, uan kiuatsak at tein yetoya itech tekoch” (1 Rey. 18:38). ¡Se tel kuali tanankilil! ¿Toni kichiuaj israelitas?

¹⁹ Nochin kijtouaj chikauak: “¡Jiova yejua Dios akin melauak! ¡Jiova yejua Dios akin melauak!” (1 Rey. 18:39). Axkan kemaj kiitaj tein melauak. Maski ijkon, moneki kichiuaskej okse taman. Keman kijtojkej ke  kiajsikamatkej ke Jiova yejuatsin Dios akin melauak satepan ke kiitakej ke itech iluikak ualaj se tit, amo ika nejon kinextijkej ke yekmelauj takuaujtamatiajya. Yejua ika, Elías kiniluia maj kinextikan inintakuaujtamatilis ika okse taman. Kiniluia maj kichiuakan tein monekia kichiuaskej miak xiujmej achtoya: kitakamatiskej iTanauatil Jiova. Uan Tanauatil kijtoua ke moneki kinmiktiskej tanauatianij akin amo melaujkej uan kinueyichiuaj tiotsitsin (Deut. 13:5-9). Tiopixkamej akin kiueyichiuayaj Baal senkis kiixnamikiaj Jiova uan kiixtalijkaj kichiuaskej maj amo mochiua itanejnekilis. ¿Monekia maj kiniknelikan? Amo, porin yejuan amo no kiniknelijkej nochin konemej akin kinchichinojkej yoltokej iixpan Baal (xikonixtajtolti Proverbios 21:13; Jer. 19:5). Nejon takamej kinnamikia mikiskej. Yejua ika, Elías tanauatia maj kinmiktikan, uan israelitas tatakamatij (1 Rey. 18:40).

20. ¿Keyej amo kuali yetok tein kinemiliaj sekin keman ika tajtouaj tonal keman kinmiktijkej tiopixkamej akin kiueyichiuayaj Baal?

²⁰ Itech nejin tonalmej, seki motelmachtianij kijtouaj ke amo kuali tein mochiuak itech tepet Carmelo. Sekin kintekipachoua maj akin tel taneltokaj kinemilikan ke no uelis kinteuiskej taltikpakneminij akin pouij itech okseki taneltokalismej. Uan tetayokoltij tikijtoskej ke onkakej akin kichiuaj nejin. Sayoj ke Elías amo ijkon katka. Yejua sayoj kitakamatik Jiova keman tanauatij maj kinmiktikan taixnamikinij porin yejua tein monekia mochiuas. Uan no, akin yekmelauj kichiuaj kemej Cristo kimatij ke amo kipiaj tanauatil tein kipiak Elías, uan amo moneki maj kinmiktikan akin kichiuaj tein amo kuali. Ta okachi kuali, kitakamatij tanauatil tein Jesús kiixtalij maj kichiuakan imomachtijkauan keman kiiluij Pedro: “Xikyektali momachete kampa [tikeua]. Porin nochi naken moteuis ika machete, yejua ne no ika machete mikis” (Mat. 26:52). Satepan, ika itanauatil Jiova, Jesucristo kiyektalis nochi tein amo kuali.

21. ¿Keyej Elías techkauilia se tel kuali neskayot?

²¹ Akin yekmelauj tikchiuaj kemej Cristo moneki tiknextiskej totakuaujtamatilis ijkon kemej timonejnemiltiaj (Juan 3:16). Elías techkauilij se tel kuali neskayot. Yejua sayoj kiueyichiuak Jiova uan kinyolchikauak oksekin maj no ijkon kichiuanij. Ika yolchikaualis, kiyeknextij ke taueyichiualis tein kichiuiliayaj Baal katka se takajkayaualis, se taneltokalis tein kitalij Satanás uan ijkon kichiuas maj taltikpakneminij amo kitekitilikanok Jiova. Sayoj ke Elías kimatia ke iselti amo ueliskia kiyektalis tein mochiujtoya, ta takuaujtamatik iuan Dios. Moyekita ke katka se takat akin kipaleuij taueyichiualis tein melauak, uan yejua se kuali neskayot tein tinochin uelis tiktojtokaskej.