NEJIN tajtolmej, tein amo ualeuaj itech Biblia, miak xiujmej mokuini uan ika motenpaleuianij keman kintajyouiltiaj siuamej. Axkan no moajsij tein kiteltojtokaj nejin tanemilil uan kintajtakoltiaj siuamej nochi tein amo kuali tein kipanouaj taltikpakneminij, uan kikuij tajkuilolmej kemej tein achto tikijtojkej uan ika kimelauaj keyej kinemiliaj ke moneki se kintajyouiltis. Sayoj ke, ¿kinekia Dios maj takat kiixtopeuani uan maj kitajyouiltiani siuat? ¿Toni kijtoua Biblia? Maj tikitakan.

¿Kijtoj Dios maj siuat kipano tein amo kuali?

Amo. Jiova Dios kijtoj ke kipanos tein amo kuali “yejua ne in kouat ten ne achtopa ipa nentiuits [...] [tein] kitokaytijke [...] amokuali” (Apocalipsis [Revelación] 12:9; Génesis 3:14). Keman Jiova kijtoj ke Adán kichikaujkayekanaskia inamik, amo kiiluijtoya ke kikauaya maj kichikaujkaui (Génesis 3:16). Sayoj kijtojtoya toni tein semi tetayokoltij kiualkuiskia tajtakol tein kichiujkaj.

Kemej tikitaj, siuat kitajyouiltiaj porin taltikpakneminij kiselijkej tajtakol, uan amo porin itanejnekilis Dios. Biblia amo kinextia ke moneki maj kichikaujkayekanakan siuat uan ijkon kiixtauas tajtakol tein yekinika mochiuak (Romanos 5:12).

¿Kichijchiuak Dios siuat maj amo semi chiujkej ke takat?

Amo. Génesis 1:27 kijtoua: “Uan Dios peuak kichijchiua takat kemej yejuatsin tamati, kemej Dios tamati kichijchiuak, takat uan siuat kinchijchiuak”. Kemej tikitaj, Dios kichijchiuak takat uan siuat kemej ueliskiaj kinextiskiaj netasojtalis uan okseki taman tein Dios kinextia. Uan maski tataman kinchijchiuak uan tataman tein kimachiliaj, nochin omen kinmakak sayoj se taman tekit uan tein kinnamikia kipiaskej (Génesis 1:28-31).

Achto ke Dios kichijchiuaskia Eva, kinextij: “Nikchijchiuiliti [Adán] se itapaleuijkauj, kemej itamajsikayo” (Génesis 2:18). Ijkuak Dios kichijchiuak Eva kemej itamajsikayo Adán, ¿kijtosnekia ke amo semi chiujkej ke takat? Amo. Tajtol hebreo tein nikan mokui no uelis se kikepas kemej “nepaleuil tein no ijkon motelneki”. Kemej neskayot, ¿akoni tayekantok kampa kitekij se akin mokokoua? ¿Akin teteki oso akin tetalilia  anestesia? Semi melauak ke tapajtijkej yejua akin teteki, sayoj ke amo ueliskia kichiuaskia komo amo kipaleuiskia akin tetalilia anestesia. No ijkon panoua iuan takat uan siuat. Dios kinchijchiuak maj mosenpaleuikan uan amo maj motatanikan (Génesis 2:24).

¿Toni kinextia ke Dios kitekipachoua tein kipanoua siuat?

Dios kiitak ke tajtakol tein kiselijkej taltikpakneminij kichiuaskia maj takat amo kiyekitaniok siuat. Yejua ika kitalij tanauatilmej tein ika kipaleuiskia siuat. Itech iamaix La Bible au féminin (Se amaix tein ika tajtoua Biblia), Laure Aynard akin ika tajtoua Tanauatil tein kiselij Moisés tein moixtalij itech xiuit 1513 achto itech totonaluan, kinextij: “Miakpa, keman ika motajtoua siuat itech netenkaualis tein mochiuak ika Tanauatil, kipaleuia maj amo kijtakokan”.

Kemej neskayot, iTanauatil Dios tanauatiaya maj kipoujkaitakan tepopaj uan temomaj (Éxodo 20:12; 21:15, 17). Uan no tanauatiaya maj kinyekpianij siuamej akin kokoxkayetoyaj ika se konet (Éxodo 21:22). Hasta axkan, nejin tanauatilmej tel okachi kinpaleuia siuamej ke tanauatilmej tein kipiaj itech seki altepemej. Sayoj ke moajsi okseki tamanok.

Tanauatil tein Dios kinmakak israelitas kinpaleuiaya maj kuali yetokan, maj chipaujkanemikan uan maj kipiakan se kuali uikalis iuan Dios, nochin takamej uan siuamej. Komo kichiuaskiaj tein kikakiaj, yetoskiaj “ipan nochi okseki xolalmej itech taltikpak” (Deuteronomio 28:1, 2). ¿Uan toni uelis tikijtoskej ika siuamej? ¿Toni kijtouaya Tanauatil ke ueliskiaj kichiuaskiaj?

1. Ueliskiaj kichiuaskiaj miak taman. Siuamej israelitas ueliaj kichiuayaj miak taman, amo ijkon kemej siuamej akin nemiaj itech okseki altepemej. Maski yejua takat kinixyekanaya ichankauan, kikauiliaya siuat maj kichiuani tekimej kemej kikouas se tal, tachias ompa oso tatokas. Uan komo kuali tajkitia, ueliskia kinamakas tein kichijchiuaya (Proverbios 31:11, 16-19). Siuamej israelitas tein nenkej ne uejkauj ueliaj kichiuayaj miak taman tein kinnamikia uan amo sayoj tein kiniluiaya takat.

No ueliaj kipiayaj se kuali uikalis iuan Dios. Kemej neskayot, itech Biblia ika motajtoua Ana,  akin kitataujtij Dios maj kipaleuiani itech se taman tein kitekipachouaya uan iselti kichiuak se netenkaualis iuan (1 Samuel 1:11, 24-28). Se siuat akin nemia itech altepet Sunem kikalpanouaya tanauatijkej Eliseo nochi sábados uan kitajtaniaya inepaleuil (2 Reyes 4:22-25). Sekin, kemej Débora uan Huldá, kichiujkej seki tekit tein Dios kinmakaka. Hasta tiopixkamej uan takamej uejueyi chiuanimej yayaj kinitatij maj kinyolmajxitianij (Jueces 4:4-8; 2 Reyes 22:14-16, 20).

2. Ueliaj kiseliayaj tamachtilis. Kemej siuamej no pouiaj itech netenkaualis tein mochiuak ika Tanauatil, ueliaj yetoskej keman moixtajtoltiaya tanauatilmej, uan nejon kinpaleuiaya maj momachtikan (Deuteronomio 31:12; Nehemías 8:2, 8). No ueliaj kinmachtiayaj maj kichiuakan seki taman tein monekia keman nochin kisenueyichiuayaj Dios. Sekin xa kichiuayaj “tekit tein ixyetoya” itech tabernáculo uan oksekin no yetoyaj iniuan tein mosenkuikatiayaj (Éxodo 38:8; 1 Crónicas 25:5, 6).

Miakej siuamej israelitas kuali kimatiaj tanamakaskej (Proverbios 31:24). Uan temomauan no kinmachtiayaj konemej okichpipil hasta keman uejueyiaskiaj (Proverbios 31:1). ¡Senkis amo ijkon katka kemej itech okseki altepemej kampa sayoj tepopaj kinmachtiaya konemej! Kemej tikitaj, siuamej israelitas ne uejkauj no kiseliayaj tamachtilis.

3. Kinpoujkaitayaj. Semej Majtakti Tanauatilmej kijtouaya: “Xikpoujkaita mopopaj uan momomaj” (Éxodo 20:12). Uan tamatkej tekiuaj Salomón kijtoj itech semej proverbios tein kijkuiloj: “Xikseli, nokonetsin, keman mitsmejmelaua mopopaj, uan amo xikaua itanauatil momomaj” (Proverbios 1:8).

Tanauatil kiyekijtouaya keniuj monekia mouikaskej takat uan siuat akin amo namikuanij uan ika nejin kinpoujkaitaskiaj siuamej (Levítico 18:6, 9; Deuteronomio 22:25, 26). No kielnamiktiaya takat ke monekia kiajsikamatis inamik keman amo kuali moajsia itech seki tonalmej uan keman amo kuali momachiliaya (Levítico 18:19).

4. Kinyekpiayaj. Itech iTajtol, Jiova moixnextia kemej se “ininpopaj akin amo kipiaj ininpopaj uan inintamelaujkauj siuamej akin amo nemiok inintakauj”, tein kijtosneki ke yejuatsin kiitaya ke monekia kiyekpias akin amo kipia ipopaj oso akin amo kipia itakauj (Salmo 68:5; Deuteronomio 10:17, 18). Uan melauak nejon, ta se tonal keman inamik se tanauatijkej tein momikilijkaya  kipiak se ouijkayot iuan se akin kitauikiliayaj akin amo yolkuali katka, Jiova ika ichikaualis kichiuak se taman tein tapaleuij maj kisani itech nejon ouijkayot uan ijkon kisentokaskiaj kipoujkaitaskiaj (2 Reyes 4:1-7).

Okse neskayot yejua tein kinpanok iichpochuan Zelofehad. Keman israelitas yetoyajok taluakyan, ininpopaj momikilij uan amo kipiak nion se okichpil. Yejua ika, makuil iichpochuan tajtankej “tein ininaxka yeski[a]” itech Tal tein Dios motenkaujka kinmakas. Jiova kinmakak okachi ke tein tajtankej, ta kiiluij Moisés: “Moneki tikinmakas tein ininaxka yeski, inintatajkoyampa iikniuan ininpopaj, uan moneki tikchiuas maj ajsi ininmako tein ininpopaj kikauak”. Itech nejon tonal uan satepan, siuamej israelitas ueliaj kiseliayaj tal tein ininpopaj kikauaya uan yejuan uelia kinpanoltiliayaj ininkoneuan (Números 27:1-8).

Tanauatil tein kiselijkej israelitas kinextiaya ke monekia kinpoujkaitaskej siuamej uan maj kinmakanij tein kinnamikia. Sayoj ke, itech naujpatika siglo achto itech totonaluan, judíos peuak kiseliaj inintanemilil griegos, akin kiitayaj ke siuat amo semi chiujkej (xikonita recuadro “Uejkauj tajkuilolmej tein kinextiaj ke siuat amo semi chiujkej”).

Itech chikueyitika siglo achto itech totonaluan, tajkuilojkej griego Hesíodo, kitajtakoltiaya siuat nochi tein amo kuali tein mochiuaya. Itech iamaix Teogonía ika tajtouaya “siuamej tein okachi taijtakouaj, tein okachi amo kuali tein moajsij iniuan takamej akin momikiliaj”. Itech ipeujyan ojpatika siglo achto itech totonaluan, nejin tanemilil motelmoyauak itech inintaneltokalis judíos. Tein melauj, Talmud, tein peuak moijkuiloua itech ojpatika siglo itech totonaluan, kinnejmachtiaya takamej ke komo tel tajtouayaj iniuan siuamej, ueliskia kinuikas itech auilnemilis.

Ijkon kemej panotiyajkej tonalmej, nejon tanemilil tein tel amo kuali kichiuak maj siuat amo ueliok kipia tein kinamikia. Itech itonaluan Jesús, sayoj ueliaj kalakiaj itech templo kampa ixyetoya mosentiliskej siuamej. Sayoj takamej kiseliayaj tamachtilis itech kali kampa mosentiliayaj uan siuamej xa oksekopa motaliayaj. Itech Talmud no moijtouaya tein kijtoj se tein kitenextiliaya Tanauatil: “Nochi akin kimachtia iichpoch tein kijtoua Torá [Tanauatil] kemej yeskia kimachtijtoskia tein tel amo kuali”. Kemej tikitaj, keman judíos tayekananij itech taneltokalis kipatakej kemej yekmelauj kiita Dios siuat, kichiujkej maj miakej takamej kinixtopeuanij siuamej.

Keman Jesús yetoya nikan taltikpak, kiitak ke motelmoyaujkaya nejon tanemilil itech inintamachtilis judíos (Mateo 15:6, 9; 26:7-11). Sayoj ke ¿no ijkon peuak kinita siuamej? ¿Toni techmachtia kemej kinitaya uan kemej mouikaya iniuan? Akin yekmelauj kichiuaj kemej Cristo, ¿kinitaj siuamej kemej moneki? Tikonajsis tanankililmej itech okse tamachtilis.