1, 2. Hokolola olweendo lwaMaria, e to popi kutya omolwashike lwa li kaalu shi olupu kuye.

KALA ando wa fa wu wete Maria a londa kokasino. Okwa kala ko oowili odhindji. Josef okwa li te ende e mu kwatela komeho okuya kuBetlehem. Maria okwa li u uvu ishewe okanona taka nyulukuta mela lye.

² Ombiimbeli otayi mu popi kutya “omusimba” nokwa li e li pokumona okanona. (Luk. 2:5) Sho aaihokani mbaka taye ende pomapya gaantu, otashi vulika aalongimapya yamwe ya li ye etha po okupulula nenge okukuna e taya kala taye ya tala tayi ipula kutya omolwashike omukiintu ngoka e li pokumona e li molweendo. Omolwashike Maria a li e li molweendo lwokuya kuNasareti?

3. Maria okwa li a pewa oshinakugwanithwa shini, notatu ilongo shike kuye?

³ Ayihe mbika oya li ya tameke oomwedhi dhontumba dha pita sho omugundjuka nguka Omujuda a li a pewa oshinakugwanithwa sha simana mondjokonona ayihe yaantu. Okwa li ta ka mona okanona hoka taka ka ninga Mesiasa, Omuna gwaKalunga. (Luk. 1:35) Sho a li e li pokumona, oya yi molweendo. Molweendo ndoka eitaalo lyaMaria olya li lya makelwa. Natu taleni shoka sha li she mu kwathele a kale neitaalo lya kola.

4, 5. (a) Omolwashike Josef naMaria ya li taa yi kuBetlehem? (b) Elombwelo lyOmupangeli olya li tali gwanitha po ehunganeko lini?

⁴ Josef naMaria hayo owala ya li molweendo ndoka. Omupangeli Augustus okwa li a gandja elombwelo aantu ayehe ye ki inyolithe kiilando yawo. Josef okwa li i inyenge ngiini? Ombiimbeli otayi ti: “Josef wo okwa thikama muNasareti shomuGalilea nokwa yi kuJudea koshilando shaDavid, shi ithanwa Betlehem, oshoka oye okwa li omunezimo lyaDavid.” —  Luk. 2:1-4.

⁵ Itashi kumitha sho Omupangeli a gandja elombwelo ndyoka pethimbo ndyoka. Ehunganeko ndyoka tali popi kutya Mesiasa ota ka valelwa muBetlehem olya adhika lya nyolwa nale oomvula 700 lwaampono dha pita. Opwa li oshilando shedhina Betlehem shi li  owala ookilometa 11 okuza kuNasareti. Ihe Ombiimbeli oya hunganeka sha yela kutya “Betlehem Efrata” omo tamu ka za Mesiasa. (Lesha Mika 5:2.) Okuza kuNasareti aayendi oya li haye ende ookilometa 130 lwaampono taya piti muSamaria, opo ya thike kokamukunda hoka okashona kaBetlehem. Kokamukunda hoka oko Josef a li e na okuya, oshoka oko kwa li kwa za aanezimo yomukwaniilwa David, mezimo moka yo naMaria ya za.

6, 7. (a) Omolwashike olweendo lwokuya kuBetlehem lwa li eshongo kuMaria? (b) Sho Maria a ningi omukadhi gwaJosef osha li sha nwetha mo ngiini omatokolo ge? (Tala wo enyolo lyopevi.)

⁶ Mbela Maria ota ka ambidhidha ngaa etokolo lyaJosef lyokuvulika kelombwelo lyomupangeli, unene tuu sho olweendo lwa li talu ka kala oludhigu kuye? Osha li lwopetameko lyaKotoba nomvula otashi vulika ya li tayi ka tameka okuloka, oshoka okwenye okwa li ku li pokuhula. Betlehem osha li pomulondo, onkee ano, ookilometa dhahugunina oya li ye na okweenda taya londo. Otashi vulika olweendo lwawo lwa li lwa kutha ethimbo ele, oshoka Maria otashi vulika a li a pumbwa okweenda ta thuwa po omolwonkalo ye. Molwaashoka Maria okwa li pokupulumutha, otashi vulika a li a hala okukala pegumbo pamwe naanezimo nookuume mboka ya li taya vulu oku mu kwathela ngele oshitheta sha tameke. Kapu na omalimbililo kutya opo a ye molweendo nduka, okwa li a pumbwa okukala e na omukumo.

 ⁷ Nonando ongaaka, Lukas okwa nyola kutya Josef okwa yi ‘e ki inyolithe pamwe naMaria.’ Okwa li wo a nyola kutya Maria ‘omuyalekwa’ gwaJosef ngaashi shu uvanekwa. (Luk. 2:4, 5) Sho Maria a ningi omukadhi gwaJosef, ka li we ha ningi omatokolo oye awike. Okwa li e mu tala ko kutya oye omutse gwegumbo nokwa li ha gwanitha po oshinakugwanithwa she shokuyambidhidha omatokolo ge. * Onkee ano, Maria okwa li a vulika komulume noku ulike kutya oku na eitaalo.

8. (a) Oshike ishewe sha li sha ningitha Maria a ye naJosef kuBetlehem? (b) Omomukalo guni oshiholelwa shaMaria tashi tsu aantu aadhiginini omukumo?

⁸ Oshike sha li sha ningitha Maria a vulike? Mbela okwa li e shi ehunganeko ndyoka tali ti kutya Mesiasa ota ka valelwa muBetlehem? Ombiimbeli inayi shi popya. Otashi vulika a li e li shi, molwaashoka aawiliki yelongelokalunga naantu yalwe oya li ye li shi. (Mat. 2:1-7; Joh. 7:40-42) Maria okwa li e shi nawa Omanyolo. (Luk. 1:46-55) Kutya nduno okwa tokola i ikolelela kompango yomupangeli, kehunganeko lyaJehova nenge kiinima ayihe mbyoka, okwa tula po oshiholelwa sha dhenga mbanda. Jehova oku hole  noonkondo aalumentu naakiintu mboka yi ifupipika nohaya vulika. Kunena oshiholelwa shaMaria otashi tu tsu unene omukumo, oshoka aantu oyendji kaye wete sha simana okuvulika.

9, 10. (a) Maria naJosef otashi vulika ya li taya dhiladhila shike sho ye li pokuthika muBetlehem? (b) Josef naMaria oya lala peni, nomolwashike?

⁹ Otashi vulika Maria a li a pepelelwa sho a mono Betlehem tashi hedha popepi. Sho taya ende taya londo, taya piti piikunino yoomono, yimwe yomiilikolomwa mbyoka hayi teywa hugunina, otashi vulika Maria naJosef ya li taya dhiladhila kombinga yondjokonona yokamukunda hoka. Kaka li ka yalulilwa mo miilongo yaJuda ngaashi omupolofeti Mika a tile, oshoka oka li okashona, ihe omo mwa li mwa valelwa Boas, Naemi nosho wo David oomvula dhi vule peyuvi dha pita.

¹⁰ Maria naJosef sho ya thiki momukunda oya adha mu udha. Kamwa li mu na oondunda dhokukala, oshoka omwa li aantu oyendji nayo ye ya okwiinyolitha. * Oya li ye na okulala moshigunda. Josef otashi vulika a li ti ipula nomukadhi ngoka e li muuwehame uunene woshitheta mboka kee shi nale. Oshitheta oshi ke mu adhe ngaa e li moshigunda?

11. (a) Omolwashike omukiintu kehe ta vulu okuuva ko onkalo yaMaria? (b) Omomikalo dhini Jesus e li “omutango”?

¹¹ Omukiintu kehe ota vulu okuuva ko onkalo yaMaria. Konyala oomvula 4 000 dha piti, Jehova okwa li a hunganeke kutya aakiintu otaya ka mona uuwehame woshitheta, omolwuulunde mboka ya thigulula. (Gen. 3:16) Otashi vulika Maria naye a li a mono uuwehame mboka. Lukas ina popya kombinga yuuwehame mboka, ihe okwa ti owala: “Oye okwa yelipa osheeli she shokamati.” (Luk. 2:7) Kungawo okwa mono “osheeli” she, omutango gwaanona ye, tashi vulika ya konda puyaheyali. (Mark. 6:3) Ihe nguka gwosheeli ota ka kala aluhe a yooloka ko. Ka li owala osheeli she, ihe okwa li wo osheeli nenge “omutango gwiishitwa ayihe,” Omwana gwaKalunga awike. —  Kol. 1:15.

12. Maria okwa li a langeke okanona peni, naashoka sha li sha ningwa shili osha li sha yooloka ko ngiini komathano nokiinyandwa mbyoka hayi dhanwa kombinga yaJesus?

¹² Ngashingeyi Ombiimbeli oya popi oohapu ndhoka dha tseyika nawa, ya ti: ‘Okwe ka dhingile momalapi e te ka langeke metemba lyokulila iimuna.’ (Luk. 2:7) Iinyandwa mbyoka hayi dhanwa kombinga yokuvalwa kwaJesus, omathano ge nehala moka a valelwa, ohaga gandja uuyelele kaawu shi woshili. Natu tale kwaashoka  sha li sha ningwa shili. Maria okwa tula okanona metemba lyokulila iimuna. Dhimbulukwa kutya aanegumbo mbaka oya li ya mono ehala moshigunda shiimuna moka hamu kala mwa nika nenge kaamu na uuyogoki kutya nduno opethimbo lyonale nenge ongashingeyi. Kapu na omuvali ta kala a hala okanona ke ka valelwe mehala lya tya ngaaka ngele ando okwa li ta vulu okuninga po sha. Aavali oyendji oya halela oyana uuwanawa. Osha yela kutya Maria naJosef nayo oya li ya halela Omwana gwaKalunga uuwanawa.

13. (a) Ongiini Maria naJosef ya li ya ningi ngaashi taya vulu nonando oya li monkalo ombwinayi? (b) Ongiini aavali aanandunge kunena nayo haya pititha komeho iinima yopambepo ngaashi Josef naMaria?

¹³ Ihe inaya kala tayi ipula unene nonkalo ombwinayi ndjoka ya li muyo, oya li owala ya ningi shoka taya vulu. Koneka kutya Maria okwa li a sile okanona oshimpwiyu moku ka dhingila nawanawa melapi e te ka langeke nawa metemba lyokulila iimuna nokushilipaleka kutya itaka si uutalala noke li megameno. Nonando oya li monkalo ombwinayi, Maria okwa li a ningi ngaashi ta vulu a sile okanona oshimpwiyu. Ye naJosef oya li wo ye shi kutya oku ka sila oshimpwiyu pambepo osho oshinima sha simanenena. (Lesha Deuteronomium 6:6-8.) Kunena aavali aanandunge nayo ohaya pititha komeho iinima yopambepo sho taya putudha oyana muuyuni mbuka inaawu simaneka elongelokalunga.

14, 15. (a) Omolwashike aasita ya li ya hala okumona okanona? (b) Konima sho aasita ya mono Jesus moshigunda oya ningi po shike?

¹⁴ Ombadhilila opwa holoka epiyagano. Aasita yiimuna oya li ye ya moshigunda ya hala okutala okanona. Aalumentu mbaka oya li tayi igidha ya nyanyukwa, niipala yawo tayi adhima kenyanyu. Oya ziilile kelundu hoka ya li ya kalela iimuna yawo. * Oya li ya lombwele aavali mbaka kombinga yemoniko ekumithi ndyoka ya li ya mono. Mokati kuusiku sho ye li melundu oya li yi ihololelwa komuyengeli ombadhilila. Eadhimo lyaJehova olya li lye ya adhimine nomuyengeli okwa li e ya lombwele kutya Kristus nenge Mesiasa okwa valelwa muBetlehem. Oya li taya ka adha okanona ka langekwa metemba lyokulila iimuna noka dhingilwa momalapi. Opwa li pwa ningwa wo oshinima oshindhindhilikwedhi. Opwa holoka ongundu onene yaayengeli taya hambelele Kalunga. —  Luk. 2:8-14.

 ¹⁵ Itashi kumitha sho aalumentu mbaka aaifupipiki ya tondokele kuBetlehem. Otashi vulika ya li ya nyanyukwa sho ya mono okahanona ngaashi naanaa ya li ya lombwelwa komuyengeli. Onkundana ndjika ombwanawa inaye yi mwenena. “Oye ya hokololele  . . . Ayehe mboka ye shi uvu, oya kuminwa oohapu ndhoka ye dhi hokololelwa kaasita.” (Luk. 2:17, 18) Aawiliki yelongelokalunga oya li ya dhina aasita yiimuna. Ihe Jehova okwa li a lenga aalumentu mbaka aaifupipiki naadhiginini. Etalelopo ndika olya li lyu uvitha Maria ngiini?

16. Oshike shu ulike kutya Maria okwa li ha dhiladhila muule, netompelo lya simana lini lye mu kaleke neitaalo lya kola?

¹⁶ Maria oku na okukala a li a vulwa, oshoka opo owala a adhika a pulumutha, ihe okwa li a pulakene neitulomo koohapu dhaasita. Ombiimbeli otayi ti wo kutya: “Maria okwa kala ta dhiladhila oohapu ndhoka adhihe nokwe dhi pungula momwenyo gwe.” (Luk. 2:19) Omukiintu nguka omugundjuka okwa li ha dhiladhila muule. Okwa li e shi kutya etumwalaka lyaayengeli olya simana noonkondo. Kalunga ke, Jehova, okwa li a hala Maria a mone kutya omwana okwi ikalekelwa nokwa simana. Onkee ina pulakena owala, ihe okwa li wo e dhi pungula momutima gwe, opo e ke dhi dhiladhilulule moomwedhi nomoomvula dhokomeho. Ndika olyo etompelo lya simana ndyoka lya kaleke eitaalo lyaMaria lya kola onkalamwenyo ye ayihe. —  Lesha Aahebeli 11:1.

17. Ongiini tatu vulu okulandula oshiholelwa shaMaria ngele tashi ya poshili yOmbiimbeli?

¹⁷ Mbela nangoye oto ka landula oshiholelwa shaMaria? Jehova okwa nyolela oshili ya simana mOohapu dhe, Ombiimbeli. Ihe itayi ke tu kwathela sha ngele itatu gandja eitulomo kuyo. Otatu ka gandja eitulomo kuyo ngele ohatu yi lesha aluhe, twe yi tala ko yi li Oohapu dhaKalunga, ihe hambo lyowala. (2 Tim. 3:16) Onkee ano, otwa pumbwa okupungula oshili yaJehova momitima dhetu nokutedhatedha kuyo ngaashi Maria. Ngele otwa kala hatu tedhatedha kwaashoka hatu lesha mOmbiimbeli nokutala kunkene tatu vulu okutula miilonga omayele gaJehova nawanawa, otatu ka koleka eitaalo lyetu.

18. (a) Maria naJosef oya li ya vulika ngiini kOmpango yaMoses manga Jesus a li okahanona? (b) Eyambo ndyoka Josef naMaria ya gandja potempeli otali holola shike kombinga yiiyemo yawo?

¹⁸ Mesiku etihetatu Maria naJosef oya fala okanona ka ka fukalekwe  paMpango yaMoses e taka lukwa Jesus ngaashi ya lombwelwa. (Luk. 1:31) Opo nduno, mesiku eti-40 oye mu fala kotempeli kuJerusalem, pu na ookilometa omulongo lwaampo, nokugandja omayambo geyelitho, omatendenguti gaali nenge uungutyona uyali, ngoka Ompango ya pitika oohepele dhi gandje. Nonando pamwe Josef naMaria oya li ya sa ohoni okugandja omagano ngoka, oya li ya gwanitha po Ompango ngaashi taya vulu. Kutya nduno oya li ye gu uvitile ngiini, manga ye li muJerusalem oya li ya tsuwa omukumo noonkondo. —  Luk. 2:21-24.

19. (a) Simeon okwa li a lombwele Maria shike shoka e na okupungula momwenyo gwe? (b) Hanna okwa li i inyenge ngiini sho a mono Jesus?

¹⁹ Simeon, omulumentu omukokele, okwa li a lombwele Maria oshindji shoka e na okupungula momwenyo gwe. Simeon okwa li u uvanekelwa kutya ita ka sa inaa mona Mesiasa, nombepo yaJehova oya li ye mu tseyithile kutya okahanona Jesus oko Omuhupithi ngoka a hunganekwa. Simeon okwa li wo a londodha Maria kutya ota ka pita muuwehame uunene. Okwa ti kutya ota ka kala u uvite a fa u ululwa negongamwele. (Luk. 2:25-35) Elondodho ndyoka otashi vulika lya li lye mu kwathele a kale i ilongekidhila uuwehame mboka sho we ke ya konima yoomvula 33. Konima yaSimeon, omuhunganeki omukiintu edhina lye Hanna sho a mono okahanona Jesus okwa tameke okulombwela ayehe mboka ya li ye  na etegameno lyokuhupithwa kwaJerusalem. —  Lesha Lukas 2:36-38.

20. Ongiini okufala Jesus kotempeli kuJerusalem kwa li etokolo ewanawa?

²⁰ Josef naMaria kaya li tuu ya ningi etokolo ewanawa sho ya fala okahanona kawo kotempeli yaJehova kuJerusalem! Kokamwanamati, ndika olya li owala etameko lyokukala po aluhe piituthi mbyoka potempeli yaJehova. Oya li ya gandja ngaashi taya vulu omayambo gawo omawanawa lela noya li ya longwa nokutsuwa omukumo. Esiku ndyoka Maria kotempeli okwa li a zi ko e na eitaalo lya kola lela nomutima gwe ogwa li gu udha oshili ya simana ndjoka a li e na okutedhatedha kuyo nosho wo oku yi lombwela yalwe.

21. Ongiini tatu vulu okushilipaleka kutya eitaalo lyetu olya kola lya fa lyaMaria?

²¹ Oshiwanawa okumona aavali kunena taya landula oshiholelwa shoka. Mokati kOonzapo dhaJehova, aavali aadhiginini ohaye ya naanona yawo komakugongala gopaKriste. Aavali mboka ohaya ningi ngaashi taya vulu ya tse ooitaali ooyakwawo omukumo. Nohaya zi po ya nkondopalekwa, ya nyanyukwa noye na oshindji okulombwela yalwe. Ihatu kala tuu twa nyanyukwa uuna tatu popi nayo! Uuna tatu shi ningi, eitaalo lyetu otali kala lya kola lya fa lyaMaria.