KO SARA ne tū he lotouho he poko mo e onoono viko. Manamanatu la ke he fifine Middle East ne mata fuluola mo e fiafia. Fai momoko nakai ne kitia ke he haana foliga? Ka fai, to nakai uka ke maama e kakano. Loga lahi e tau mena tutupu he nonofo a laua he fale nei. Ko ia mo e taane haana ko Aperahamo ne loga e tau magaaho fiafia i ai. * Kua eke ai e laua mo kaina ha laua.

Nonofo a laua i Uro ko e maaga monuina ne tokologa e tagata talaga koloa, talatalai, mo e fakafua koloa. Ti nakai noa kua fai koloa a laua. Ka kua mua atu e kaina ki a Sara, nakai ko e matakavi noa ni mo toka e tau koloa haana. Loga e tau magaaho fiafia mo e tau magaaho tupetupe haana mo e taane haana i hinei. Lagaloga foki e liogi ha laua i ai ki a Iehova ko e Atua fakahele ha laua. Ti fai kakano uho ma Sara ke fiafia lahi ke he kaina nei.

Ka kua makai a Sara ke hiki mamao he tau mena oti ne mahani a ia ki ai. Pete ne liga 60 e tau he moui, to fenoga atu a ia ke he tau matakavi ne nakai iloa e ia mo e moui ne fehagai mo e tau hagahaga kelea mo e tau lekua loga, ti nakai amanaki ke liu mai ki kaina. Ko e heigoa ati hiki katoatoa pihia e ia e moui haana? Ti ko e heigoa ha tautolu he vahā nei ka fakaako mai he tua haana?

Liga moui hake a Sara i Uro. He vahā nei, kua malona tuai e maaga ia. Ka e he vahā ha Sara, ko e tau foulua fakafua koloa ne ō he tau halavai he Vailele ko Eufirate he feutaaki e tau koloa uho ke he maaga monuina nei. Ne tokologa e tau tagata he tau puhalatū pūkilu mo e lautote ha Uro, ko e tau foulua ne fepikiaki he tau uaafo, mo e kua puke e tau makete he tau koloa. Manamanatu la ki a Sara ne moui hake he maaga lavelave ia ti iloa e tau higoa he tau tagata tokologa i ai. Liga manatu foki e lautolu a ia ha ko e fifine ne ofoofogia e fulufuluola haana. Ti lahi foki e magafaoa haana i ai.

Ne iloa lahi a Sara i loto he Tohi Tapu ha kua lahi e tua haana​—ka e nakai ko e tua ke he atua mahina ne tapuaki e tokologa ki ai i Uro, ko e kolo tokoluga he atua ia ne kitia maaliali he maaga. Ka kua tapuaki ni a Sara ki a Iehova ko e Atua mooli. Nakai talahau he tau tohiaga he Tohi Tapu e puhala ne moua e ia e tua ia. Na tapuaki tupua e matua taane haana he taha magaaho. Ne mau a ia mo Aperahamo, ko e tagata ne hogofulu e tau ne motua atu ia ia. * (Kenese 17:17) Iloa a Aperahamo he magaaho fakamui “mo matua kia lautolu oti kana kua tua.” (Roma 4:11) Ne atihake tokoua e laua e fakamauaga malolō mo e mitaki, ko e fakamauaga ne fakavē ke he fakalilifu, matutakiaga mitaki, mo e makai a laua ke fakamafola tokoua e tau lekua. Ka e mua atu, ko e fakamauaga ha laua kua fakavē ke he fakaalofa ha laua ke he Atua ha laua.

Ne fakaalofa lahi a Sara ke he taane haana, ti fakatū e laua e fale fakalataha mo e tau magafaoa ha laua  i Uro. Ka e nakai leva, ne feleveia a laua mo e tuaga uka. Tala mai he Tohi Tapu ki a tautolu “ne tufua foki a Sarai, nakai fai tama a ia.” (Kenese 11:30) Ko e aga fakamotu he magahala ia, ne kamatamata lahi ke he tuaga ha Sara. Ka e fakamooli a Sara ke he haana Atua mo e haana taane. Kua eke e nefiu ha laua ko Lota ne nakai fai matua, mo tama ha laua. Ti matutaki ni e moui​—ato hoko ke he taha aho ti hiki ai e tau mena oti.

Ne hau a Aperahamo ki a Sara mo e fiafia lahi. Ofomate lahi a ia ke he taha mena ne tupu laia. Ko e Atua ne tapuaki a laua ki ai kua vagahau ki a ia​—ti tū atu foki ki a ia, puhala age he agelu! Manamanatu la ki a Sara mo e tau mata fulufuluola haana ne fakatonutonu atu ke he taane haana mo e hūhū fakamakutu: “Ko e heigoa ne tala atu e ia ki a koe? Fakamolemole tala mai la!” Liga nofo hifo fakamua a Aperahamo ke maama e mena ne tupu; ti tala age e ia e mena ne talahau e Iehova: “Ati toka a hau a motu mo e hau a faoa, ka e fano ke he motu ke fakakite atu e au kia koe.” (Gahua 7:2, 3) He fakatotoka hifo he mole e fiafia ia, ne manamanatu a laua ke he kotofaaga kua tuku age e Iehova. To toka hifo e laua e moui mitaki mo e mauokafua ka e momoui ko e tau tagata ō fenoga! To fēfē e tali ha Sara? Ne tokamata mooli e Aperahamo a Sara. To makai nakai a Sara ke lalago a ia he hikiaga lahi he tau momoui ha laua?

Ko e fifiliaga ne fehagai mo Sara kua liga matakehe lahi ki a tautolu. Liga manamanatu a tautolu, ‘Nakaila ole mai e Atua ki a au po ke hoa mau haaku ke taute e taha mena pihia!’ Pete ia, nakai kia fehagai a tautolu oti mo e fifiliaga pihia foki? Kua nonofo a tautolu he lalolagi velevelekoloa ne fakaohooho ki a tautolu ke tuku fakamua he tau momoui e tau puhala ke hagahaga mitaki e moui, tau koloa, po ke haohao mitaki ha tautolu. Ka e fakamalolō he Tohi Tapu a tautolu ke taute taha fifiliaga foki​—ke kumikumi fakamua e tau mena fakaagaaga mo e fakafiafia fakamua tumau e Atua ka e nakai ko tautolu ni. (Mataio 6:33) He manamanatu a tautolu ke he mena ne taute e Sara, liga hūhū hifo a tautolu, ‘Ko e heigoa la e fifiliaga ka taute e au he moui?’

He fafao a Sara he tau koloa haana, ne fehagai a ia mo e fifiliaga ke he tau koloa ka uta mo e tau koloa ka toka hifo. Nakai maeke a ia ke tuku e tau koloa ne lalahi mamahaki he tau asini mo e tau kamela, ko e tau mena ne nakai aoga ma e moui ō fenoga. Ti liga loga e koloa ha laua ne fakafua po ke tufa. To nakai fai mena mukamuka ke moua e tau koloa tuga he nonofo he maaga​—tata ke he tau makete ke maeke a Sara ke fakatau e tau saito, tau vala manu, tau fua lakau, tau mena tui, mo e falu koloa kua lata mo e fakahagahaga mitaki.

Liga mua atu e uka ma Sara ke toka hifo e kaina haana. Ka tatai e kaina haana mo e tau fale ne moua he tau tagata keli kelekele i Uro, kua toka hifo mooli e Sara e falu mena hagahaga mitaki he moui. Falu he  tau fale ia ne loga e poko, pihia mo e tau vaipuna mo e fakatokaaga vai. Pihia foki e fale nakai monuina lahi, liga maō e tuafale, tau kaupā, mo e gutuhala ne pā ti fakamau. Maeke nakai e fale ie ke puipui pihia mai he tau tagata kaihā? Po ke mai he tau leona, tau nameri, tau pea, mo e tau luko​—ko e tau mena aga mau he tau motu he magahala ia i loto he Tohi Tapu?

Ka e kua e magafaoa? Ko hai ha Sara ka toka hifo? Ko e poaki he Atua “ati toka a hau a motu mo e hau a faoa” ne liga uka pauaki ki a Sara. Ko ia ko e fifine fakaalofa hofihofi ne liga fai lafu, tau nisi mo e tau nefiu, tau anitī mo e tau agikolo ne pipiki lahi a ia ki ai ti liga nakai liu a ia ke kitia. Ka e loto malolō ni a Sara he tauteute he tau aho takitaha ke tuku fenoga.

Pete he uka, ne kua mau amaamanaki a Sara ke tuku fenoga he aho ne kotofa. Ko e matua tupuna he magafaoa, ko Taraha ka fina atu foki mo Aperahamo mo Sara pete kua kavi ke he ua e senetenari he tau tau moui haana. (Kenese 11:31) Nakai noa ko Sara ni ka lahi e leveki ke he matua tupuna nei. Ko Lota ka fina atu foki mo lautolu ha kua omaoma a lautolu ki a Iehova he “toka ai e [lautolu] e motu ko Kaletaia.”​—Gahua 7:4.

Ne fenoga mua atu ai ki Karana, kavi ke he 960 e kilomita ke he faahi tokelau ki lalo he hala ia he Eufirate. Fai magaaho ne nonofo e magafaoa i Karana. Liga kua gagao a Taraha he magaaho nei ti nakai maeke ke matutaki e fenoga. Nonofo e magafaoa i ai ato mate a Taraha he 205 e tau he moui. Ato liliu a lautolu ke matutaki e fenoga, ne liu a Iehova vagahau ki a Aperahamo he tala age ki a ia ke toka e motu nei ka e o atu ke he motu ka fakakite age e Iehova. Ka ko e magaaho nei, ne lafi e Iehova e maveheaga ofoofogia: “To eke foki e au a koe mo motu lahi.” (Kenese 12:2-4) Ka ko e magaaho ne toka e lautolu a Karana, kua 75 e tau moui ha Aperahamo mo e 65 ha Sara, ti nakai fai tama a laua. Maeke fēfē e motu ke tupu mai ia Aperahamo? Liu kia a ia ke faihoana foki? Fa mahani ke hoana loga he magahala ia ti liga manamanatu lahi a Sara ke he tuaga ia.

Ka kua toka e lautolu a Karana ti matutaki e fenoga. Mailoga ai, fai tagata foki ne fakatauō mo lautolu mogonei. Pehē e tala na uta he magafaoa ha Aperahamo e tau koloa ne moua e lautolu ti pihia mo e “tau tagata ne moua e lautolu i Karana.” (Kenese 12:5) Ko hai e tau tagata nei? Liga ko e tau fekafekau. Ne tala age e Aperahamo mo Sara e taofiaga ha laua ke he tau tagata ne makai ke fanogonogo. Falu he tau fakamaamaaga tuai faka-Iutaia ne pehē kua hagaao foki ke he tau tagata he kupu nei ko e tau tagata liliuina, ko lautolu ne fakalataha mo Aperahamo mo Sara ke tapuaki ki a Iehova. Ka pihia, ko e tua malolō ha Sara ne mauokafua lahi he magaaho ka tutala a ia ke he falu hagaao ke he Atua haana mo e amaamanakiaga haana. Aoga e mena nei ke manamanatu a tautolu ki ai, ha kua nonofo a tautolu he magahala kua temotemoai lahi e tua mo e amaamanakiaga. Ka iloa e koe e taha mena mitaki mai he Tohi Tapu, to tala age nakai e koe ke he taha tagata?

He mole e o atu ha lautolu ke he taha faahi he Eufirate, liga he Nisana 14, 1943 F.V.N., ne ō a lautolu ke he faahi toga he motu ne mavehe e Iehova ma lautolu. (Esoto 12:40, 41) Manamanatu la ki a Sara ne onoono viko ke he fulufuluola, kehekehe, mo e mitaki he matagi he motu. Tata ke he tau akau lalahi ha Morē i Sikema, ne liu a Iehova tū atu ki a Aperahamo he pehē mogonei: “To ta atu e au e motu nai mo e fanau hāu.” Haia, ko e talahauaga “fanau,” kua kakano lahi ki a Aperahamo! Ne liu a ia manamanatu ke he kaina ko Etena he magaaho ne tala age tuai a Iehova ko e tama ka tupu mai ka fakaotioti a Satani. Fitā he tala age e Iehova ki a Aperahamo ko e motu kua tupu mai ia ia to hafagi e puhala ma e tau monuina ke he tau tagata oti he lalolagi.​—Kenese 3:15; 12:2, 3, 6, 7.

Ka e nakai hao agaia e magafaoa mai he tau lekua he lalolagi nei. Ne tō e hoge ke he motu ko Kanana, ti fifili a Aperahamo ke ta atu e magafaoa haana ke he faahi toga ne fano atu ki Aikupito. Ka kua mailoga e ia e lekua pauaki he matakavi ia. Ati pehē a ia ki a Sara: “Kitiala, kua iloa ni e au ko e fifine mata mitaki a koe; Hanai, ka kitia he tau tagata Aikupito a koe, ti pehe ai a lautolu, Ko e hana hoana hanā; ti keli ai e lautolu au, ka e fakamoui a koe. Kia tala age e koe ko e haku a mahakitaga a koe; kia mitaki ai au ha ko koe ni; to moui foki au ha ko koe ni.” (Kenese 12:10-13) Ko e ha ne talahau e Aperahamo e ole matakehe lahi ia?

Nakai pikopiko po ke hopoate a Aperahamo tuga ne talahau he falu tagata tuhituhi. Ko e mahakitaga mooli haana a Sara. Ti hako ni e mataala ha Aperahamo.  Iloa e Aperahamo mo Sara kua nakai fai mena ne mua atu ka ko e finagalo he Atua ke tupu mai e tama pauaki mo e motu mai ia Aperahamo, ti mua atu e aoga ke haohao mitaki a Aperahamo. Lafi ki ai, kua fakakite mai he tau keliaga kelekele ko e aga mau ma e tau patuiki Aikupito ke fofō e hoana he taha tagata ti tamate e taane. Ne gahua fakailoilo a Aperahamo mo e mahani fakatokolalo a Sara ke kaufakalataha mo e fifiliaga ha Aperahamo.

Nakai leva, ko e tau mena ne tutupu kua fai kakano mooli e matakutaku ha Aperahamo. Mailoga he falu tama he patuiki ko Farao e mata mitaki ha Sara​—ko e tuaga ofogia ke lata mo e tau tau moui haana. Ne tala age e lautolu ki a Farao hagaao ki a Sara, ti poaki a Farao ke tamai a ia! Kua nakai mukamuka ke manamanatu ke he tuaga tupetupe ha Aperahamo po ke tuaga matakutaku ha Sara. Ka e tuga kua nakai taute a Sara ko e tagata ne fofō, ka ko e tagata ahiahi lilifu. Liga amanaki a Farao ke fakaheke mo e taute a Sara ke nava ke he muhukoloa haana ti ole mogoia ke he “tugaane” haana ke tamai a Sara mo hoana.​—Kenese 12:14-16.

Manamanatu la ki a Sara, ne onoono atu ke he fonua ha Aikupito mai he matahio po ke kaupā he fale patuiki. Fēfē e logonaaga haana he liu nofo he fale ne fai kaupā, malu e tuafale, mo e tau mena kai mitaki ne age ki a ia? Kamatamata nakai a ia he moui monuina​—liga ko e moui ne mua atu e mitaki ke he ha mena ne iloa e ia i Uro? Manamanatu la ke he fiafia ha Satani ane mai lali a Sara ke tiaki a Aperahamo ka e eke mo hoana he Farao nei! Nakai taute pihia e Sara. Mahani fakamooli ni a ia ke he taane haana, ke he fakamauaga haana, mo e ke he Atua haana. Kua mua e mitaki ane mai pihia e mahani fakamooli he tau tagata oti ne faihoana mo e faitaane he lalolagi mahani feuaki mogonei! Maeke nakai a koe ke fifitaki e mahani fakamooli ha Sara he fehagai mo e tau fakahele mo e tau kapitiga haau?

Ne puipui e Iehova e fifine ofania nei, ti fakahoko e tau malaia ki a Farao mo e magafaoa haana. Magaaho ne iloa e Farao ko Sara ko e hoana ha Aperahamo, ne fakafano atu e ia a Sara ke he taane haana ti fekau e magafaoa katoa ke o kehe mai i Aikupito. (Kenese 12:17-20) Fiafia lahi mooli a Aperahamo ha kua liuaki age e hoana fakahele haana! Manatu e talahauaga fakaalofa hofihofi haana ki a Sara he pehē: “Kua iloa ni e au ko e fifine mata mitaki a koe.” Ka kua loto fakaaue foki a ia ke he taha aga mitaki ha Sara​—ko e fulufuluola he tagata galo he loto ne mua atu ke he fulufuluola he tino haana. Ko e fifine loto mitaki mooli a Sara ti uho e tuaga ia ki a Iehova. (1 Peteru 3:1-5) Ko e mahani mitaki he loto kua lata ke feaki e tautolu oti. Ka tuku fakamua e tautolu e tau mena fakaagaaga ka e nakai ko e tau koloa, lali ke tutala ke he falu hagaao ke he tau mena ne iloa e tautolu ke he Atua, ti pipiki fakamooli ke he tau tuaga he tau mahani he Atua pete ka kamatamata, to fifitaki e tautolu e tua ha Sara.