KO TIMOTEO ne fano hui fakatekiteki he puhalatu he toka e kaina, kua hagaaki haana tau mata ke he mena ka fano ki ai. Ne mumua e tau hoa haana he tuku fenoga a lautolu he tau fonua ne iloa mitaki e Timoteo. Hane galo fakahaga e maaga ko Luseta, ne tu i luga he palia he pahua ne tafe e vai. Mamali a Timoteo he manatu e haana matua fifine mo e tupuna fifine, ne matalahi ka e nakai fakakite ha laua tau hihina mata he onoono ki a ia ne fano. Liu nakai a ia ke fuluhi mo e aloalo fakahiku ki a laua?

Lagaloga ne ono e aposetolo ko Paulo mo e mamali mafanatia ki a Timoteo. Iloa e ia na mahani mā agaia a Timoteo, ka e fiafia a ia he kitia e makaukau he tama fuata. Liga ko e tama fuata mui po ke uafulu maaga e tau ha Timoteo, ti fakalilifu mo e fakaalofa lahi a ia ki a Paulo. He mogonei hane mui atu a Timoteo ke he tagata malolō mo e tua fakamooli he fenoga ka fano mamao ligo a ia mo e kaina. Ne o hui a laua mo e o he toga, ti fehagai foki mo e tau lekua loga he puhala. Nakai iloa e Timoteo to liu nakai a ia ke kitia e kaina haana.

Ko e heigoa ne omoi e tama fuata nei ke tutuli e puhala moui ia? Ko e heigoa e tau palepale aoga ka moua ha ko e tau foaki noa pihia? Mo e lauia fēfē e tua ha tautolu ha ko e tua ha Timoteo?

Liliu a tautolu ki tua ke he ua po ke tolu e tau mo e manamanatu, liga ko Luseta ko e maaga ne tupu mai a Timoteo. Ko e taone tote mo e tuai ne tu tokotaha he pahua ne tafe tumau e vai. Liga maama he tau tagata e vagahau Heleni, ka e tutala a lautolu he vagahau Lukaonia, ko e vagahau motu. Hoko ke he taha aho, ne miha lahi e taone mafola nei. Tokoua e misionare Kerisiano, ko e aposetolo ko Paulo mo e hoa o fenoga haana ko Panapa, ne hohoko mai i Ikonio, ko e maaga lahi ne tata mai. He fakamatala a laua ke he tau tagata, ne kitia e Paulo e tagata kulikuli ne fakakite kua tua fakamooli a ia. Ti taute e Paulo e mana mo e fakamalolō e tagata ia!​—Gahua 14:5-10.

Tokologa e tau tagata Luseta ne talitonu ke he tau tala tuai hagaao ke he tau atua ne hiki ke tino tagata, mo e fa o mai ke he matakavi ia he vahā fakamua. Ti piko a lautolu ko Paulo ko ia ko Hereme mo Panapa ko Tia! Ko e tau Kerisiano loto molū tokoua nei, ne fetamakina ke nakai maeke ke hataki e tau tagata ke ua taute poa ki a laua.​—Gahua 14:11-18.

Ke he gahoa i Luseta, ko e ahiahi nei kua nakai mai he tau atua pouliuli, ka ko e mena mooli mo e ofoofogia. Ma e fakatai, ko Eunike, ko e fifine Iutaia ne mau ke he tagata Heleni nakai talitonu, mo e matua fifine ha Eunike ko Loi, ne fanogonogo fakamakai mo e fiafia lahi ki a Paulo mo Panapa. Kua hoko mai e tala ne amanaki lahi e tau Iutaia tua fakamooli ke logona​—ko e Mesia kua hau mo e fakamooli e tau perofetaaga loga ne tohi mai hagaao ki a ia he tau Tohiaga Tapu!

Manamanatu ke he puhala ne lauia a Timoteo he aahi mai ha Paulo. Ne fitā e fakaako a Timoteo “tali mai foki he vaha tote” ke fiafia ke he tau Tohiaga Tapu Heperu. (2 Timoteo 3:15) Tuga e matua fifine mo e matua tupuna fifine haana, ne kitia e ia ko e tau tala mooli ne talahau e Paulo mo Panapa hagaao ke he Mesia. Mo e manamanatu ke he tagata  taane kulikuli ne fakamalolō e Paulo. Kamata mai he vahā ne tote a Timoteo, ne liga kitia tumau e ia e tagata ia he tau puhalatu i Luseta. Magaaho nei kua kitia e Timoteo e tagata ia ko e fano fakamua laia he tau hui! Ko e mena ia ati eke ai a Eunike mo Loi mo tau Kerisiano, ti muitua pihia foki a Timoteo. Ke hoko mai ke he vahā nei, ko e tau matua tupuna mo e tau mamatua kua maeke ke lahi e fakaakoaga ka moua mai ia Loi mo Eunike. Maeke nakai a koe ke eke mo fakafifitakiaga mitaki ki a lautolu ne fuata?

Ko lautolu i Luseta ne eke mo tau tutaki Kerisiano, kua fiafia lahi ke fakaako ke he amaamanakiaga ne kua foaki ma lautolu ne mumuitua ke he Keriso. Ka e iloa foki e lautolu ko e taute tutaki to fai lauiaga ki a lautolu. Ko e tau Iutaia ne o mai i Ikonio mo Anetioka ne totoko lahi, ti fakalagalaga atu e tau tagata aga vale ke totoko ki a Paulo mo Panapa. Ai leva, ne mumui e tau tagata vale ki a Paulo mo e taulitimaka atu ki a ia. He lau tumau he tau maka, ne veli a ia ke he kelekele. Ti toho atu e lautolu a ia ki tua he maaga mo e toka ke mate.​—Gahua 14:19.

Ko e tau tutaki i Luseta ne o atu ki a Paulo mo e agaagai ia ia. Fiafia a lautolu he magaaho ne ofo hake a ia, tu ki luga, ti fakamalolō mo e liliu ki Luseta! He aho hake, kua o atu a ia mo Panapa ke he maaga ko Terepe ke matutaki e fakamatala. He mole e tokologa ne eke mo tutaki he maaga ia, ne fakamalolō a laua mo e liliu ki Luseta pete he hagahaga kelea lahi. Ko e heigoa e fakahikuaga? “Kua fakamalolo e laua e tau loto he tau tutaki,” he fakakite mai he tala mo e “tomatoma atu kia tumau ke he tua.” Manamanatu ke he fuata ko Timoteo ne fanogonogo fakamakutu he fakaako e Paulo mo Panapa e tau Kerisiano ia hagaao ke he amanaki homo ue atu ha lautolu a anoiha, nakai fakatatai ke he matematekelea he magaaho ia. Pehē atu a laua: “Ko e tau matematekelea ne loga kua lata ke hao atu ai a tautolu ke he kautu he Atua.”​—Gahua 14:20-22.

Kitia e Timoteo a Paulo ne fakamooli e tau kupu ia, ha kua loto malolō a ia he fehagai mo e tau matematekelea ke fakamatala e tala mitaki ke he falu. Iloa e Timoteo ka mui a ia ke he fakafifitakiaga ha Paulo, to totoko he tau tagata Luseta a ia, ti liga totoko foki he matua taane haana a ia. To nakai fakaatā e Timoteo e tau totokoaga ia ke lauia e tau fifiliaga haana he puhala ke fekafekau ke he Atua. He vahā nei, tokologa e tau fuata ne tuga a Timoteo. Kua pulotu a lautolu he kumi e tau kapitiga ne malolō e tua, ka fakamafana mo e fakamalolō a lautolu. Ti nakai fakaatā e lautolu e tau totokoaga ke fuluhi kehe mai a lautolu he fekafekau ke he Atua mooli!

He kamataaga he tala nei, ne liu a Paulo ahiahi atu he liga ua po ke tolu e tau he mole. Manamanatu e fiafia he kaina ha Timoteo he magaaho ne hoko atu a Paulo, fakalataha mo Sila mogonei. Ko e magaaho fiafia foki ma Paulo. Kua kitia e ia e fua he tau tega he kupu mooli ne tō e ia i Luseta. Ko Loi mo e haana tama fifine ko Eunike, ko e tau fifine Kerisiano mogonei, kua puke ke he “tua fakamoli” ne nava a Paulo ki ai. (2 Timoteo 1:5) Ka e kua e fuata ko Timoteo?

Ne iloa e Paulo ko e tama fuata nei kua motua fakaagaaga tali mai he ahiahi fakamua haana. Ko Timoteo “kua talahaua a ia he tau matakainaga,” nakai ni i Luseta ka e pihia foki i Ikonio ne kavi ke 32 e kilomita ke he faahi tokelau ki uta. (Gahua 16:2) Puhala fe ne moua e ia e higoa mitaki ia?

Ko e “tau Tohi Tapu” ne fakaako he matua fifine mo e tupuna fifine ki a Timoteo “tali mai foki he vaha tote,” ne putoia e tau tomatoma aoga mo e latatonu ma e tau fuata. (2 Timoteo 3:15) Ha ē e taha fakataiaga: “Kia manatu a a koe ke he hāu a vaha fuata kia ia ne eke a koe.” (Fakamatalaaga 12:1) Ne uho e tau kupu ia ki a Timoteo he magaaho ne eke a ia mo Kerisiano. Kitia e ia e puhala mitaki lahi ke manatu e haana a Tufuga Mua Ue Atu ne eke a ia, kua putoia ai ke fakamatala e tala mitaki hagaao ke he Tama he Atua, ko e Keriso. Fakaako fakahaga a Timoteo ke ua mataofi ha ko e mahani mā ka e ke loto toa he fakailoa ke he falu e tala mitaki hagaao ki a Iesu Keriso.

Mailoga he tau motua ne takitaki e fakapotopotoaga e holo ki mua ha Timoteo. Ne omoomoi lahi a lautolu he kitia e tama fuata he atihake mo e fakamafana a lautolu oti ne tata ki a ia. Ko e mena ne mua atu, kua kitia e Iehova a Timoteo. Ne omoomoi he Atua e falu perofetaaga hagaao ki a ia​—tuga e gahua ka taute e ia he taha aho ke he tau fakapotopotoaga. He ahiahi atu a Paulo, ne kitia e ia a Timoteo kua aoga mo hoa he tau fenoga misionare. Talia oti he tau matakainaga taane i Luseta. Ne fakalago e tau lima ha lautolu ke he tama fuata nei, ko e fakamailoga uho kua moua e ia e kotofaaga pauaki ke fekafekau ki a Iehova ko e Atua.​—1 Timoteo 1:18; 4:14.

Liga manatu a tautolu, kua ofoofogia mo e fakatokolalo a Timoteo ha ko e falanaki mo e kotofaaga lahi nei. Kua mautali a ia ke fano. * Fēfē e matua taane nakai talitonu ha Timoteo ke he kotofaaga foou nei he tama taane haana, ke eke mo Kerisiano leveki faifano? Liga fai amaamanakiaga kehe a ia ne tokaloto ma e moui he tama taane haana. Ka e kua e matua fifine mo e tupuna fifine ha Timoteo? Matalahi nakai a laua ka e he magaaho taha kua lali ke ai fakakite ha laua a tupetupe ke haohao mitaki e haana a moui? Na pihia pauaki ni.

Ka e maaliali ai, ne fano a Timoteo. He pogipogi ia ne fakamaama he hafagiaga he tala nei, ne kamata a ia ke taute e gahua faifano mo e aposetolo ko Paulo. He toka e ia a Luseta, ko e kalīkalī he tau tega patuō po ke efu he tau alo tevae, mo e mapakipaki e tau motie, ko e taha lakaaga a ia ke he mena ne nakai iloa mo e mamao atu mai he haana a kaina. He oti e aho he o hui ai, ne hohoko atu a lautolu tokotolu ki Ikonio. Ne kamata a Timoteo ke kitekite ke he puhala ne tala age e Paulo mo Sila e tau fakatonuaga foou mai he kau fakatufono i Ierusalema, mo e gahua ke atihake e tua he tau matakainaga i Ikonio. (Gahua 16:4, 5) Ka ko e kamataaga ni a nei.

He oti e ahiahi ke he tau fakapotopotoaga i Kalatia, ne toka hifo he tau misionare e puhalatu lahi he tau Roma mo e o hui a lautolu ke he molea e tau teau maila he tau hala fugaluga i Ferukia, he o ke he faahi tokelau mo e faahi lalo. Muitua tumau ai ke he agaaga tapu he Atua, ne tuku fenoga a lautolu ki Tiroa, ti heke he toga mo e o ki Maketonia. (Gahua 16:6-12) Mogoia, ne mailoga e Paulo kua aoga mooli a Timoteo. Ti maeke ia Paulo ke toka a Timoteo mo Sila i Perea. (Gahua 17:14) Ne fakafano tokotaha foki e ia e tama fuata nei ki Tesalonia. He matakavi ia ne fakaaoga e Timoteo e tau fakafifitakiaga ne moua e ia, mo e atihake e ia e tau Kerisiano ne tua fakamooli i ai.​—1 Tesalonia 3:1-3.

Fakamui, ne tohi e Paulo hagaao ki a Timoteo: “Ha kua nakai fai tagata au kua loto fakalataha mo au, ke manamanatu fakamoli a ia ke he tau mena  ha mutolu.” (Filipi 2:20) Ko e higoa mitaki ia ne nakai moua teao noa. Moua e Timoteo e tuaga ia he gahua malolō, fekafekau fakatokolalo mo e fakauka fakamooli ke he tau magaaho uka. Ko e fakafifitakiaga mitaki lahi ma e tau fuata he vahā nei! Ua nimo, ko koe ni ka taute e higoa mitaki ma haau. Ka fuata a koe, ko koe he tuaga mitaki lahi ke taute e higoa mitaki ma haau he tuku fakamua a Iehova ko e Atua ke he moui haau mo e mahani totonu mo e fakalilifu ke he falu.

Molea e kavi ke he 14 e tau, ne lahi e magaaho ha Timoteo ne gahua mo e aposetolo ko Paulo, ko e haana kapitiga. Ne putoia a ia ke he tau tuaga hagahagakelea he gahua ha Paulo ka e loga foki e tau tuaga ke olioli ai. (2 Korinito 11:24-27) Taha magaaho, ne tuku foki a Timoteo he fale puipui ha ko e tua haana. (Heperu 13:23) Ne fakakite foki e ia e hokulo he fakaalofa mooli mo e tau manatu tupetupe ha Paulo ma e tau matakainaga Kerisiano haana. Ti tohi a Paulo ki a Timoteo: “Kua manatu e au hāu a tau hihina mata, kia puke ai au ke he fiafia.” (2 Timoteo 1:4) Tuga a Paulo, ne iloa e Timoteo ke “tagi foki . . . fakalataha mo lautolu kua tagi,” he fakaalofa ke he tuaga ha lautolu ke maeke a ia ke fakamalolō mo e fakamafana a lautolu. (Roma 12:15) Kia lali a tautolu ke taute pihia foki!

Nakai ofo ai, fai magaaho he mole ti eke a Timoteo mo leveki Kerisiano ne mua e mitaki. Ne fakafano atu e Paulo a ia ke nakai ni ahiahi e tau fakapotopotoaga ke fakamalolō mo e atihake a lautolu, ka e kotofa foki a lautolu kua lata ke eke mo tau motua mo e tau fekafekau lagomatai he fakapotopotoaga.​—1 Timoteo 5:22.

Fakaalofa hofihofi a Paulo ki a Timoteo, ti foaki age e tau fakatonuaga aoga mo e tau tomatomaaga tuga e matua taane ke he tama fuata nei. Omoi e ia a Timoteo ke feaki e tau mena fakaalofa fakaagaaga mo e tumau ke tupu ki mua. (1 Timoteo 4:15, 16) Fakamafana e ia a Timoteo ke ua fakaatā e haana tuaga fuata​—mo e liga ko e mahani mā​—ke taofi a ia he magaaho ka lata ke tu mauokafua ma e mena kua hako. (1 Timoteo 1:3; 4:6, 7, 11, 12) Tala age foki e Paulo e tomatomaaga ma e tau gagao tupu tumau ne moua he tama fuata nei, liga ko e gagao he manava ne tupu tumau.​—1 Timoteo 5:23.

Kua hoko mai e magaaho ne iloa e Paulo kua tata e fakaotiaga he haana moui; to tamate a ia. Ne fakafano e ia ki a Timoteo e tohi fakahiku ne omoomoi he agaaga. I loto ia e tau kupu fakaalofa: “Kia eke taha a koe ke hau vave kia au.” (2 Timoteo 4:9) Ne fakaalofa mooli a Paulo ki a Timoteo, ti ui a ia “ko e haku a tama fakahele haia, mo e fakamoli ke he gahua he Iki.” (1 Korinito 4:17) Kakano ia ati manako a Paulo ke nofo e kapitiga he tapa haana ka hoko mai e fakaotiaga! Lata foki a tautolu ke hūhū hifo, ‘O mai nakai e tau tagata ki a au ke kumi fakamafanaaga ka fehagai a lautolu mo e tau lekua?’

Hoko nakai a Timoteo ki a Paulo to fakaoti haana moui? Nakai iloa e tautolu. Ka e iloa e tautolu ne eke taha tumau a ia ke fakamalolō mo e fakamafana a Paulo mo e tokologa foki. Ne fakamooli e ia e kakano he higoa Timoteo, “Ko Ia ne Fakalilifu ke he Atua.” Ti fakatoka e ia e fakafifitakiaga mitaki lahi ke he tua ma tautolu oti, lautolu ne fuata mo e momotua, ke mumuitua ki ai.