Van bast naar fles — Het verhaal van kurk
Van bast naar fles — Het verhaal van kurk
Wist u dat er een boom bestaat met een bast die een cruciale rol speelt bij het maken van motoren, cricketballen, honkballen en champagne? En dat die bast duizenden jaren geleden al door zowel vissers als elegante dames gebruikt werd en dat die tegenwoordig zelfs in de ruimtevaart wordt toegepast? Nog opmerkelijker is dat deze unieke bast al die toepassingen heeft zonder dat de boom hiervoor gekapt hoeft te worden!
KURK is de buitenste schorslaag van de kurkeik. Maar het is niet zomaar een schors. Kurk is licht, vuurbestendig en buigzaam.
De veerkrachtige bast van de kurkeik blijft jaar na jaar aangroeien. Als de schors niet wordt geoogst, kan die wel 25 centimeter dik worden. Hij beschermt de boom tegen hitte, kou en bosbranden. Als de boom ontschorst wordt, duurt het ongeveer tien jaar voordat er weer een behoorlijke laag op zit.
Portugal neemt zo’n 55 procent van de wereldwijde kurkproductie voor zijn rekening, Spanje ongeveer 30 procent en andere landen (zoals Algerije, Frankrijk, Italië, Marokko en Tunesië) de resterende 15 procent. *
Diverse toepassingen
De Romeinen en de Grieken ontdekten dat kurk het ideale materiaal was voor de drijvers van vissersnetten en voor comfortabele zolen onder sandalen. Kennelijk gebruikten ze kurk ook als stop op kruiken. Omdat kurk bij hoge temperaturen buigzaam blijft, is het heel geschikt voor motorpakkingen. Het wordt ook gebruikt in de hitteschilden van bepaalde ruimteschepen.
Ook bij de bekleding van wanden en vloeren wordt vaak voor kurk gekozen, omdat het er mooi uitziet en goed isoleert. Daarnaast wordt kurk gebruikt voor de kern van honkballen en de handgreep van vishengels. Maar het materiaal is natuurlijk vooral bekend van de wijn- en champagnekurken. (Zie het kader „De ideale stop”.)
Milieuvriendelijk
Een goed onderhouden kurkeikenbos is een bewijs dat de mens gebruik kan maken van de rijkdom van de natuur zonder die te plunderen. De oude kurkeiken verfraaien het landschap, voorzien het vee dat onder de takken graast van schaduw en voedsel, en bieden verkoeling tijdens de hete zomers.
Verschillende vogels die met uitsterven worden bedreigd, zoals de keizerarend, de monniksgier en de zwarte ooievaar, zijn voor geschikte nestplaatsen afhankelijk van grote kurkeiken. De eikenbossen zijn ook de laatste toevlucht voor de met uitsterven bedreigde pardellynx of Iberische lynx. Onlangs berichtte het Wereld Natuur Fonds dat de overleving van deze lynxen afhankelijk is van het voortbestaan van de kurkindustrie in Spanje en Portugal.
Kijk de volgende keer dat u een fles wijn openmaakt dus eens goed naar de kurk. U hebt iets in uw hand wat biologisch afbreekbaar, duurzaam geproduceerd en milieuvriendelijk is. Het is het product van een bijzondere boom!
[Voetnoot]
^ ¶5 De kurkeik komt ook in andere delen van de wereld voor, maar het meeste kurk komt uit het Middellandse Zeegebied, waar de boom van nature voorkomt.
[Kader/Illustratie op blz. 20]
„De ideale stop”
Miguel Elena, directeur van het Instituut voor Kurk, Hout en Houtskool in Estremadura (Spanje), geeft uitleg over het gebruik van kurken.
Hoe goed sluit een kurk een fles af?
Ik heb meegemaakt dat er flessen wijn van meer dan honderd jaar oud ontkurkt werden, en die wijn smaakte nog steeds goed! Een kurk is de ideale stop.
Hoe oud moet een kurkeik zijn om de schors te kunnen oogsten voor kurken?
Om een kurk van goede kwaliteit te kunnen maken, moet de kurkeik minstens vijftig jaar oud zijn, hoewel de eerste oogst al 25 jaar nadat de eikel geplant is, kan plaatsvinden. Uiteraard zijn maar weinig mensen bereid te investeren in iets wat pas vijftig jaar later geld zal opleveren. Ik denk dat er geen enkele andere industrie bestaat waarbij het zo lang duurt voordat het product winstgevend is.
Wat is de levensduur van een kurkeik?
Een kurkeik wordt zo’n tweehonderd jaar oud en er zijn soorten die nog veel ouder worden. Het kurk wordt om de negen jaar geoogst.
Wat wordt er gedaan om de productie van kurk in stand te houden?
De Europese Unie en de lokale overheid verlenen subsidies om de aanplant van kurkeiken te bevorderen. De afgelopen jaren zijn er verschillende hectaren kurkeikenbos aangeplant en is er onderhoud gepleegd aan bestaande bossen.
Welke recente ontwikkelingen zijn er in verband met de productie van kurk?
De afgelopen twintig jaar is er veel onderzoek gedaan naar de beste eikelsoorten. En om het product te verbeteren, werken we nauw samen met andere landen die kurk produceren. Er is een nieuw soort handzaag geïntroduceerd waarmee de schors efficiënter verwijderd kan worden, iets wat eeuwenlang met een bijl werd gedaan.
[Illustratie op blz. 19]
De bast groeit steeds opnieuw aan
[Illustratie op blz. 19]
De schors wordt voorzichtig verwijderd
[Illustratie op blz. 19]
De platen liggen opgestapeld te wachten
[Illustratie op blz. 19]
Kurken van topkwaliteit worden handmatig gestanst
[Illustratie op blz. 18, 19]
Restanten en deeltjes worden verzameld en samengeperst tot kurken en andere producten
