Nje o di Kwelele?
Sinagoge ya Botala: Sethombhe sowa se re šupetsa gore sinagoge ya Gamla ya ku botala ke mo yi yemme byang, ke mo yi le 10 ya dikhilomitha ka lebowa la bohlabatšatši mo o tloga Lewatleng la Galeliya. Yi maka gore re thogo naganela gore sinagoge ya ku botala ke mo yi ka fo ba yi yemme byang
Disinagoge di thomisiye kaye?
LENTSU la gore “sinagoge” le tšwa ga lentsu la Segerika la gore le rela gore “mogahlano” kela “go ba polekeng ka yyoši.” Lebitso lowa le bolabola tsona ka taba la gore disinagoge ke mo go le dipoleke tsa gore Majuda ke mo ma gahlanela gona go tlugisela botala gore ma thogo tšhutisiwa le go rapela ma le gana hone. Mangwalo ya Seheberu ke mo ma sa nape ma bolabola ka matla ka disinagoge, mara Mangwalo ya Sekreste ya Segerika ma hlaya gore tsa go gahlana ka mokgonone ke mo di šele di na di thomisiye ka dinako tsa mapostola ku botala.
Ba go tlala bo ba go tšhutega ba re disinagoge di thomisiye nakwela Majuda go le mabhantiti hala Bhabhilona. Encyclopaedia Judaica yi re: “Mabhantiti ke mo ba sa ma dumelele gore ma kene Tempeleng; ka gore ke mo ba le ga poleke ya gore a ba yi tšibi, byalo ke mo ma kwa ma di nabela ka matla go kgomoletsana, ke mo ma gahlana thina le thina, di ka makega gore ke mo ma gahlana mo go le Disabatha ke mokane ma bala Mangwalo.” Di šupa nkare mo Majuda ma ntshiwa bobhantiting, ma yye ma ya mahlong ma gahlana gore ma rapele le go bala Mangwalo, ke mokane go gongwana le go gongwana mo ne ma segela ma dula gona, ke mo ma maka disinagoge.
Mo go segela dinako tsa mapostola C.E., disinagoge ke mo di šele di tšibega ka matla sedumeding sa Sejuda le dipolekeng tso ne ba dula ga tsona tsa go sabalala le Mediterranean ya ku Middle East le Israyele ka boyona. Phrofesa Lee Levine wa Yunivesithi ya Seheberu ya Jerusalema o re: “[Sinagoge] ke mo go le poleke yo ba tšhutang ba le ga yona, ya tsa go ja tsa go hlawolega, go yahlola batho, go patedisa dikoloto le go maka mogahlano wa dipolotiki le ya setšhaba.” O yeketsa ka gore: “Mara ka matlamatla ke mo ba yi berekisela dilo tsa sedumedi.” Byalo, di napa di ro kwagala gore ke ntaba Jeso ne a ya gatleletlele megahlanong yo ke mo yi ba gona gana hone sinagogeng. (Mika 1:21; 6:2; Luka 4:16) Gana hone ke mo a tšhutisa, a yetetsa le go tiyisa bo ne ba le gana hone. Mo go šele go na le phutego ya Sekreste, Pawulo wa lepostola le yene o yye a tšhomayela ka matla ku disinagogeng. Batho ba gore ga Modimo ke mo ba mo nyaka ke mo ba ya ga go tlala disinagogeng, byalo ga go tlala mo Pawulo a segela ga mutši wo mongwana le wo mongwana, ke mo a thomisa ka go ya disinagogeng a ye tšhomayeleng.—Meber. 17:1, 2; 18:4.
