Beibele—Puku ya Boporofeta bjo bo Nepagetšego, Karolo 1

“Go Wena ke tla Ntšha Setšhaba se Segolo”

Lelokelelong le la dihlogo tše seswai, “Phafoga!” e tla ahlaahla karolo ya bohlokwa kudu ya Beibele—diporofeto tša yona goba dilo tšeo go boletšwego ka tšona e sa le pele. Dihlogo tše di tla go thuša go araba dipotšišo tše: Na batho ba bohlale ba itlhametše diporofeto tša Beibele? Na diporofeto tše di buduletšwe ke Modimo? Re go kgopela gore o hlahlobišiše bohlatse bjo bo lego gona.

GO BELAELA le go se kgodišege—tše ke dilo tšeo di tlwaelegilego mehleng ya rena e bile di bontšha tsela yeo batho ba bangwe ba lebelelago Beibele ka yona. Ka manyami, batho ba bantši ga se ba ka ba ipha nako ya go hlahlobišiša Beibele. Dipono tša bona di theilwe kudu go mabarebare. Re holofela gore ga o ikwe bjalo ka bona. Ge e ba go le bjalo, hle tšea leeto le rena re boele morago mehleng ya bogologolo, e lego leeto leo le tlago go re thuša go hlabiša seetša dintlheng tšeo di hlatselago go nepagala ga Beibele.

Leeto la rena le thoma ka monna yo a sa dutšego a hlompša ke Bakriste, Bajuda le Mamoseleme. E be e le Moheberu yo a phetšego go tloga ka 2018 go fihla ka 1843 B.C.E. * Leina la gagwe e be e le Aborahama. *

Go boletšwe kudu ka Aborahama go tše dingwe tša diporofeto tša mathomo tšeo di begilwego ka Beibeleng—diporofeto tšeo di akaretšago le rena lehono. (Bona lepokisi leo le rego: “Tšhegofatšo Bakeng sa ‘Ditšhaba ka Moka.’”) Go ya ka puku ya Beibele ya Genesi, diporofeto tše di akaretša dilo tše di latelago: (1) Ditlogolo tša Aborahama e be e tla ba setšhaba se segolo. (2) Ge di dutše di eba setšhaba se segolo, e be e tla ba makgoba nageng e šele. (3) Di be di tla lokollwa ke moka tša dula nageng ya Kanana. Ga bjale anke re ahlaahleng ditiragalo tše ka botlalo.

Diporofeto tše Tharo tše Dikgolo

Boporofeta bja Pele: “Go wena [Aborahama] ke tla ntšha setšhaba se segolo.”—Genesi 12:2.

Phethagalo: Ditlogolo tša Aborahama tšeo di belegwego ke Isaka le Jakobo (yoo gape a bitšwago Isiraele) e ile ya ba setšhaba sa bogologolo sa Isiraele—mmušo wo o bego o na le dikgoši tša wona.

Seo histori e se utollago:

● Beibele e hlalosa ka botlalo lešika la Aborahama, go akaretša le ditlogolo tša gagwe tšeo a di belegetšwego ke Isaka, Jakobo le barwa ba 12 ba Jakobo. Lešika leo le akaretša le dikgoši tše  dintši tšeo di bušitšego Isiraele goba Juda. Go babuši bao, ba 17 ba bolelwa methopong e mengwe ka ntle le Beibele, gomme seo se dumelelana le pego ya Beibele ya kamoo ditlogolo tša Aborahama tšeo a di belegetšwego ke Isaka le Jakobo di ilego tša fetoga setšhaba. *

Boporofeta bja Bobedi: “Ba peu ya gago [Aborahama] ba tla diilela nageng yeo e sego ya gabo bona, ba hlankela batho ba moo . . . Eupša molokong wa bone ba tla boela mo.”—Genesi 15:13, 16.

Phethagalo: Ka baka la tlala yeo e ilego ya wa Kanana, meloko e mene ya ditlogolwana tša Aborahama e ile ya dula Egipita, e thomile e le badiiledi eupša ka morago ya ba makgoba ao a bego a neilwe mošomo wa go foroma ditena ka mobu le mahlaka. Ge re lebelela lešika la lapa letee feela—la setlogotlogolwana sa Aborahama e lego Lefi, yoo a ilego a hudugela Egipita le tatagwe yo a tšofetšego—meloko ya gagwe e mene ke (1) Lefi, (2) morwa wa gagwe Kohathe, (3) setlogolo sa gagwe Amorama le (4) setlogotlogolwana sa gagwe e lego Moshe. (Ekisodo 6:16, 18, 20) Ka ngwaga wa 1513 B.C.E., Moshe o ile a etelela Baisiraele pele a ba ntšha Egipita.—Bona tatelano ya ditiragalo yeo e lego ka mo tlase le lepokisi leo le rego: “Go Phethagala ka Nako Tlwaa.”

Seo histori e se utollago:

● Go ya ka moprofesara wa Testamente ya Kgale le wa Boepi bja Marope wa Near Eastern e lego James K. Hoffmeier, dingwalwa tša Egipita le bohlatse bja boepi bja marope bo bontšha gore Masemite (bjalo ka Baheberu ba bogologolo) a be a dumeletšwe go tsena Egipita le mehlape ya ona dinakong tša tlala. Eupša na Baisiraele ba ile ba fetoga makgoba moo, ba newa mošomo wa go foroma ditena?

● Gaešita le ge dipego tša Baegipita di sa bolele ka Baisiraele ka go lebanya, mengwalo ya mabitleng  a Baegipita le mangwalo a go phuthwa a kgonthišetša gore Baegipita ba be ba diriša badiiledi go foroma ditena ka mobu le mahlaka. Ka go dumelelana le Beibele, dipego tša Baegipita di bile di bontšha gore balaodi ba mošomo ba be ba ngwala pego ya gore go foromilwe ditena tše kae. (Ekisodo 5:14, 19) Hoffmeier o re: “Methopo ya Egipita e kgonthišetša gore badiiledi ba be ba gapeletšwa mošomo . . . yona nakong ya ge Baisiraele ba be ba gateletšwe. Ka kakaretšo, go tsena ga Baheberu ba bogologolo Egipita . . . nakong ya tlala le go feleletša ba le bokgobeng go bonagala e le taba ya kgonthe.”

Boporofeta bja Boraro: ‘Ke tla nea peu ya gago naga ka moka ya Kanana.’—Genesi 17:8.

Phethagalo: Le ge Moshe a ile a eta pele setšhaba seo se bego se sa tšwa go thewa sa Isiraele a se ntšha Egipita, Joshua morwa wa Nuni o ile a se eta pele a se tsenya nageng ya Kanana ka 1473 B.C.E.

 Seo histori e se utollago:

● Moporofesara yo a bego a ithuta dilo tša bogologolo tša Baegipita e lego K. A. Kitchen o ngwadile gore, gaešita le ge boepi bja marope bo ka fapana ka matšatšikgwedi, “bo bolela ka go tsena ga Baisiraele Kanana le go dula ga bona moo.”

● Beibele e re Joshua o ile “a fiša [motse wa Bakanana wa] Hatsora ka mollo.” (Joshua 11:10, 11) Maropeng a motse woo, baepi ba marope ba epollotše ditempele tše tharo tša Bakanana tšeo di bego di sentšwe ka mo go feletšego. Ba hweditše le bohlatse bja gore motse woo o ile wa fišwa ka bo-1400 B.C.E. Dintlha tše di dumelelana le Beibele.

● Motse o mongwe wa Bakanana wo re ka o ahlaahlago ke Gibeoni, yeo e bego e le dikhilomithara tše 9,6 go tloga Jerusalema. Baepi ba marope ba ile ba tseba ka motse wo ge ba be ba hwetša mekgoko e ka bago e 30 ya dinkgo yeo e bego e kgwarilwe leina la motse woo. Ka go se swane le badudi ba Hatsoro, Bagibeoni ba bogologolo ba ile ba dira khutšo le Joshua. Ke moka yena a ba nea mošomo wa ‘go ga meetse.’ (Joshua 9:3-7, 23) Ke ka baka la’ng ba ile ba newa mošomo wo? Tsela yeo motse wa Gibeoni o hlaloswago ka yona go 2 Samuele 2:13 le go Jeremia 41:12 e bontšha gore o be o na le meetse a mantši. Ka go re’alo, ka go dumelelana le pego ya Beibele, puku ya Archaeological Study Bible, New International Version e re: “Selo seo se lego molaleng ka Gibeoni ke gore e be e na le meetse a mantši. E be e na le mothopo o tee o mogolo wa meetse le methopo e šupago e menyenyane.”

● Batho ba bantši bao go bolelwago ka bona ka Beibeleng go bolelwa ka bona le methopong e mengwe ya histori. Bjalo ka ge go boletšwe pejana, lelokelelo le le akaretša maina a dikgoši tše 17 tšeo di tšwilego lešikeng la Aborahama tšeo di bušitšego Isiraele goba Juda. Tše dingwe tša tšona ke Ahaba, Ahasi, Dafida, Hesekia, Manase le Usia. Ka ntle le pelaelo, lešika la dikgoši le bontšha ka mo go kwagalago gore setšhaba sa Isiraele se ile sa tsena nageng ya Kanana le go dula gona.

● Ka 1896, banyakišiši ba ile ba hwetša leswika la go betlwa la Merneptah Stele kua Thebes, Egipita. Leswikeng leo go ngwadilwe mabapi le go ikgantšha ka lesolo la madira a Farao Merneptah ge a be a tsena Kanana mo e ka bago ka 1210 B.C.E. Leswika le ke bohlatse bja mathomo bjo bo tsebjago bjo bo sa tšwego ka Beibeleng moo go bolelwago ka Isiraele, e lego seo se hlatselago go ba gona ga setšhaba se sa Isiraele.

Mehola ya go Bolela Ditaba ka Botlalo

Go etša ge re bone, Beibele e na le ditaba tše dintši tšeo e di bolelago ka botlalo mabapi le batho, mafelo le ditiragalo. Go bolela ditaba ka botlalo ka tsela yeo go re thuša go bapetša seo Beibele e se bolelago le methopo e mengwe yeo e sego ya Beibele, ka go re’alo ya re thuša go kgonthiša go phethagala ga diporofeto tša Beibele. Tabeng ya Aborahama le peu ya gagwe, ditherešo di re bontšha gore dikholofetšo tša Modimo di ile tša phethagala—ba peu ya Aborahama e ile ya ba setšhaba, ya ba makgoba Egipita gomme ka morago ba dula nageng ya Kanana. Tše ka moka di re gopotša mantšu a mongwadi wa Beibele e lego Petro, yoo a ilego a amogela ka boikokobetšo gore: “Boporofeta ga se bja ka bja tlišwa ke go rata ga motho, eupša batho ba boletše se se tšwago go Modimo ge ba be ba šušumetšwa ke moya o mokgethwa.”—2 Petro 1:21.

Ka morago ga gore Baisiraele ba fetše nywagakgolo ba dula Kanana, maemo a setšhaba seo a ile a fetoga kudu gomme seo sa lebiša go ditlamorago tše di nyamišago. Ditlamorago tšeo le tšona di be di boletšwe e sa le pele ke bangwadi ba Beibele, bjalo ka ge sehlogo se se latelago se tla bontšha.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Lepokisi go letlakala 25]

TŠHEGOFATŠO BAKENG SA “DITŠHABA KA MOKA”

Modimo o holofeditše gore batho ba “ditšhaba ka moka” ba be ba tla šegofatšwa ka baka la peu ya Aborahama. (Genesi 22:18) Lebaka le legolo leo le dirilego gore Modimo a hlome setšhaba go tšwa lešikeng la Aborahama e be e le go tšweletša Mesia, yo a bego a tla neela bophelo bja gagwe bakeng sa batho ka moka. * Ka gona, seo Modimo a se holofeditšego Aborahama se akaretša le wena! Johane 3:16 e re: “Modimo o ratile lefase kudu mo a ilego a gafa Morwa wa gagwe yo a tswetšwego a nnoši gore yo mongwe le yo mongwe yo a dumelago go yena a se ke a fedišwa, eupša a be le bophelo bjo bo sa felego.”

[Mongwalo wa ka tlase]

[Lepokisi go letlakala 25]

GO PHETHAGALA KA NAKO TLWAA

Mohlala wa bohlokwa bja go phethagala ka nako ga boporofeta bja Beibele o bontšhitšwe go 1 Dikgoši 6:1, yeo e bolelago ka nako ya ge Kgoši Solomone a be a thoma go aga tempele kua Jerusalema. Re bala gore: “Ya re ka ngwaga wa makgolonne-masomeseswai (480) [nywaga e 479 ka botlalo] ka morago ga ge bana ba Isiraele ba tšwile nageng ya Egipita, ka ngwaga wa bone wa ge Solomone e le kgoši ya Isiraele, ka kgwedi ya Sifi, e lego kgwedi ya bobedi, Solomone a thoma go aga ntlo ya Jehofa.”

Tatelano ya ditiragalo tša ka Beibeleng e bontšha gore ngwaga wa bone wa pušo ya Solomone o bile ka 1034 B.C.E. Ge re bala nywaga e 479 go tloga ka nako yeo re boela morago re fihla go 1513 B.C.E. e lego ngwaga wa Go Huduga ga Baisiraele.

[Lepokisi go letlakala 26]

ABORAHAMA—E BE E LE MOTHO WA KGONTHE

● Diphaphathi tša letsopa tša lekgolong la bo-18 la nywaga B.C.E. di lokeletša metse yeo e nago le maina a go swana le a ditho tša leloko la Aborahama. Metse ye e akaretša Pelege, Seruge, Nahoro, Thera le Harane.—Genesi 11:17-32.

● Go Genesi 11:31, re bala gore Aborahama le lapa la gagwe ba tlogile “Uri ya Bakaladea.” Marope a motse wo a hweditšwe ka borwabohlabela bja Iraq. Le gona Beibele e re Thera, tatago Aborahama, o hwetše motseng wa Harane, woo ga bjale o ka bago o le kua Turkey, le gore Sara mosadi wa Aborahama o hwetše Heburone, e lego o mongwe wa metse ya kgale wo le lehono o sa dutšego o na le baagi kua Bohlabela bja Magareng.—Genesi 11:32; 23:2.

[Tšhate go matlakala 24, 25]

(Bakeng sa mongwalo o beakantšwego ka mokgwa wa kgatišo, bona kgatišo ka boyona)

TATELANO YA PEU YA ABORAHAMA LE GO HUDUGA GA BAISIRAELE

(B.C.E.)

1843 Aborahama o a hwa

Meloko e mene ya

ditlogolwana tša Aborahama

Lefi

1728 Jakobo o

hudušetša lapa Egipita

1711 Jakobo o a hwa Kohathe

1657 Josefa o a hwa Amorama

1593 Moshe o a belegwa Moshe

1513 Moshe o etelela

Baisiraele pele go tšwa Egipita

1473 Moshe o a hwa.

Joshua o etelela

Baisiraele pele go

ya nageng ya

Kanana

Mehla ya Baahlodi

1117 Samuele o tlotša

Saulo gore e be

kgoši ya pele ya Isiraele

1107 Dafida o a belegwa

1070 Dafida e ba

kgoši ya Isiraele

1034 Solomone o thoma

go aga tempele

[Seswantšho go letlakala 25]

Leswika le la segopotšo sa phenyo, leo le nago le mongwalokgwaro o rego: “Ntlo ya Dafida,” ke le lengwe la methopo yeo e bolelago ka dikgoši tšeo e lego ditlogolo tša Aborahama gomme di bušitše Isiraele goba Juda

[Mothopo]

© Israel Museum, Jerusalem/​The Bridgeman Art Library International