Gaešita le ka Leleme le le Hwilego, Beibele e a Phela

NYWAGA-KGOLONG e mmalwa e fetilego, go hweletše bonyenyane seripa-gare sa maleme a lefase. Leleme le hwa ge e ba le se sa hlwa le e-na le baboledi ba lona ba setlogo. Ka kgopolo yeo, Selatine gantši go thwe ke “leleme le le hwilego,” gaešita le ge batho ba bantši ba ithuta lona e bile e sa dutše e le leleme la semmušo la Vatican City.

Selatine gape ke leleme la diphetolelo tše dingwe tša mathomo-thomo tša Beibele. Na diphetolelo tše bjalo tša leleme leo le sa hlwago le dirišwa di ka kgoma babadi ba Beibele lehono? Histori e tsošago kgahlego ya diphetolelo tše bjalo e re thuša go hwetša karabo ya potšišo yeo.

Diphetolelo tša Kgale-kgale tša Selatine

Selatine e be e le leleme la mathomo la Roma. Lega go le bjalo, ge moapostola Paulo a ngwalela Bakriste ba motseng woo, o ile a ba ngwalela ka Segerika. * Seo ga se sa ka sa tsoša mathata, ka ge batho ba moo ba be ba tlwaetše go bolela maleme ao a mabedi. Ka ge badudi ba bantši ba Roma ba be ba e-tšwa karolong ya Roma yeo go bolelwago Segerika, go ile gwa bolelwa gore naga yeo e be e fetoga ya Bagerika. Maleme ao a bego a bolelwa Mmušong wa Roma a be a fapana go ya ka mafelo, eupša ge mmušo o be o gola, batho ba bantši ba ile ba thoma go bolela Selatine. Ka baka la seo, Mangwalo a Makgethwa a ile a fetolelwa go tšwa go Segerika go ya go Selatine. Bofetoledi bjo bo bonagala bo thomile Afrika Leboa lekgolong la bobedi la nywaga C.E.

Mangwalo a mantši ao a bego a fetoletšwe a tsebja e le Vetus Latina, goba phetolelo ya Kgale ya Selatine. Ga go sengwalwa seo se hwetšagalago sa Selatine seo se huperego phetolelo e feletšego ya Mangwalo. Dikarolo tšeo di hweditšwego gotee le dikarolo tšeo di tsopotšwego ke bangwadi ba bogologolo go bonagala di bontšha gore Vetus Latina e be e se puku e tee. Go e na le moo, go bonagala e ile ya tšweletšwa ke bafetoledi ba bantši bao ba bego ba sa šome felo gotee bao ba šomilego ka dinako tše sa swanego le mafelong a sa swanego. Ka gona go e-na le gore e be sengwalwa se tee, go bonagala e le kgoboketšo ya diphetolelo tše tšwago Segerikeng.

Maiteko ao a bego a dirwa ke batho ba fapa-fapanego a go fetolela dikarolo tša Mangwalo ka Selatine a ile a tsoša kgakanego. Mafelelong a lekgolo la bone la nywaga C.E., Augustine o be a dumela gore “motho yo mongwe le yo mongwe yo a bego a ka hwetša sengwalwa sa Segerika gomme a nagana gore o tseba maleme ao a mabedi—gaešita le ge e le ganyenyane—o be a leka go se fetolela” go Selatine. Augustine le ba bangwe ba be ba nagana gore go be go e-na le diphetolelo tše dintši gomme ba be ba belaela go nepagala ga tšona.

Phetolelo ya Jerome

Monna yo a ilego a leka go fediša kgakanego ye ya diphetolelo e be e le Jerome, yoo ka dinako tše dingwe a bego a hlankela bjalo ka mongwaledi wa Damasus, mopišopo wa Roma, ka 382 C.E. Mopišopo o ile a kgopela Jerome gore a boeletše phetolelo ya Selatine ya Diebangedi, gomme Jerome o ile a fetša modiro wo ka nywaga e sego kae feela. Ke moka o ile a thoma go boeletša phetolelo ya Selatine ya dipuku tše dingwe tša Beibele.

Phetolelo ya Jerome, yeo ka morago e ilego ya bitšwa Vulgate, e be e le e bopaganego. Jerome o ile a thea phetolelo ya gagwe ya Dipsalme go Septuagint,  phetolelo ya Segerika ya Mangwalo a Seheberu yeo e ilego ya phethwa lekgolong la bobedi la nywaga B.C.E. O ile a boeletša Diebangedi a ba a fetolela le karolo e kgolo ya Mangwalo a Seheberu go tšwa Seheberung sa Mathomo. Mangwalo a šetšego ona go bonagala a ile a boeletšwa ke ba bangwe. Dikarolo tša Vetus Latina le tšona di ile tša feleletša di tsentšwe ka go Vulgate ya Jerome.

Modiro wa Jerome o ile wa thoma ka go se amogelwe gabotse. Gaešita le Augustine o ile a o swaya diphošo. Lega go le bjalo, ge nako e dutše e e-ya e ile ya lebelelwa e le mohlala wa Beibele ya bolumo e tee. Lekgolong la seswai le la senyane la nywaga, diithuti tše bjalo ka Alcuin le Theodulf ba ile ba thoma go phošolla diphošo tša leleme le tša mongwalelo tšeo di bego di le gona phetolelong ya Jerome ka baka la go kopollwa ga yona gantši. Ba bangwe ba ile ba arola sengwalwa seo ka dikgaolo, e le ge ba dira gore go be bonolo go hwetša Mangwalo. Ge go gatiša ka metšhene bo ge go hlangwa, phetolelo ya Jerome e bile Beibele ya mathomo yeo e ilego ya gatišwa.

E bile Lekgotleng la Trent ka 1546 moo Kereke ya Katholika e ilego ya bitša phetolelo ya Jerome la mathomo gore ke Vulgate. Lekgotla le ile la bolela gore Beibele ye ke “ya kgonthe,” la dira gore e be puku ya ditšhupetšo ya Bokatholika. Ka nako e swanago, lekgotla le ile la kgopela gore e boeletšwe. Mošomo o be o swanetše go okamelwa ke dikomiti tše di kgethegilego, eupša Mopapa Sixtus V, ka go fela pelo ya gore mošomo o phethwe le go se nape a kgodišegile ka bokgoni bja gagwe ka noši, o  ile a kgetha gore mošomo wo o phethwe ke yena. Go gatišwa ga kgatišo ya gagwe e boeleditšwego go be go sa tšwa go thoma ge mopapa a be a e-hwa ka 1590. Gatee-tee bakadinale ba ile ba gana seo ba bego ba se lebelela e le mošomo o tletšego diphošo gomme ba e thibela gore e se ke ya phatlalatšwa.

Phetolelo e mpsha yeo e gatišitšwego ka 1592 ka tlase ga Mopapa Clement VIII e ile ya feleletša e tsebja e le kgatišo ya Sixtine Clementine. E tšere nako e telele e le phetolelo ya semmušo ya Kereke ya Katholika. Sixtine Clementine Vulgate gape e ile ya ba motheo wa diphetolelo tša Katholika tša go fetolelwa malemeng a mangwe, tše bjalo ka phetolelo ya Setaliana ya Antonio Martini, yeo e phetilwego ka 1781.

Beibele ya Mehleng Yeno ya Selatine

Lekgolong la bo-20 la nywaga, go swaya diphošo ga seo se ngwadilwego go bontšhitše gore Vulgate, bjalo ka diphetolelo tše dingwe, e be e swanetše go boeletšwa. Gore seo se direge, ka 1965, Kereke ya Katholika e ile ya hloma Komiti ya Vulgate e Mpsha gomme ya nea komiti yeo boikarabelo bja go boeletša phetolelo ya Selatine go ithekgilwe ka tsebo ya nakong yeo. Phetolelo yeo e mpsha e be e tla dirišwa bakeng sa ditirelo tša Katholika ka Selatine.

Karolo ya mathomo ya phetolelo e mpsha e ile ya bonagala ka 1969, gomme ka 1979, Mopapa John Paul II o ile a dumelela Nova Vulgata. Kgatišo ya pele e be e e-na le leina la Modimo, Iahveh, ditemaneng tše dintši, go akaretša le go Ekisodo 3:15 le 6:3. Ke moka, bjalo ka ge setho se sengwe sa komiti se bolela, kgatišo ya bobedi ya semmušo, yeo e gatišitšwego ka 1986, “e ile ya itshola . . . Dominus [‘Morena’] e ile ya bušetšwa, legatong la Iahveh.”

Go fo swana le ge Vulgate le yona e ile ya swawa diphošo nywaga-kgolo ya pele ga moo, Nova Vulgata le yona e ile ya swawa diphošo, gaešita le ke diithuti tša Makatholika. Gaešita le ge mathomong e be e tšweleditšwe e le phetolelo yeo e kgonago go dira  gore batho e be batee, ba bantši ba ile ba e lebelela e le yeo e šitišago poledišano ya bodumedi, kudu-kudu ka ge e ile ya bolelelwa e le yeo e kopanyago diphetolelo tša maleme a morago-bjale. Kua Germany, Nova Vulgata e be e le magareng ga go išana kua le kua ga Maprotestanta le Makatholika mabapi le go boeletšwa ga phetolelo yeo e tlago go amogelwa ke dihlopha tšeo ka bobedi. Maprotestanta a be a bea Makatholika molato wa go gapeletša gore phetolelo ye e mpsha e dumelelana le Nova Vulgata.

Gaešita le ge Selatine se se sa bolelwa ke batho ba bantši, Beibele ka Selatine e bile le tutuetšo e lebanyago le e sa lebanyego babading ba dimilione. E tutueditše tsela yeo maleme a mangwe a bitšago mantšu a bodumedi. Lega go le bjalo, go sa šetšwe gore le tšweletšwa ka leleme lefe, Lentšu la Modimo le tšwela pele le e-na le matla, le fetoša maphelo a batho ba dimilione bao ka go kwa ba katanelago go dira dilo ka go dumelelana le dithuto tša lona tše bohlokwa.—Baheberu 4:12.

[Mongwalo wa tlase]

[Ntlhakgolo go letlakala 23]

Mopapa John Paul II o ile a dumelela Nova Vulgata. Kgatišo ya yona ya mathomo e be e e-na le leina la Modimo, Iahveh

[Lepokisi go letlakala 21]

DIPHETOLELO TŠEO DI GOPOLEGAGO

Vetus Latina, yeo e fetoletšwego go tšwa go Segerika, e be e hupere diphetolelo tše dintši tšeo di gopolegago. E nngwe ya tše ke go fetolelwa ga lentšu la Segerika la di·a·theʹke, “kgwerano,” e le testamentum, goba “testamente.” (2 Bakorinthe 3:14) Ka baka la seo, batho ba bantši ba sa bitša Mangwalo a Seheberu le a Segerika e le Testamente ya Kgale le Testamente e Mpsha.

[Lepokisi go letlakala 23]

TAELO YEO GO BOLEDIŠANWEGO KA YONA

Ka 2001, ka morago ga go šoma nywaga e mene, Phuthego ya Vatican ya Borapedi bja Modimo le Tayo ya Ditirelo (Congregation for Divine Worship and the Discipline of the Sacraments) e ile ya gatiša taelo ya yona ya Liturgiam authenticam (Authentic Liturgy). E ile ya swawa diphošo o šoro ke diithuti tše dintši tša Makatholika.

Go ya ka taelo ye, ka ge Nova Vulgata e le kgatišo ya semmušo ya kereke, e swanetše go dirišwa e le mohlala wa diphetolelo tše dingwe ka moka, gaešita le ge e le gore e fetotše seo se lego ka dingwalweng tša mathomo. Beibele e tla amogelwa ke baetapele ba Katholika ge feela e dirilwe ka go dumelelana le taelo yeo. Taelo ye e bolela gore ka diphetolelong tša Katholika, “leina la Modimo yo matla-ohle leo le hlaloswago ke tetragrammaton (YHWH) ya Seheberu” le swanetše go fetolelwa “lelemeng le ge e le lefe e le lentšu leo le bolelwago” ke Dominus, goba “Morena,” go swana le ge seo se dirilwe ka kgatišong ya bobedi ya Nova Vulgata—gaešita le ge kgatišong ya pele go dirišitšwe “Iahveh.” *

[Mongwalo wa tlase]

[Seswantšho go letlakala 22]

Phetolelo ya Alcuin ya Beibele ya Selatine, 800 C.E.

[Mothopo]

From Paléographìe latine, by F. Steffens (www.archivi.beniculturali.it)

[Diswantšho go letlakala 22]

Vulgate ya Sixtus le Clement, 1592

[Diswantšho go letlakala 23]

Ekisodo 3:15, Nova Vulgata, 1979

[Mothopo]

© 2008 Libreria Editrice Vaticana