Go Utolla Lehumo la Beibele

NYWAGA-KGOLONG e fetilego, dilo tša go ngwalela di be di sa hwetšwe gabonolo go swana le lehono. Matlakala a letlalo le dilo tše dingwe tša go ngwalela di be di dirišwa gape ka go kgobola le go hlatswa enke ya mongwalo woo o bego o se sa nyakega. Letlakala leo la go ngwalela ka morago le bitšwa palimpsest, e lego lentšu leo le tšwago lentšung la Segerika leo le bolelago “go kgobola gape.” Gaešita le mengwalo ya Beibele e be e kgobolwa matlakaleng a tiilego e le gore a ka dirišwa gape bakeng sa go ngwalela tsebišo e nngwe.

Palimpsest e nngwe e bohlokwa ya Beibele ke Codex Ephraemi Syri e ngwadilwego gape, go ngwalwa gape moo go bolelago “go ngwala godimo.” Codex ye ke e bohlokwa kudu ka gobane ke e nngwe ya dikopi tša kgale tša dikarolo tša Mangwalo a Bakriste a Segerika tšeo di lego gona. Ka baka leo, e gare ga dilo tšeo di ka dirišwago bakeng sa go kgonthišetša go nepagala ga karolo ye ya Lentšu la Modimo.

Taba ya Mangwalo yeo e ilego ya ba gona go codex ye ya lekgolong la bohlano la nywaga e be e phumotšwe lekgolong la bo-12 la nywaga C.E. gomme go ngwadilwe phetolelo ya Segerika ya dithero tše 38 tša seithuti sa Mosiria e lego Ephraem. Mafelelong a lekgolo la bo-17 la nywaga, ditsebi di ile tša thoma go lemoga mongwalo wa ka fase wa Beibele. Nywageng e mmalwa e latetšego, go ile gwa dirwa tšwelopele e itšego ya go dira gore mongwalo wa mathomong sengwalweng seo o bonagale. Lega go le bjalo, go hlatha mongwalo woo ka moka go ile gwa iponagatša go le thata kudu ka baka la bosesane le go se bonagale gabotse ga enke yeo e phumotšwego, go ba mankgeretla ga matlakala a sona gotee le go hlatlagana ga mengwalo ya sona e mebedi. Go ile gwa dirišwa dikhemikhale sengwalweng ka maiteko a go dira gore mongwalo wa Beibele o bonagale gabotse le go o bala—ba se atlege gakaalo. Ka baka leo, diithuti tše dintši di ile tša phetha ka gore go be go sa kgonege gore go tsošološwe mongwalo woo o phumotšwego ka moka.

 Mathomong a bo-1840, Konstantin von Tischendorf, setsebi sa maleme seo se nago le bokgoni sa Mojeremane, o ile a šoma ka thata go ithuta codex yeo. Go tšere Tischendorf nywaga e mebedi go hlatha sengwalwa seo. Ke’ng seo se mo kgontšhitšego go atlega mola ba bangwe ba paletšwe?

Tischendorf o be a e-na le kwešišo e feletšego ya mongwalo wa Segerika wa ditlhaka tše dikgolo—woo ditlhaka tša wona tše dikgolo di tlogelanego. * Ka ge a be a bona gabotse, o ile a lemoga gore ka go swarela letlalo-ngwalwa godimo a le lebantše le lebone, o be a kgona go bona mongwalo wa mathomo. Bakeng sa go dira modiro o swanago lehono, diithuti di diriša dilo tša go thuša didirišwa tša go bonela kgaufsi, tšeo di akaretšago dithušo tše bjalo ka infrared, ultraviolet, le seetša seo se lego polarized.

Tischendorf o ile a gatiša seo a bego a se utollotše goba a ilego a se hlatha go Codex Ephraemi ka 1843 le 1845. Se se ile sa dira gore a be moetapele yo a tumilego wa thuto ya Segerika sa bogologolo (paleography).

Codex Ephraemi ke ya botelele bja disenthimithara tše 31 le bophara bja disenthimithara tše 23, gomme ke mohlala wa pele-pele wa dingwalwa tšeo di nago le kholomo e tee feela ya go ngwalela letlakaleng le lengwe le le lengwe. Matlakaleng a 209 ao a utolotšwego, a 145 ke a dikarolo tša dipuku ka moka tša Mangwalo a Bakriste a Segerika ka ntle le 2 Bathesalonika gotee le 2 Johane. Matlakala a šetšego ke a phetolelo ya Segerika ya dikarolo tša Mangwalo a Seheberu.

Lehono, codex ye e bolokilwe Bokgobapukung bja Setšhaba kua Paris, Fora. Ga go tsebje gore sengwalwa seo se tšwa kae, gaešita le ge Tischendorf a be a nagana gore se be se e-tšwa Egipita. Diithuti di bala Codex Ephraemi e le se sengwe sa dingwalwa tše nne sa sehlopha sa dingwalwa tše bohlokwa tša Beibele ya Segerika tšeo di ngwadilwego ka ditlhaka tše dikgolo, tše dingwe e lego sengwalwa sa Sinai, sa Alexandria, le sa Vatican 1209, tšeo ka moka e lego tša morago kua lekgolong la bone le la bohlano la nywaga C.E.

Molaetša wa Mangwalo a Makgethwa o be o dutše o boloketšwe rena ka ditsela tše dintši tše makatšago, go akaretša le ya di-palimpsest. Gaešita le ge boemong bjo motho yo a hlokago tebogo a ile a leka go phumola sengwalwa sa Beibele, molaetša wa sona o ile wa phologa. Se se napa se tiišetša mantšu a moapostola Petro a rego: “Lentšu la Jehofa le dula le le gona go ya go ile.”—1 Petro 1:25.

[Mongwalo wa tlase]

[Diagram/​Picture on page 16]

(Bakeng sa mongwalo o beakantšwego ka mokgwa wa kgatišo, bona kgatišo ka boyona)

Codex Ephraemi Syri e ngwadilwego gape, “palimpsest” e bohlokwa yeo e ilego ya hlathwa ke Tischendorf (1815-1874)

MONGWALO WA MATHOMO WA MANGWALO

MONGWALO WA THERO YA SEGERIKA

[Mothopo]

© Bibliothèque nationale de France

[Seswantšho go letlakala 17]

Codex Sinaiticus, yeo e utolotšwego bodulanošing bja St. Catherine

[Seswantšho go letlakala 17]

Tischendorf