Peshitta ya Sesiria
Ka 1892, basadi ba babedi ba mafahla e lego Agnes Smith Lewis le Margaret Dunlop Gibson ba ile ba tšea leeto la matšatši a senyane ka kamela gomme ba phatša leganata go ya Ngwakong wa Baitlami wa St. Catherine woo o bego o le kgauswi le Thaba ya Sinai. Ke ka baka la’ng basadi ba ba babedi bao ba obelelago nywaga ya bona ya bo-50 ba ile ba tšea leeto le nakong yeo go ya Bohlabela go bego go le kotsi kudu? Karabo ya potšišo ye e ka matlafatša tumelo ya gago mabapi le go nepagala ga Beibele.
Agnes Smith Lewis le Ngwako wa Baitlami wa St. Catherine
NAKWANA pele ga ge Jesu a boela legodimong, o romile barutiwa ba gagwe gore ba nee bohlatse ka yena kua “Jerusalema, Judea ka moka le Samaria le go fihla karolong ya kgole ya lefase.” (Ditiro 1:8) Barutiwa ba ba phethile modiro wo ka phišego le ka go ba le sebete. Lega go le bjalo, bodiredi bja bona bo ile bja tsoša kganetšo e šoro kua Jerusalema, yeo e feleleditšego ka go bolawa ga Stefano ka baka la tumelo ya gagwe. Barutiwa ba bantši ba Jesu ba ile ba tšhabela Antiokia kua Siria, e lego o mongwe wa metse e megologolo Mmušong wa Roma wo o lego dikhilomithara tše ka bago tše 550 ka leboa la Jerusalema.—Ditiro 11:19.
Barutiwa ba ile ba tšwela pele ka modiro wa boboledi bja “ditaba tše dibotse” ka Jesu Antiokia gomme batho ba bantši bao e bego e se Bajuda ba ile ba fetoga badumedi. (Ditiro 11:20, 21) Le ge Segerika e be e le leleme leo le tlwaelegilego Antiokia, ka ntle ga motse le profenseng ka moka go be go bolelwa Sesiria kudu.
DITABA TŠE DIBOTSE DI FETOLELWA KA SESIRIA
Ka ge palo e kgolo ya Bakriste bao ba bego ba bolela Sesiria e be e oketšega ka lebelo lekgolong la bobedi la nywaga, go ile gwa nyakega gore ditaba tše dibotse di fetolelwe ka leleme la bona. Ka gona, go bonagala Sesiria, e sego Selatine, e be e le leleme la mathomo la go bolelwa moo leo go fetoletšwego dikarolo tša Mangwalo a Bakriste a Segerika ka lona.
Mo e ka bago ka 170 C.E., mongwadi wa Mosiria e lego Tatian (yo a phetšego ka 120 go ya go 173 C.E.) o ile a kopanya Diebangedi tše nne gomme a tšweletša ka Segerika goba ka Sesiria puku yeo ka tlwaelo e bitšwago Diatessaron, e lego lentšu la Segerika le le bolelago “[Diebangedi] ka moka tše nne.” Ka morago ga moo, Mosiria yo a bitšwago Ephraem (yo a phetšego ka 310 go ya go 373 C.E.) o ile a tšweletša puku yeo e bolelago ka Diatessaron, gomme puku ye e be e bontšha gore ka kakaretšo Bakriste bao ba bolelago Sesiria ba be ba diriša Diatessaron.
Le lehono re sa dutše re ka kgahlegela puku ya Diatessaron. Ka baka la’ng? Ka gobane lekgolong la bo-19 la nywaga, diithuti tše dingwe di be di ngangišana ka taba ya gore Diebangedi tše di be di ngwadilwe mafelelong a lekgolo la bobedi la nywaga, e lego magareng ga 130 C.E. le 170 C.E., le gona di be di ka se bolele dipego tše di nepagetšego ka bophelo bja Jesu. Lega go le bjalo, dingwalwa tša bogologolo tša Diatessaron tšeo di ilego tša hwetšwa ga e sa le go tloga nakong yeo di bontšhitše gore Diebangedi tša Mateo, Mareka, Luka le Johane di be di šetše di dirišwa magareng ga lekgolo la bobedi la nywaga. Ka gona di swanetše go ba di ngwadilwe pejana ga moo. Go oketša moo, ka ge Tatian ge a be a tšweletša puku ya Diatessaron a sa ka a diriša diebangedi tšeo go thwego ke tša apokrifa go etša ge a dirišitše Diebangedi tše nne tšeo di amogetšwego, gona go molaleng gore diebangedi tša apokrifa di be di sa lebelelwe e le tšeo di botegago goba tšeo di amogelegago.
Peshitta ya Sesiria ya Pentateuch, 464 C.E., sengwalwa sa bobedi sa kgalekgale sa Beibele
Mathomong a lekgolo la bohlano la nywaga, phetolelo ya Beibele ya Sesiria e ile ya dirišwa ka leboa la Mesopotamia. Phetolelo ye e ka ba e dirilwe lekgolong la nywaga la bobedi goba la boraro C.E., gomme e be e akaretša dipuku ka moka tša Beibele ntle le 2 Petro, 2 le 3 Johane, Juda le Kutollo. Phetolelo ye e be e tsebja e le Peshitta, yeo e bolelago “Bonolo” goba selo seo se “Kwagalago.” Peshitta ke e nngwe ya diphetolelo tša kgalekgale le tše bohlokwa kudu tšeo di thušitšego ge go be go fetolelwa Beibele.
Se se kgahlišago ke gore go na le letlakala leo le tšwago gare ga sengwalwa sa Peshitta leo le ngwadilwego ngwaga woo o sepedišanago le 459/460 C.E., gomme ya ba sengwalwa sa Beibele sa kgalekgale seo se nago le ngwaga wo se ngwadilwego ka wona. Mo e ka bago ka 508 C.E., phetolelo ya Peshitta e ile ya kaonefatšwa gomme ya akaretša dipuku tše hlano tšeo di bego di hlaela. Phetolelo ye e be e bitšwa Philoxenian Version.
GO HWEDITŠWE DINGWALWA TŠE DINGWE TŠA SESIRIA
Go ba go fihla lekgolong la bo-19 la nywaga, mo e ka bago dikopi ka moka tšeo di tsebjago tša Mangwalo a Bakriste a Segerika di be di etšwa lekgolong la bohlano la nywaga goba ka morago ga moo. Ka baka le, diithuti tša Beibele di be di kgahlišwa kudu ke diphetolelo tša peleng tše bjalo ka Latin Vulgate le Peshitta ya Sesiria. Ka nako yeo, ba bangwe ba be ba dumela gore Peshitta e fetoletšwe go tšwa phetolelong ya kgale e kaonefaditšwego ya Sesiria. Eupša phetolelo ye e be e sa tsebje. Ka ge phetolelo ye ya kgale e be e le ya lekgolong la bobedi la ngwaga, gona phetolelo ye e be e ka thuša ge go be go fetolelwa Beibele nywageng ya mathomo, ka gona e be e ka se thuše diithuti tša Beibele. Na ruri go be go na le phetolelo ya kgale e kaonefaditšwego ya Sesiria? Na e be e hwetšwa?
Ka thoko ga letlakala la sengwalwa sa Sinaitic Syriac mo go bonagalago mangwalo a Diebangedi
Ee, e be e le gona! Ge e le gabotse, dingwalwa tše bjalo tše pedi di ile tša hwetšwa. Sa pele ke sengwalwa sa lekgolong la bohlano la nywaga. Se be se le gare ga dingwalwa tše dintši tša Sesiria tšeo di hweditšwego Musiamong wa Brithania ka 1842 go tšwa ngwakong wa baitlami wo o bego o le Leganateng la Nitria kua Egipita. Sengwalwa se se be se bitšwa Curetonian Syriac ka gobane se be se hweditšwe le go gatišwa ke William Cureton, e lego mothuši wa mmoloki wa dingwalwa wa musiamo. Mangwalo a a bohlokwa a be a na le Diebangedi tše nne tša go latelana, e lego Mateo, Mareka, Johane le Luka.
Sengwalwa sa bobedi seo se lego gona go fihla le mehleng ya rena ke Sinaitic Syriac. Go hwetšwa ga sona go tswalanywa le basadi ba mafahla bao go boletšwego ka bona mathomong a sehlogo se. Gaešita le ge Agnes a sa ka a ya yunibesithing, o ithutile maleme a seswai a šele, gomme le lengwe la ona ke Sesiria. Ka 1892, Agnes o ile a hwetša selo se bohlokwahlokwa ngwakong wa baitlami wa St. Catherine kua Egipita.
O hweditše sengwalwa sa Sesiria phapošing e nyenyane ya leswiswi. O itše: “Se be se sa bogege ka ge se be se šilafetše kudu e bile mo e ka bago matlakala a sona ka moka a be a kgomagane ka ge se be se sa dirišwe” ka nywaga e masomesome. Lega go le bjalo, ge Agnes a se bula o ile a hwetša mantšu “a Mateo,” “a Mareka,” goba “a Luka.” Seo a bego a se swere ka diatleng tša gagwe e be e le Syriac codex yeo e ka bago e feleletše ya Diebangedi tše nne! Ga bjale diithuti di dumela gore codex ye e be e ngwadilwe mafelelong a lekgolo la bone la nywaga.
Sinaitic Syriac e lebelelwa e le e nngwe ya dingwalwa tše bohlokwahlokwa tša Beibele tšeo di ilego tša hwetšwa, yona gotee le dingwalwa tša Segerika tše bjalo ka Codex Sinaiticus le Codex Vaticanus. Bjale go dumelwa gore dingwalwa tša Curetonia le tša Sinaitic ke dikopi tša Diebangedi tša kgale tša Sesiria tšeo di ngwadilwego mafelelong a lekgolo la bobedi la nywaga goba mathomong a lekgolo la boraro la nywaga.
“LENTŠU LA MODIMO WA RENA LE TLA DULA LE LE GONA GO IŠA MEHLENG YA NENG LE NENG”
Na lehono dingwalwa tše di ka hola barutwana ba Beibele? Ga go pelaelo gore di ka ba hola! Tšea ka mohlala phetho yeo go thwego ke e telele yeo e lego Ebangeding ya Mareka, yeo Dibeibeleng tše dingwe e tšwelelago ka morago ga lengwalo la Mareka 16:8. E tšwelela go Codex Alexandria ya Segerika ya lekgolo la bohlano la nywaga le Latin Vulgate gotee le dingwalweng tše dingwe. Lega go le bjalo, go na le dingwalwa tše pedi tšeo di lego molaong tša lekgolong la bone la nywaga—Codex Sinaiticus le Codex Vaticanus—ka moka di felela ka Mareka 16:8. Sinaitic Syriac ga e na phetho ye e telele, e lego seo se neago bohlatse bja gore phetho ye e ile ya oketšwa moragonyana gomme mathomong e be e se karolo ya Ebangedi ya Mareka.
Ela hloko mohlala o mongwe. Lekgolong la bo-19 la nywaga, mo e ka bago diphetolelo ka moka tša Beibele di ile tša tsenya thuto ya maaka ya Boraro Botee go 1 Johane 5:7. Lega go le bjalo, thuto ye ga e tšwelele dingwalweng tša kgalekgale tša Segerika. Ga e tšwelele gaešita le ka go Peshitta, ka gona se se hlatsela gore go tsenywa ga yona go 1 Johane 5:7 ke bohlatse bja gore temana ye ya Beibele e fetoletšwe ka tsela e fošagetšego.
Go molaleng gore Jehofa Modimo o bolokile Lentšu la gagwe le Lekgethwa go etša ge a holofeditše. Ka go lona re holofetšwa gore: “Bjang bjo botala bo omile, matšoba a ponne; eupša ge e le lentšu la Modimo wa rena le tla dula le le gona go iša mehleng ya neng le neng.” (Jesaya 40:8; 1 Petro 1:25) Phetolelo yeo e tsebjago e le ya Peshitta e kgatha tema e bohlokwa go fetišetšeng molaetša o nepagetšego wa Beibele bathong ka moka.
