Guruka oze aha biriho

Guruka oze aha birimu

Baibuli n’Obukomooko bw’Amazima Oburikwesigwa

Baibuli n’Obukomooko bw’Amazima Oburikwesigwa

Omu byafaayo byona, abantu b’emiringo yoona nibatwara Baibuli kuba obukomooko bw’amazima oburikwesigwa. Obunaku obu, obukaikuru bw’abantu nibakuratira enyegyesa za Baibuli. Kandi abandi nibanga ebiri omu Baibuli barikugira ngu obuhabuzi bwayo tiburikukora nari ngu erimu ebitebyo. Nooteekateeka ota? Noobaasa kubona amazima omu Baibuli?

EKIRIKUKUREETERA KWESIGA BAIBULI

Noobaasa kumanya ota yaaba oine kwesiga Baibuli? Teekateeka aha ky’okureeberaho eki: Munywani waawe yaaba atwire naakugambira amazima kumara emyaka mingi, noobaasa kwikiriza ngu n’omwesigwa. Mbwenu shi Baibuli kushushana n’omunywani ogwo, etwire neegamba amazima? Yetegyereze eby’okureeberaho ebimwe.

Abahandiiki b’Amazima

Abaahandiikire Baibuli bakaba bari abeesigwa, barikukira kugamba enshobe zaabo n’ebi baaremirwe kukora. Nk’eky’okureeberaho, nabi Yona akagamba aha bugomi bwe. (Yona 1:1-3) Nangwa akahendera ekitabo kye kya Baibuli arikworeka oku Ruhanga yaamuhanire, kwonka taragambire aha ku we yaatereerize emiteekateekyere ye. (Yona 4:1, 4, 10, 11) Obwesigwa bw’abahandiiki ba Baibuli nibworeka ngu bakaba nibafayo aha mazima.

Amazima Agarikukora

Mbwenu shi Baibuli butoosha neeha obuhabuzi buhikire oburikukwata aha nshonga ezirikwetengyesa? Buzima neeha obuhabuzi nk’obwo. Nk’eky’okureeberaho, yetegyereze eki Baibuli erikugamba aha kuguma twine omukago murungi n’abandi: ‘Byona ebi murikwenda ngu abantu babagirire, naimwe mube nikwo mwabagirira.’ (Matayo 7:12) ‘Okugarukamu gye nikwikaikanisa ekiniga; kwonka ekigambo ekirikusaasa nikiimutsya ekiniga.’ (Enfumu 15:1) Eego, amazima ga Baibuli nigakikora na hati nk’obu gaahandiikwa.

Amazima Agarikukwata aha Ebyafaayo

Bingi ebyazoirwe omu itaka nibihamya okubaho kw’abantu abamwe, emyanya emwe, n’ebintu ebimwe ebyabaire nibikorwa. Nk’eky’okureeberaho, yetegyereze bumwe aha bushonshorekye bukye. Baibuli neegira ngu omu bwire bwa Nehemia, Abaatuuro (Abafoiniike kuruga Tuuro) abaabaire nibatuura omuri Yerusaalemu bakaba nibareeta “eby’enyanja, n’ebintu by’emiringo yoona.”​—Nehemia 13:16.

Hariho obuhame bwona oburikushagika omushororongo ogwo? Eego buriho. Abarikuzoora eby’omu itaka babaasize kuzoora ebintu bya Foiniike omuri Israeli, ekirikuhamya ngu amahanga aga gombi gakaba nigashuubura hamwe. Kandi, omuri Yerusaalemu, eby’enyanja ebimwe kuruga omu Mediterranean bikazoorwa omu itaka. Abarikuzoora eby’omu itaka nibateekateeka ngu eby’enyanja ebi bikareetwa abashuubuzi kuruga aha mwaro gwa hare. Bwanyima y’okushwijuma obuhame obu, omucondooza omwe akagira ati: “Ebigambo ebiri omuri Neh[emia] 13:16 ebirikugira ngu Abaatuuro bakaba nibaguza eby’enyanja omuri Yerusaalemu nibibaasa kuba bihikire.”

Amazima Agarikukwata aha Saayansi

Baibuli neekira kumanywa nk’ekitabo ky’ediini n’ebyafaayo. Kwonka ku erikugamba aha bya saayansi, neehikaana na saayansi ehikire. Yetegyereze eky’okureeberaho kimwe.

Emyaka nka 3,500 ehingwire, Baibuli ekagira ngu ensi ehanikirwe “ahari busha.” (Yobu 26:7) Eki kikaba nikitaanira kimwe n’emigane eyaabaire neegira ngu ensi neezeerera aha maizi nari ngu eyekoreirwe akanyankogote kahango. Bwanyima y’emyaka nka 1,100 ekitabo kya Yobu kiherize kuhandiikwa, abantu bakaba nibaikiriza ngu ensi terikubaasa kuba ehanikire omu mwanya gwonka, ngu haine kuba hariho eki eshutamiho. Emyaka bishatu ehingwire omuri 1687, Isaac Newton nibwo yaahandiika okucondooza kwe akashoboorora ngu ensi ekwatsirwe amaani agatarikureebwa. Okucondooza kwa saayansi oku kukahamya eki Baibuli yaabaire yaagambire ira emyaka erengire omu 3,000!

Amazima Agarikukwata aha Bunabi

Niki ekirikworeka ngu obunabi bwa Baibuli obwingi buhikire? Twara eky’okureeberaho kimwe: Obunabi bwa Isaaya oburikukwata aha kugwa kwa Babulooni.

Obunabi: Omu kyasha kya munaana Y.A., omuhandiiki wa Baibuli Isaaya akagira ngu Babulooni, eyaabaire neija kuba orurembo rukuru rw’obugabe obwo, rukaba nirwija kucwekyerezibwa rube rutakibaasa kutuurwamu. (Isaaya 13:17-20) Nangwa Isaaya akagira ngu Kuuro niwe yaabaire naija kuhikiiriza eki. Akashoboorora n’akakoryo ka Kuuro, arikworeka ngu akaba naija ‘kwomya’ omugyera. Kandi akagira ngu eirembo rikaba niriija kutsigwa rigwiire.​—Isaaya 44:27–45:1.

Okuhikiirira kw’obunabi obwo: Bwanyima y’emyaka nka 200 Isaaya aherize kugamba obunabi obwo, omugabe wa Buperesi akataahirira Babulooni. Akaba naayetwa oha? Kuuro. Ahabw’okugira ngu Babulooni ekaba eine engo z’amaani, Kuuro akata omutima aha mugyera Fulaati, ogwabaire gwetooroire orurembo. Abashaija be bakatimba oruhazo rwahabisa amaizigaatoora ahandi. Omugyera gukatuuba munonga kyabaasisa Kuuro n’eihe rye kurabamu amaizi garikubahika omu bibero, haihi n’ebisiika bya Babulooni. Ekirikutangaaza, Ababulooni bakaba batsigire amarembo agarikureebana n’omugyera gaigwiire! Eihe rya Kuuro rikataaha omuri Babulooni kurabira aha marembo ago reero ryakwata orurembo.

Kwonka, hakiriho akashonshorekye kamwe: Mbwenu shi Babulooni ekaba etarikubaasa kutuurwamu? Kumara ebyasha, abantu bakagumizamu nibatuurayo. Kwonka hati, ebishenyuka bya Babulooni ebiri haihi na Baghdad, omuri Iraq, n’obuhame ngu obunabi bwa Isaaya bukahikiirira omu bwijwire. Buzima, Baibuli neeyesigwa n’obu erikuba neegamba aha bintu ebiraabeho omumaisho.