•   Antoy reaksion mo no narerengel moy arum ya manaayew?

  •  Anggapo labat ed siak, ta singa normal labat itan.

  •  Nabibigla ak met, pero papaulyanan ko labat.

  •  Nanaasar ak, agko labay so makarengel na ayew.

•   Manaayew ka?

  •  Andin balot

  •  No maminsan

  •  Lanang

•   Parad sika, isyu kasi so pan-ayew?

  •  On

  •  Andi

 Parad sika, kasin seryoson isyu so pan-ayew? Nayarin say ebat mo et ‘andi met, ta diad tua, wala ni ray mas importantin bagay ed mundo ya mas kailangan ya pannonotan. Insan amin met et manaayew!’ Pero tua kasi ya amin et manaayew?

 Nayarin pankelawan mo iya, pero dakel pa met so totoo ya ag-manaayew. Tan wala ray rason da no akin ya ag-ira manaayew, ya saratan ya rason et agnaisip na arum. Anto iratan ey?

•  No manaayew ka, naamtaan na arum so inkatoom. Napatnagan ed panagsalitam no siopa kan talaga. Kanian no aliwliway panagsalitam, singa ipapanengneng mo ya anggapoy pibabalim ed nalilikna na arum. Kasin ontan ya talagay ugalim?

   Ibabaga na Biblia: “Antokaman ya ompapaway ed sangi et manlalapud puso.”—Mateo 15:18.

•  No manaayew ka, ompan makapuy so isipen na arum ed sika. Oniay ibabaga na libron Cuss Control: “Naamtaan ed panagsalita tayo no siopa ray kakaaro tayo, no kasin rerespetoen itayo na saray kapamilya o katrabaho tayo, no panon tayon tratratoen so arum, no anton alimbawa so ipapanengneng tayo, no kasin naawat o na-promote tayod trabaho, tan no panon ya mitongtong ed sikatayo iray agtayo kabat.” Onia ni nabasa ditan: “Isip mo ya ompan mas maong so relasyon mod arum no agka man-ayew.”

   Ibabaga na Biblia: “Ekal [yoy] makapasakit a salita.”—Efeso 4:31.

•  Aliwa kan cool no manaayew ka. Oniay imbaga nen Dr. Alex Packer diad libro to ya How Rude!: “Makapasawan dengelen iray totoon maayew.” Inyarum to ni ya no say sakey et aliwliway panagsalita to, “sikatoy aliwan marunong, matalino, o ma-empatya. No say panagsalitam et aliwan malinew, limitado, tan mangiras kan man-explain, magmaliw met lan ontan so panagnonot mo.”

   Ibabaga na Biblia: “Agkomon ompaway ed sangi yo so abulok a salita.”—Efeso 4:29.

•  Mangi-set kay goal. Anto kasi no agka manaayew na pigaran simba odino sakey bulan? Sarag mon isulat ed sakey ya chart odino kalendaryo no anto lay agawaan mo. Pero pian nagawaan moy goal mo, ompan wala ni ray kaukolan mon gawaen. Singa bilang:

•  Iwasan mo iray libangan ya impluensyaan to kan man-ayew. Ibabaga na Biblia: “Say piulop ed mauges et maneral ed maabig iran prinsipyo.” (1 Corinto 15:33, paimanod leksab) Say “piulop” et aglabat ontutukoy ed saray totoo, noagta pati saray libangan—kaibad tan iray pelikula ya babantayan mo, video games ya gagalawen mo, tan kansion ya dedengelen mo. Oniay imbaga nen Kenneth ya 17 so taon to: “Mainomay labat ya sabayan so sakey ya kansion ya labalabay mo, tan ibaliwalam la ya walay ayew to, lapu labat ta balibali beat na satan.”

•  Ipanengneng mon matured ka. Say arum et manaayew ta iisipen dan singa la ra adulto no gawaen da itan. Pero aliwan tua ’tan. Ibabaga na Biblia ya say matured ya totoo et ‘uusaren day pakayari ran manebek tan nipapasal da itan a mangibiig ed duga tan aliwa.’ (Hebreo 5:14) Kanian agda iyaabeba so estandarte da pian labat “manpasikat” ed arum.

 Diad tua, saray totoon manaayew et singa ra mangikakayat na polusyon—say marutak ya panagnonot. Amayamay lay totoo ya ontan so gagawaen da. “Agka la onaarum. Imbes, mitulongan ka pian marakep so narengel tayod kaliberliber. No ontan so gawaen mo, balibali liknaan mo, tan maong so reputasyon mo,” so irerekomenda na libron Cuss Control.