PIGARAY utek tayo? No say ebat mo et “sakey,” duga ka. Pero wala ni ray arum ya nervous system ed laman tayo. Walay sakey ya grupo na neurons ya baleg so nagagawaan tod laman tayo, kanian tatawagen itan na arum ya scientist ya “komaduan utek.” Atan imay enteric nervous system (ENS) tan say kawalaan to et aliwan diad ulo tayo, noagta diad digestive system.

Komplikado iray proseso ya nagagawad laman tayo pian saray kakanen tayo et magmaliw ya enerhiya. Kanian duga met labat ya say utek et singa impasa to lad ENS so pangontrol ed digestive system.

Anggano mas simpli so ENS nen say utek, komplikado nin siansia itan. Diad sikatayo ran totoo, say ENS tayo et walaan na manga 200 anggad 600 milyon iran neurons. Sayan komplikadon koneksion na saray neurons et walad amin ya dadalanen na kakanen tayo. Manisia iray scientist ya no say ENS et dia nid utek so kawalaan to, masyado lan aseksek iray nerves. Kanian imbaga na libron The Second Brain, ya “mas segurado tan mainomay no say mismon [digestive system] la so mangontrol ed sarili to.”

Pian nagiling iray kakanen tayo, kaukolan so nanduruma tan eksakton kombinasyon na saray kemikal diad dugarugan timing, tan nepeg ya ni-deliver ed dugan pasen. Duga sirin imay imbaga nen Professor Gary Mawe ya say digestive system et singa “laboratoryo na nanduruman kemikal.” Talagan makapakelaw so inkakomplikado na sayan proseso. Singa bilang, diad gilig-gilig na pait tayo et wala ray nikadkaduman selula ya say trabaho da et taga-taway na kemikal pian naamtaan no anto ran kemikal so walad inakan tayo. Lapud satan ya impormasyon, amta na ENS no anto ran enzyme so i-produce na digestive system pian nagiling ya maong iray inakan tayo tan onsepsep ed laman tayo iray sustansia. Sakey ni, say ENS so manmo-monitor ed acid tan arum nin kemikal ya walad inakan tayo, insan to ibase ditan so karakel na enzyme ya i-produce na digestive system.

Imadyin mo ya say digestive system et singa pabrika ya say manager et say ENS. Sayan “komaduan utek” so mangigaganggan ed saray muscle ed digestive system pian tuloytuloy ya naproseso iray inakan tayo. Say ENS so mangididikta no panon kakasil o kabetbet so contraction na sarayan muscle depende ed nakaukolan pian maayos so pakagawa na mantutumbokan ya proseso.

Say ENS met so maniseguron agtayo nasamalan. Posiblin makapangan tayoy delikadon bacteria. Kanian say 70 anggad 80% na white blood cells tayo—ya importantin kabiangan na immune system—et walad digestive system! No dakel so naakan tayon bacteria, protektaan na ENS so laman tayo. Iganggan toy digestive system ya pakasilen tan papelesen so contraction na saray muscle to pian nipaway so toxins diad panamegley na pangiyuta o diarrhea.

Anggano say ENS et singa ag-akadepende ed utek, sayan duaran nerve center et  naynay so komunikasyon da. Singa bilang, say ENS so mangokontrol ed karakel na hormones ya mangipaamta ed utek no kapigan ka mangan tan no panon karakel so kanen mo. Saray nerve cell ed ENS so man-signal ed utek no naksel ka la tan nayarin ipalikna ton nanaelew ka la no asobraan mo lay inakan mo.

Antis mo nin abasa iyan artikulo, ompan nalilikas mo la ya say digestive system et walay komunikasyon tod utek mo. Singa bilang, kasin naiimanom ya no mangan kay fatty foods et balibali mood mo? Naamtaan na saray researcher ya nagagawa iya no mangipawit so ENS na ‘maliket ya signal’ ed utek mo, ya lapud satan et naliknam ya ombalibali liknaan mo. Atan so nayarin rason no akin ya wala ray mamangan na tatawagen ya “comfort food” no nai-stress ira. Aaralen na saray scientist no kasin posible ya kontrolen so ENS pian natambal so depresyon panamegley na artipisyal iran paraan.

Say sakey nin patunay ya walay komunikasyon na utek tan digestive system et no onsikal so eges tayo lapud pannerbiyos o stress. Posiblin nagagawa itan no amperen na ENS so dala ya ondadaluy ed eges ta nalikas na utek tayo ya mannerbiyos o nai-stress tayo. Posible met ya naelew tayo ta no nai-stress tayo, iganggan na utek so ENS ya umanen toy normal ya contraction na digestive system. Ibabaga na saray eksperto ya sayan koneksion ed baetan na utek tan digestive system so rason no akin ya ibabase na arum so liknaan da ed reaksion na eges da.

Anggano wala ray ontan ya naliliknam lapud ENS, aliwan satan so maniisip o mandedesisyon parad sika. Diad arum a salita, aliwan utek so ENS. Agto ka itan natulongan ya man-compose na kansion, mankuenta na bank account mo, odino manggaway homework mo. Pero, sayan makapabilib ya grupo na neurons tayo et pankelkelawan na saray scientist lapud inkakomplikado to—ya nayarin anggad natan et agda ni masyadon natatalosan so amin ya usar to. Kanian diad onsublay ya pangan mo, isip mo so amin ya proseso, koneksion, tan komunikasyon ya nagagawa ed digestive system mo!