Kasin Antam La?
Nilikud ed ibabaga na Biblia, anto ni ray ebidensya ya nagmaliw ya aripen ed Ehipto iray Israelita?
Nabasa ed Biblia ya si Jose et inlako na saray Midianita ed Ehipto. Ag-abayag, tinaynan nen Jacob tan say pamilya to so Canaan tan linma rad Ehipto. Nanayam irad rehyon na Ehipto ya tatawagen a Gosen, diad asingger na Ilog Nilo. (Gen. 47:1, 6) Saray Israelita et “nantultuloy ni ran dinmakel tan mapmaples iran binmiskeg.” Kanian natatakot iray Ehipsio ed saray Israelita tan inaripen da ra.—Exo. 1:7-14.
Wala ray onkokontra ed satan ya salaysay na Biblia tan ibabaga ran aliwan tua itan. Balet wala ray ebidensya ya saray Semita * et nagmaliw ya aripen ed Ehipto nensaman.
Singa bilang, akakotkot iray archaeologist na karaanan ya kaabungan diad amianen na Ehipto. Inreport nen Dr. John Bimson ya walay 20 o masulok ni ya posiblin komunidad na saray Semita diad amianen na Ehipto. Niarum ni, oniay imbaga na Egyptologist ya si James K. Hoffmeier: “Legan na manga 1800 anggad 1540 B.C., saray Semita ed western Asia et labalabay day makapanayam ed Ehipto.” Inyarum to: “Sayan panaon met imay kabkabat ya ‘Panaon na Patriarka’ kanian eksakto ed samay panaon tan kipapasen ya akarekord ed Genesis.”
Wala ni kaaruman ya ebidensya ed southern Egypt. Walay papiro legan na Middle Kingdom (manga 2000–manga 1600 B.C.E.) ya akasulatan na kangaranan na saray aripen ya mantratrabaho ed sakey ya abung diad southern Egypt. Masulok ya 40 ed saraman ya ngaran so Semita. Say trabaho na saraman ya ariripen et managluto, managgaway abel, tan arum nin ambelat ya trabaho. Oniay komento nen Hoffmeier: “No diad saksakey ya abung ed Thebaid [southern Egypt] et masulok ya kuarentan Semita so mantratrabaho, dakdakel ira sirin ed interon Ehipto, lalo lad asingger na Ilog.”
Insulat na archaeologist ya si David Rohl ya wala ray ngaran ed listaan ya “mipara ed saray ngaran ya akasulat ed Biblia.” Singa bilang, akasulat ditan iray ngaran ya mipara ed ngaran ya Isacar, Aser, tan Sifra. (Exo. 1:3, 4, 15) “Matibay iyan ebidensya a saray Israelita et nagmaliw ya aripen ed Ehipto,” so konklusyon nen Rohl.
Imbaga nen Dr. Bimson: “Saray salaysay na Biblia nipaakar ed impakaaripen tan intaynan ed Ehipto et talagan susuportaan na ebidensya ed history.”
^ par. 4 Say tawag ya Semita et nanlapud Sem, ya sakey ed saray taloran anak nen Noe. Nanlapu ed pamilya nen Sem iray Elamita, Asiryano, akaunan Caldeo, Hebreo, Siryano, tan nanduruman tribu ed Arabia.
