odpowiedział: Niektóre ważne starożytne manuskrypty pomijają pozostałą część wersetu 2 oraz cały werset 3. Chociaż istnieją pewne niejasności co do autentyczności tych słów, wielu badaczy opowiada się za włączeniem ich do tego fragmentu, ponieważ występują one w licznych wczesnych i późniejszych manuskryptach.

niewierne: Dosł. „cudzołożne”. Chodzi o cudzołóstwo duchowe, czyli niewierność wobec Boga (zob. komentarz do Mk 8:38).

znaku Jonasza: Zob. komentarz do Mt 12:39.

na drugi brzeg jeziora: Czyli na drugi brzeg Jeziora Galilejskiego, najwyraźniej w kierunku Betsaidy, leżącej na pn.-wsch. brzegu.

zakwasu: Lub „drożdży”. W Biblii zakwas często symbolizuje grzech i zepsucie; w tym miejscu odnosi się do wypaczonych nauk (Mt 16:12; 1Ko 5:6-8; por. komentarz do Mt 13:33).

koszy: W opisach dwóch wydarzeń, podczas których Jezus cudownie nakarmił tłumy (zob. komentarze do Mt 14:20; 15:37; 16:10 oraz równoległe sprawozdania w Mk 6:43; 8:8, 19, 20), konsekwentnie rozróżniono typy koszy użytych do zbierania jedzenia, które pozostało. Gdy Jezus nakarmił ok. 5000 mężczyzn, w opisie użyto greckiego słowa kòfinos (oddanego jako „kosz”), a kiedy nakarmił 4000 mężczyzn — greckiego słowa sfyrís (oddanego jako „wielki kosz”). To wskazuje, że pisarze Ewangelii byli tam obecni lub otrzymali informacje od wiarygodnych naocznych świadków.

wielkich koszy: Lub „koszy na żywność” (zob. komentarze do Mt 15:37; 16:9).

Cezarei Filipowej: Miasto niedaleko źródeł Jordanu położone na wysokości 350 m n.p.m. Leży ono jakieś 40 km na pn. od Jeziora Galilejskiego, w pobliżu pd.-zach. podnóża góry Hermon. Tetrarcha Filip, syn Heroda Wielkiego, nazwał je Cezareą ku czci rzymskiego władcy. Dla odróżnienia od portu o tej samej nazwie dodano określenie „Filipowa” (zob. Dodatek B10).

Syn Człowieczy: Zob. komentarz do Mt 8:20.

Janem Chrzcicielem: Zob. komentarze do Mt 3:1.

Eliaszem: Zob. komentarz do Mt 11:14.

Szymon Piotr: Zob. komentarz do Mt 10:2.

Chrystus: Piotr nazywa Jezusa „Chrystusem” (gr. ho Christòs). Jest to odpowiednik tytułu „Mesjasz” (od hebr. maszíach). Oba słowa znaczą „Pomazaniec”. W tekście greckim tytuł „Chrystus” jest tutaj poprzedzony rodzajnikiem, najwyraźniej dla podkreślenia pozycji Jezusa jako Mesjasza (zob. komentarze do Mt 1:1; 2:4).

Boga żywego: Użycie tego wyrażenia podkreśla, że Jehowa żyje i działa — w przeciwieństwie do martwych bogów narodów (Dz 14:15), np. tych czczonych w okolicach Cezarei Filipowej (Mt 16:13). Wyrażenie to występuje też w Pismach Hebrajskich (Pwt 5:26; Jer 10:10).

synu Jonasza: Lub „Bar-Jonaszu”. Hebrajskie imiona często zawierały hebrajskie słowo ben lub aramejskie bar (oba znaczą „syn”), do którego dołączano imię ojca, tworząc w ten sposób rodzaj nazwiska. Występowanie w niektórych imionach własnych zapożyczonej z aramejskiego cząstki bar (np. Bartłomiej, Bartymeusz, Barnabas i Bar-Jezus) świadczy o wpływie tego języka na hebrajszczyznę w czasach Jezusa.

żaden człowiek: Dosł. „ciało i krew”; było to popularne żydowskie wyrażenie. Jezus mówi tutaj, że Piotr nie doszedł do tego wniosku sam ani z pomocą innego człowieka (zob. komentarz do Gal 1:16).

Ty jesteś Piotr, a na tej skale: Grecki wyraz rodzaju męskiego pétros oznacza „odłam skalny; kamień”. Został tu użyty jako imię własne. Piotr to grecka forma imienia, które Jezus nadał Szymonowi (Jn 1:42). Odpowiednik tego słowa w rodzaju żeńskim, pétra, jest oddawany jako „skała” i może oznaczać skaliste podłoże, urwisko lub masyw skalny. Występuje również w Mt 7:24, 25; 27:60; Łk 6:48; 8:6; Rz 9:33; 1Ko 10:4; 1Pt 2:8. Piotr nie uważał siebie za „skałę”, na której Jezus zbuduje swój zbór, bo w 1Pt 2:4-8 napisał, że dawno przepowiedzianym „fundamentowym kamieniem narożnym” wybranym przez samego Boga jest Jezus. Podobnie apostoł Paweł nazwał go „fundamentem” i „duchową skałą” (1Ko 3:11; 10:4). Jezus najwyraźniej zastosował grę słów, mówiąc niejako: „Ty, którego nazwałem Piotrem, czyli ‚odłamem skalnym’, prawidłowo rozpoznałeś ‚tę skałę’, Chrystusa, mającego być fundamentem zboru chrześcijańskiego”.

zbór: W tym miejscu po raz pierwszy pojawia się grecki termin ekklesía. Wywodzi się on z dwóch wyrazów: ek — „z; od” oraz kaléo — „wołać; wzywać”. Oznacza grupę osób wezwanych lub zwołanych w jakimś konkretnym celu (zob. Słowniczek pojęć). W tym wersecie Jezus zapowiada utworzenie zboru chrześcijańskiego składającego się z namaszczonych chrześcijan. Są oni „żywymi kamieniami”, z których jest budowany „duchowy dom” (1Pt 2:4, 5). To greckie słowo często występuje w Septuagincie jako odpowiednik hebrajskiego rzeczownika „zbór”, który zwykle odnosi się do całego ludu Bożego (Pwt 23:3; 31:30). W Dz 7:38 „ludem” (dosł. „zborem”) nazwano Izraelitów, którzy wyszli z Egiptu. A „zborem Bożym” określono chrześcijan ‛powołanych z ciemności’ i ‛wybranych ze świata’ (1Pt 2:9; Jn 15:19; 1Ko 1:2).

śmierć: Dosł. „bramy Hadesu”, czyli wspólnego grobu ludzkości (zob. Słowniczek pojęć, „Grób”). Biblia mówi, że umarli znajdują się za „bramami śmierci” (Ps 107:18) lub „bramami grobu” (Iz 38:10), co oznacza, że śmierć ma nad nimi władzę. Jezus obiecuje zwyciężyć grób, czyli sprawić, że jego „bramy” się otworzą i dzięki zmartwychwstaniu umarli zostaną z niego uwolnieni. Prawdziwość tej obietnicy potwierdziło jego własne zmartwychwstanie (Mt 16:21). A ponieważ zbór jest zbudowany na Jezusie — tym, który potrafi wyzwolić jego członków ze śmierci — grób ‛nie odniesie nad zborem zwycięstwa’, czyli nie zatrzyma jego członków na zawsze (Dz 2:31; Obj 1:18; 20:13, 14).

klucze Królestwa Niebios: W Biblii ludzie, którym dawano jakieś klucze — czy to dosłownie, czy w przenośni — otrzymywali pewną miarę władzy (1Kn 9:26, 27; Iz 22:20-22). Dlatego słowo „klucz” zaczęło symbolizować władzę i odpowiedzialność. Piotr użył powierzonych mu „kluczy”, żeby umożliwić Żydom (Dz 2:22-41), Samarytanom (Dz 8:14-17) i poganom (Dz 10:34-38) otrzymanie ducha Bożego i wejście do niebiańskiego Królestwa.

zwiążesz (...) rozwiążesz: Lub „zamkniesz (...) otworzysz”. Najwyraźniej chodzi o decyzje, dzięki którym jakieś działania miały być powstrzymywane albo podejmowane (por. komentarz do Mt 18:18).

będzie już związane (...) będzie już rozwiązane: Użyte tu greckie czasowniki występują w rzadko spotykanej formie (czasownik „być” w czasie przyszłym połączony z imiesłowem biernym utworzonym od czasowników dokonanych „związać” i „rozwiązać”). Forma ta wskazuje, że wszelkie decyzje Piotra („wszystko, co zwiążesz”; „wszystko, co rozwiążesz”) miały zapadać dopiero po tym, jak decyzje w danej sprawie zapadły już w niebie; decyzje Piotra nie miały ich poprzedzać (por. komentarz do Mt 18:18).

Chrystusem: Zob. komentarz do Mt 16:16.

Jezus: W niektórych starożytnych manuskryptach w tym miejscu występuje wyrażenie „Jezus Chrystus”.

starszych ludu: Dosł. „starszych mężczyzn”. W Biblii greckie określenie presbýteros odnosi się przede wszystkim do osób, które mają pewną miarę władzy i odpowiedzialności w jakiejś społeczności lub jakimś narodzie. Czasami termin ten odnosi się do czyjegoś wieku (tak jak w Łk 15:25; Dz 2:17), ale nie zawsze chodzi o osoby starsze. Tutaj określono nim przywódców narodu żydowskiego, którzy często są wymieniani razem z naczelnymi kapłanami i uczonymi w piśmie. Mężczyźni z tych trzech grup tworzyli Sanhedryn (Mt 21:23; 26:3, 47, 57; 27:1, 41; 28:12; zob. Słowniczek pojęć, „Starszy”).

naczelnych kapłanów: Zob. komentarz do Mt 2:4 i Słowniczek pojęć, „Naczelny kapłan”.

uczonych w piśmie: Zob. komentarz do Mt 2:4 i Słowniczek pojęć, „Uczony w piśmie”.

Zejdź mi z oczu: Jezus tutaj stanowczo „zganił Piotra” (Mk 8:33). Nie chciał, żeby cokolwiek przeszkodziło mu w spełnieniu woli Ojca. W języku greckim występuje tu idiom, który dosłownie znaczy „odejdź za mnie”. Niektóre przekłady Biblii oddają go jako „odejdź ode mnie” lub „idź za mną”. Słowa Jezusa mogły przypomnieć Piotrowi, jakie jest jego miejsce — jako naśladowca swojego Mistrza powinien go wspierać, a nie być przeszkodą na jego drodze.

szatanie: Jezus nie mówi tutaj, że Piotr jest Szatanem Diabłem, ale nazywa go przeciwnikiem, bo właśnie takie jest znaczenie hebrajskiego słowa satán. Jezus być może chciał zasugerować, że w tej sytuacji Piotr uległ wpływowi Szatana.

przeszkodą: Zob. komentarz do Mt 18:7.

niech się wyrzeknie samego siebie: Lub „niech zrezygnuje ze wszystkich praw do siebie”. Wskazuje to na gotowość całkowitego zrezygnowania z własnych upodobań albo przekazania Bogu prawa własności do swojej osoby. To greckie sformułowanie można też oddać jako „musi powiedzieć sobie ‚nie’”, co trafnie pokazuje, że czasami wiąże się to z powiedzeniem „nie” swoim osobistym pragnieniom, ambicjom i korzyściom (2Ko 5:14, 15). Mateusz użył tego samego greckiego czasownika, opisując, jak Piotr wyparł się znajomości z Jezusem (Mt 26:34, 35, 75).

pal męki: Lub „pal egzekucyjny”. W klasycznej grece słowo stauròs oznacza przede wszystkim pionowy słup lub pal. W sensie przenośnym czasami wyobraża cierpienia, hańbę, udręki, a nawet śmierć zadaną komuś dlatego, że naśladuje Jezusa (zob. Słowniczek pojęć).

życie: Lub „duszę” (zob. Słowniczek pojęć, „Dusza”).

życie: Zob. komentarz do Mt 16:25 i Słowniczek pojęć, „Dusza”.

Zapewniam: Zob. komentarz do Mt 5:18.