Wygląda na to, że władze Armenii wreszcie zaczęły respektować prawa osób, które ze względu na sumienie odmawiają służby wojskowej. Dnia 23 października 2013 roku komisja parlamentarna po wysłuchaniu wyjaśnień zatwierdziła wnioski 57 z przeszło 90 Świadków Jehowy, którzy zgłosili się do pełnienia alternatywnej służby cywilnej w ramach nowego programu (komisja ta rozpatrzy też pozostałe wnioski). Wśród osób tych znalazło się też 6 z 20 Świadków przetrzymywanych w stołecznym więzieniu Erebuni. Uwolniono ich 24 października. Komisja rozpatrzy też wnioski pozostałych więźniów będących Świadkami, gotowych odbyć alternatywną służbę cywilną, i można się spodziewać, że również oni zostaną wypuszczeni na wolność.

Te pozytywne zmiany zaczęły się 8 czerwca 2013 roku, kiedy to ormiańskie władze przyjęły poprawki do przepisów o alternatywnej służbie cywilnej. Dzięki temu przepisy te odpowiadają europejskim standardom. Niezbędne uregulowania prawne weszły w życie 25 lipca. Prezydent Armenii wspomniał o wprowadzonych poprawkach podczas Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy w dniu 2 października. Powiedział wtedy: „Osoby odmawiające służby wojskowej ze względu na sumienie będą zwolnione z określonej w naszym prawie odpowiedzialności karnej”. 3 października w Armenii wprowadzono przepis przewidujący skrócenie wyroków więźniom sumienia o sześć miesięcy. Na mocy tego prawa ośmiu Świadków, którym do końca wyroku pozostało mniej niż sześć miesięcy, wypuszczono na wolność 8 i 9 października.

Nowy program alternatywnej służby cywilnej umożliwia osobom odmawiającym służby wojskowej współpracę z państwem w sposób zgodny z ich wyszkolonym na Biblii sumieniem. Służba alternatywna nie pozostaje teraz pod nadzorem sił zbrojnych, tylko władz cywilnych. Będzie trwała 36 miesięcy; program obejmuje 48 godzin pracy tygodniowo oraz 10 dni wolnych w roku. Osoby podejmujące tę służbę otrzymają zadania o charakterze niemilitarnym blisko miejsca zamieszkania.

Gdy w roku 2001 Armenia została członkiem Rady Europy, zobowiązała się — tak jak wszyscy nowi członkowie — do ustanowienia przepisów o alternatywnej służbie cywilnej i do uwolnienia wszystkich więźniów sumienia. Mimo to władze w tym kraju dalej skazywały na więzienie młodych mężczyzn będących Świadkami Jehowy.

Cień nadziei na poprawę sytuacji pojawił się 1 czerwca 2004 roku, kiedy to wspomniane przepisy w końcu weszły w życie. Okazało się jednak, że służba alternatywna pozostaje pod nadzorem sił zbrojnych, a jej warunki są bardzo surowe. Rada Europy konsekwentnie przypominała, że program alternatywnej służby cywilnej w Armenii nie odpowiada europejskim standardom. Na przykład w rezolucji nr 1532 z 2007 roku Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy wyraziło „głębokie zaniepokojenie, że z powodu braku autentycznej służby cywilnej tysiące osób odmawiających służby wojskowej — w większości Świadków Jehowy — w dalszym ciągu trafia do więzienia, woląc ponieść karę niż brać udział w zajęciach, które nie mają wyłącznie cywilnego charakteru”.

Podobnego zdania był Komitet Praw Człowieka ONZ. W uwagach końcowych podczas 105 sesji, która odbyła się w roku 2012, oświadczył:

„Państwo-strona powinno wdrożyć autentyczną alternatywę dla służby wojskowej, o ściśle niemilitarnym charakterze, dostępną dla wszystkich osób odmawiających służby wojskowej ze względu na sumienie; nie może być ona rygorystyczna ani dyskryminować nikogo z racji formy, kosztów czy długości trwania. Państwo-strona powinno też uwolnić wszystkich więźniów sumienia, którzy odmówili pełnienia służby wojskowej lub aktualnie obowiązującej służby alternatywnej”.

Wahan Bajatjan oraz dwaj inni młodzi Świadkowie skazani na więzienie odwoływali się od wyroków na wszystkich szczeblach krajowego sądownictwa — niestety bezskutecznie. W związku z tym wnieśli skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC). 7 lipca 2011 roku w sprawie Wahana Bajatjana zapadł przełomowy wyrok — Wielka Izba ETPC niemal jednogłośnie orzekła na jego korzyść. Po raz pierwszy w historii ETPC uznał, że Europejska Konwencja Praw Człowieka chroni osoby odmawiające służby wojskowej ze względu na sumienie. Było to pierwsze z pięciu korzystnych orzeczeń Trybunału, w których stanął on w obronie prawa do odmowy służby wojskowej a.

Ormiańskie władze zlekceważyły orzeczenie Wielkiej Izby w sprawie Bajatjan przeciw Armenii i oskarżyły oraz skazały za odmowę służby wojskowej kolejnych 29 młodych Świadków; 23 z nich trafiło do więzienia. Między lipcem 2011 roku a październikiem 2013 roku 86 młodych mężczyzn spędziło w więzieniu łącznie 168 lat. Część z nich odwołała się od tych niesprawiedliwych wyroków do ETPC, wnosząc następne skargi.

Więźniowie sumienia, którzy wyszli na wolność po odbyciu kary, a także ci, których uwolniono w październiku 2013 roku, mają nadzieję, że zgodnie z niedawnymi modyfikacjami ormiańskiego kodeksu karnego zostaną wymazani z rejestru skazanych. Ponadto osoby skazane i uwięzione po wydaniu orzeczenia w sprawie Wahana Bajatjana spodziewają się odszkodowania.

Jakie rezultaty ostatecznie przyniosą poprawki do przepisów o alternatywnej służbie cywilnej? Zobaczymy. Wygląda jednak na to, że władze Armenii poczyniły poważne kroki w kierunku uszanowania prawa do podyktowanej sumieniem odmowy służby wojskowej.

Długa droga do wprowadzenia odpowiedniego programu alternatywnej służby cywilnej