1-3. a) ¿Imaraykutaq mamas wawasninku llimphu, allin pʼachallisqa kanankumanta interesakunku? b) ¿Imaraykutaq Jehová llimphu kananchikta munan, chantá imaraykutaq llimphu kayta munanchik?

NIRAQ juk wawa wasimanta lluqsichkaptin, mamanqa pʼachanta, cuerponta ima llimphuchus manachus kasqanta qhawan, sumaq pʼachallisqachus manachus kasqantapis. ¿Imaraykutaq maman chayta ruwan? Imaraykuchus wawa llimphu kananqa mana unquspa wiñananpaq yanapasqanta yachan, chantapis wawas mana llimphu pʼachayuq kasqankurayku runas tatasninkupaq mana allinta parlasqankuta yachallantaq.

² Kikillantaq janaqpachapi Tatanchikpis kamachisnin llimphu runas kanankuta munan. Chayrayku Bibliapi niwanchik, “chʼuwa sonqoyojwanqa chʼuwa sonqollataj” kananta  (Salmo 18:26). * ¿Imaraykutaq Jehová llimphus kananchikta munan? Munakuwasqanchikrayku, allinninchikpaq kasqanta yachasqanrayku ima. Chantapis allinta pʼachallikusqanchikqa, runasta tanqan, Diosninchikmanta allinta parlanankupaq. Diospa kamachisninjinataq mana Diospa sutinta chʼichichayta munanchikchu, manaqa jatunchayta munanchik. Chayraykutaq tukuy imapi llimphu kananchik tiyan (Ezequiel 36:22; 1 Pedro 2:12 leey).

³ ¿Imaraykutaq llimphus kananchik tiyan? Jehová Dios llimphu runasta munakusqanrayku, chantapis Jehovata munakusqanchikrayku, tukuy kawsayninchikwantaq jatunchayta munasqanchikrayku, paypa munakuyninpitaq kallaytapuni munasqanchikrayku ima. Chayrayku qhawarina imaraykutaq llimphuchakuna kasqanta, imaspichus llimphu kananchikta, imaynatá llimphullapuni kanamanta ima. Kaymanta yachakuchkaspaqa, reparakusunchik imaspichus astawan llimphu kananchikta.

4, 5. a) ¿Imaraykutaq tukuy chʼichi kaqmanta llimphuchakunanchik tiyan? b) ¿Imaynatá Jehová tukuy imata ruwasqanpi llimphu kaqta munakusqanta rikuchin?

⁴ Jehovaqa, payta qhawarispa kikinta ruwananchikpaq yachachiwanchik. Chayrayku Biblia niwanchik: “Payta qhawarispa kikinta ruwaychej”, nispa (Efesios 5:1). Rikusqanchikmanjina, ¿imaraykutaq tukuy chʼichi kaqmanta llimphuchakunanchik tiyan? Imaraykuchus may llimphu Diosta yupaychachkanchik (Levítico 11:44, 45 leey).

⁵ Jehová llimphu kasqanqa, tukuy ima ruwasqanpi rikukun (Romanos 1:20). Astawan reparanapaq Jallpʼanchikmanta parlarina. Jehovaqa, Jallpʼata ruwarqa llimphullapuni kananpaq. Chaypaqtaq, aire llimphuchakunanpaq sachʼasta ruwarqa, yakutapis ruwarqa mama quchasmanta uqharikunanpaq, phuyusman tukuspataq llimphuchakunanpaq. Chantapis mana  rikukuq “juchʼuy khuritustapis” ruwarqa tukuy chʼichi kaqta llimphuchanankupaq. Kay khuritus may allinta llimphuchasqankurayku, cientificosqa imatachus runas fabricaswan kay Jallpʼapi chʼichichasqankuta llimphuchanankupaq “kay khuritusta” apaykachanku. Arí, ‘kay pachata Ruwaqqa’ tukuy ima llimphu kananmanta interesakun (Jeremías 10:12). ¿Manachu ñuqanchikpis, tukuy ima llimphu kananmanta interesakunanchik tiyan? Arí, interesakunanchik tiyan.

6, 7. ¿Imaynasmantataq Moisespa Leynin Diospa kamachisnin llimphu kanallankutapuni rikuchirqa?

⁶ ¿Imaraykutaq llimphullapuni kananchik tiyan? Imaraykuchus Jehová Diosninchikqa, tukuy kamachisnin llimphu kananchikta mañawanchik. Diosninchik, israelitasman Ley qusqanmanjina, payta yupaychanankupaqqa, llimphu kananku karqa. Chayrayku sumo sacerdoteqa, niraq Tata Diosman jaywanata qʼulachichkaptin, iskay kutita yakuwan tukuy cuerponta mayllakunan karqa (Levítico 16:4, 23, 24). Kikillantataq tukuy sacerdotesqa makisninkuta, chakisninkuta mayllakunanku karqa, niraq uywa wañuchisqata Diosman jaywanankupaq qʼulachichkaptinku (Éxodo 30:17-21; 2 Crónicas 4:6). Chantapis, Diospa Leyninqa qanchis chunka ruwaykunata rikuchillarqataq, chay ruwaykunamantataq, juk israelitaqa, mana chʼichichakunanpaq karunchakunan karqa. Juk israelita chʼichichakusqanrayku manaña Diosta yupaychayta atinmanchu karqa llimphuchakunankama, wakin kutitaq chʼichichakusqanmanta wañuchisqa kanan karqa (Levítico 15:31). Astawanpis, Ley nisqanmanjina, juk israelita chʼichichakuqqa llimphuchakunanpaq cuerponta mayllakunan karqa, pʼachantataq tʼaqsanan karqa; mana chayta ruwaptintaq ‘ayllusnin ukhumanta chinkachisqa kanan karqa’ (Números 19:17-20).

⁷ Manaña Moisespa leyninmanjina ruwana kaptinpis, kay Leyqa rikuchiwanchik Jehová Dios llimphu kaqwan payta yupaychanata munasqanta. Chay munasqanqa, kikillanpuni mana tikrakunchu (Malaquías 3:6). Kunanpis, unay tiempopi jinallataq, “Diosta llimphu yupaychayqa mana chʼichiyoj kanan tiyan” (Santiago 1:27, Qheshwa Biblia). Chayrayku qhawarinachik imaynatachus kunan pʼunchaypi Diosta llimphu kaqwan yupaychanamanta.

8. ¿Imaspitaq Jehová llimphu kananchikta munan?

⁸ Bibliaqa mana niwanchikchu cuerpollanchik llimphu kanantaqa, manaqa rikuchiwanchik Diospa ñawpaqinpi tukuy imapi llimphu kananchikta: yupaychayninchikpi, kawsayninchikpi, yuyayninchikpi, ukhunchikpi ima. Qhawarina sapa juk imatachus niyta munasqanta.

9, 10. Diosta yupaychayninchik llimphu kananpaq, ¿imastá ruwananchik tiyan?

⁹ Yupaychayninchikpi. Diosta yupaychayninchik llimphu kananpaqqa, mana llulla religionwan chhapukunanchikchu tiyan. Yuyarina israelitas Babilonia llaqtapi wata runasjina kasqankumanta. Jerusalén llaqtaman rinanku kachkaptin, kay kamachiyta kasukunanku karqa: “Llojsimuychej chay chawpimanta, amataj chʼichipaj qhawasqa imastaqa llankhaychejchu. [...] llimphuchakuychej” (Isaías 52:11). Paykunaqa jallpʼankuman kutirinanku karqa, watiqmanta Diosta yupaychanankupaq. Chayrayku yupaychayninkuqa Babiloniap llulla yachachiyninmanta, ususninmanta ima tʼaqasqa kanan karqa, Diosta mana phiñachinankupaq.

¹⁰ Kunan tiempopipis, chiqa cristianosqa, sumaqta qhawakunanchik tiyan llulla religionwan mana chʼichichakunapaq (1 Corintios 10:21 leey). Llulla religionpa yachachiyninqa tukuyniqpi kachkan, mana allinta qhawakusunchik chayqa, urmachiyta atiwasunman. Chiqamanta, mana wakin llaqtasllapichu alma mana wañusqanmantaqa yachachikun, manaqa tukuyniqpi kay llulla yachachiyqa yachachikun, costumbresninkupi, raymisninkupi, tukuy ima millay ruwayninkupi ima (Eclesiastés 9:5, 6, 10). Chaywanpis chiqa cristianosqa, llulla religionpa costumbresninpi mana chhapukuyta munanchikchu. * Chayrayku, Diosta yupaychanamanta Bibliap nisqanta pʼakinapaq runas tanqanawanchikta, mana saqikunanchikchu tiyan (Hechos 5:29).

11. Kawsayninchikpi llimphu kananchikpaq, ¿imatá ruwananchik tiyan?

 ¹¹ Kawsayninchikpi. Kawsayninchikpi llimphu kananchikpaqqa tukuy laya khuchichakuykunamanta karunchakunanchik tiyan, jinamanta Diospa munakuyninpi kanallanchikpaqpuni (Efesios 5:5 leey). Qhipan yachaqanapi rikusunchikjina, chiqa cristianos ‘khuchichakuy juchamanta ayqinankuqa’, may allin. Pikunachus chay juchapi urmaspa, mana pesachikuptinkuqa, “manapuni Diospa reinontaqa herenciata jina japʼenqankuchu” (1 Corintios 6:9, 10, 18). Jehová chay runastaqa ‘millaypaq’ qhawan, mana llimphuchakuptinkutaq ‘iskay kaq wañuypi’ chinkanqanku (Apocalipsis 21:8).

12, 13. ¿Imaraykutaq yuyayninchik millay ruwaykunapi urmachiwasunman, chantá imatá ruwananchik tiyan yuyayninchik llimphu kananpaq?

¹² Yuyayninchikpi. Yachanchikjina yuyayninchikqa imatapis ruwanapaq tanqawanchik, chayrayku ima saqra yuyaytapis, sunqunchikpi yuyayninchikpi ima saphichakuqta saqiptinchikqa, juchaman urmachiwasunman (Mateo 5:28; 15:18-20). Llimphu kaqwan yuyayninchikta juntʼachiptinchikqa, allin kaqtapuni ruwayta munasunchik (Filipenses 4:8 leey). Yuyayninchik llimphu kananpaq, ¿imatá ruwananchik tiyan? Ima saqra ruwaytapis qhisachananchik tiyan. * Chantá Diospa Palabranta ñawirispa, astawan yuyayninchikta llimphu kaqwan juntʼachinanchik tiyan (Salmo 19:8, 9).

¹³ Rikunchikjina, Diospa munakuyninpi kanallanchikpaqpuniqa, yupaychayninchikpi, kawsayninchikpi, yuyayninchikpi ima, llimphu kananchik tiyan. Kaykunamanta kay librop wak yachaqanasninpi astawan parlarillasuntaq. Chaywanpis kay kutipiqa ukhunchik llimphu kananmanta parlarisunchik.

14. Ukhunchik llimphu kananmanta, ¿imaraykutaq mana yuyananchikchu tiyan wakkuna mana ni ima ruwananku kasqanta?

¹⁴ Ukhunchik, pʼachanchik ima, llimphu kananqa may sumaq.  Wakinkunaqa yuyanku ukhunchikta llimphu japʼinamantaqa, mana ni piqpa ni ima ruwanan kasqanta ninku. Chiqa cristianoqa, mana kay runasjinachu yuyanan tiyan. Ñawpaqpi rikurqanchikjina, Jehovaqa niwanchik ukhunchik llimphu kananta, mana allinnillanchikpaqchu, manaqa allinta runas paymanta parlanankupaq. Yuyarina ñawpa parrafopi juk wawitamanta parlasqanchikta: mana allin pʼachallisqa, chʼichitaq puriptin, ¿manachu tatasninpi tʼukurisunman? Kikillantaq, mana allinta pʼachallikuptinchikqa, nitaq ukhunchikta llimphuchakuptinchikqa, janaqpachapi Tatanchikta, paymanta willamusqanchikta ima, ¿allinpaqchu qhawachisunman? Yuyarikunanchikpuni tiyan, kay apóstol Pablop nisqanta: “Mana pitapis miskʼachiykuchu, Diospaj ruwasqayku ama pisipaj qhawasqa kanampaj. Astawanqa munayku tukuy imapi rikuchikuyta Diospa kamachisnin” kasqaykuta (2 Corintios 6:3-5). Chayrayku qhawarina kunan imaspichus ukhunchik llimphu kananmanta.

15, 16. ¿Imatá sapa kuti ruwananchik tiyan ukhunchik llimphu kananpaq, chantá pʼachanchikpis imaynataq kanan tiyan?

 ¹⁵ Ukhunchikta mayllakunamanta imaynatachus pʼachallikunamantawan. May suyullapipis kawsakuspaqa ukhunchikta mayllakunanchikpuni tiyan. Imaraykuchus mayllakunapaqqa yakuwan, jabonwan imaqa tukuypata kapuwanchik. Niraq mikhunata mikhuchkaspaqa, wawata jispʼachiytawan, bañomanta lluqsimuytawan ima, makisninchikta mayllakunanchikpuni tiyan. Ajinamanta qʼichalira unquymanta, wak unquykunamanta ima, jarkʼakusunchik. Maypichus tiyakunchik chaypi mana baño kaptinqa, jatun jispʼayninchikta pʼampananchik tiyan, ñawpa israelitasjina (Deuteronomio 23:12, 13).

¹⁶ Pʼachanchiktapis sapa chʼichichaspa tʼaqsananchik tiyan. May valorniyuq pʼachawan pʼachallikunamanta nisqaqa, aswan sumaqqa llimphu pʼachawan, maychus kaqta pʼachallikuna (1 Timoteo 2:9, 10 leey). Maykʼaqllapis, mayllapipis llimphu kasqanchikwan, allinta pʼachallikusqanchikwan ima, “tukuy imapi Dios Salvawajninchejpa yachachiyninta allimpi” rikhurichiyta munanchik (Tito 2:10).

17. ¿Imaraykutaq wasinchikta, kapuwasqanchikta ima, llimphuta japʼinanchik tiyan?

¹⁷ Wasinchikta imachus kapuwasqanchiktapis. Atisqanchikmanjina wasinchiktaqa llimphuta, allin kʼuchunchasqata ima japʼinanchik tiyan, sumaq wasi kaptinpis manapis. Auto kapuwaptinchikpis llimphuta mayllanallanchiktaq tiyan —mana patallantachu, manaqa ukhuntapis— astawanraq tantakuyman chayri runaman willaq rinapaq. Tukuy ima kapuwasqanchikta llimphuta japʼinanchik tiyan. Ajinamanta yachachisqanchikmanjina kawsachkasqanchikta rikuchisunchik, imaptinchus runasmanqa yachachimunchik, Diosqa llimphu kananchikta munasqanta, “kay pachata phirejkunatapis” tumpamantawan chinkachinanta, Reinonwantaq kay Jallpʼata juk paraisoman tukuchinanta ima (Apocalipsis 11:18; Lucas 23:43). Chayrayku wasinchikta, imachus kapuwasqanchikta ima llimphuta japʼiptinchikqa, musuq pachapi kawsanapaq wakichikuchkasqanchikta rikuchichkanchik.

18. ¿Imaynamantá Tantakunapaq Wasinchikta jatunpaq qhawasqanchikta rikuchinchik?

 ¹⁸ Tantakunapaq Wasinchik. Kay wasitaqa jatunpaq qhawanchik, chaypi Diosninchikta yupaychasqanchikrayku. Munanchiktaq llimphupuni kananta, pipis jamuspaqa sumaq allinchasqa kasqanta rikunanpaq. Llimphuta japʼinanchikpaq, allinchananchikpaq imaqa, cristianosqa tukuyninchik kayta ruwananchikpaq yanapanakunchik. Jinamanta, Tantakunapaq Wasinchikta jatunpaq qhawasqanchikta rikuchinchik. Chiqamanta nisunman Tantakunapaq Wasinchik llimphuchay ‘allinchay’ imaqa, may sumaq llamkʼay kasqanta (2 Crónicas 34:10). Kay llamkʼaytaqa maypichus jatun tantakuykunata ruwanchik chaypipis ruwanallataq.

19. ¿Imastá mana ruwananchikchu tiyan ukhunchikta mana chʼichinapaq, chantá imatá Bibliap yuyaychasqasnin reparachiwanchik?

¹⁹ Cuerponchik llimphu kananpaq, ¿imastawantaq ruwananchik tiyan? Mana cigarrota pitanachu tiyan, mana machanakama ukyanachu tiyan, manataq drogakunachu tiyan. Bibliaqa kunan tiempopi imachus ukhunchikta chʼichichaqmanta mana tukuyninmantachu parlan, chaywanpis Bibliap yuyaychawasqanchikqa reparachiwanchik imaraykuchus Jehová chay ruwaykunata chiqnikusqanta. Diosta munakusqanchikrayku, paypaq ñawpaqinpi allin qhawasqa kayta munasqanchikrayku ima, qhawarina phichqa yuyaychaykunata.

20, 21. ¿Imatataq Jehová qhisachananchikta munan, imaraykutaq?

²⁰ “Diosqa willawanchej kay imasta qonawanchejta; chayrayku cuerponchejta, sonqonchejtapis llimphuchakuna tukuy chʼichi kajmanta. Diosta manchachikuspa, astawan astawan juchamanta tʼaqakuna.” (2 Corintios 7:1.) Kay pʼitipi rikunchikjina Jehovaqa munan “cuerponchejta” chayri “sonqonchejta” tukuy ima chʼichichaqmanta jarkʼanata. Chayrayku mana drogakunchikchu mana unqunanchikpaq.

²¹ Kay pʼitillataq niwanchik imaraykuchus “llimphuchakuna tukuy ima chʼichi kaqmanta”. Qallariyninpi 2 Corintios 7:1 pʼiti nin: “Diosqa willawanchej kay imasta qonawanchejta”.  ¿Imatá quwasunchik? Ñawpa pʼitikunapi Jehová niwanchik: “Noqataq japʼiqapusqaykichej. Noqaqa qankunaj Tataykichej kasaj”, nispa (2 Corintios 6:17, 18). ¡May sumaq!, ¿icharí? Imaynatachus juk tata wawanta munakun, ajinallatataq Diosninchikpis juk tatajina munakunawanchikta niwanchik. Chaywanpis juk ruwayta mañawanchik: ‘Cuerponchikta, sunqunchiktapis tukuy chʼichi kaqmanta llimphuchakunanchikta’. Chantapis imatachus Jehová Diosninchik chiqnisqanta ruwaptinchikqa, paymanta karunchakusunman, manataq ñawpaqinpi allinpaq qhawasqachu kasunman.

22-25. ¿Bibliamanta ima yuyaychaykunataq, vicioman mana urmanapaq yanapawasunman?

²² “[Jehová] Diosniykitaqa munakunki tukuy sonqoykiwan tukuy almaykiwan, tukuy yuyayniykiwantaj.” (Mateo 22:37.) Jesús nirqa kay kamachiy astawan kuraq kasqanta (Mateo 22:38). Arí, Jehovallata tukuy almanchikwan, tukuy yuyayninchikwan tukuy sunqunchikwan munakunanchik tiyan. Chaypaqqa kawsayninchikta, yuyayninchikta tukuy ima chʼichichaqmanta jarkʼana.

²³ “[Jehovaqa] tukuyman kawsayta qon, samayta, tukuy imastawan.” (Hechos 17:24, 25.) Kawsay Diosninchikmanta juk regalo kasqanrayku, cristianosqa kawsayta jatunpaq qhawanchik. Chayrayku ima viciomantapis karunchakunchik, mana unqunanchikpaq. Jinamanta kawsayta jatunpaq qhawasqanchikta rikuchinchik (Salmo 36:9).

²⁴ “Runa masiykita munakunki qan kikiykita jina.” (Mateo 22:39.) Pillapis vicioman qukun chayqa, mana pay kikillanchu llakiy kawsayman chayan, manaqa paywan kaqkunatapis llakiy kawsayman chayachillantaq. Reparanapaq; juk runa cigarrota pitaspaqa, qʼusñinwan paywan kaqkunatapis unquchinman. Ajinata ruwaq runaqa mana runa masinta, nitaq Diostapis munakusqanta rikuchinchu (1 Juan 4:20, 21).

²⁵ “Hermanosta yuyarichiy kamachejkunata, atiyniyojkunatawan kasunankuta.” (Tito 3:1.) Achkha suyuspi kamachiqkunaqa, runasta kamachinku mana drogasta ukyanankuta, nitaq apaykachanankuta. Chiqa cristianosqa Bibliap nisqanmanjina kamachiqkunata kasukunku (Romanos 13:1).

26. a) ¿Imatá ruwananchik tiyan Diospa munakuyninpi kanallanchikpaqpuni? b) ¿Imaraykutaq ninchik Diospa ñawpaqinpi llimphuta kawsay may sumaq kasqanta?

 ²⁶ Diospa munakuyninpi kanallanchikpaqpuniqa, tukuy kawsayninchikpi llimphu kananchik tiyan, mana wakillanpichu. Chiqamanta nisunman ima viciotapis saqiyqa mana atikullanchu, chaywanpis kallpakuspaqa ima viciotapis qunqayta atisunman. * Jehová Diosninchik, kawsayninchik llimphu kananta mañawanchik, allinninchikpaq kasqanta yachaspa (Isaías 48:17 leey). Astawanpis, llimphu kawsayninchikwanqa Diosta jatunpaq qhawasqanchikta, munakusqanchikta ima rikuchinchik, chay ruwasqanchik allin kasqanta yachaspataq, mayta kusikunchik.