1. ¿Imataq Eden huertapa yëkunanta tsapaq, y imataq Abelpa kawëninchö mas precisaq karqan?

JIRKA pachanchö mitsinqan üshankuna yamë mikïkaqtam Abelqa rikarëkan. Tsëpitanam, üshankuna këkanqampa mas washaninchö ichiklla atsikyämoqta rikärin. Pëqa musyanmi Eden huertapa yëkunanta tsaparnin rawrakïkaq juk espäda mana pärëpa tumakïkaq tsëchö kanqanta. Tsëchömi teytankuna tärashqa kayarqan, peru kananqa manam ni teytankuna ni pipis yëkïta puëdinnatsu. Abel imanö këkanqanman pensarishun: aqtsampis vientuwanmi wapapëkan y Kamakoq Yayanman pensarmi ciëluman rikarëkan. ¡Imanömi munëkun imë karpis nunakuna Dioswan amishtayänanta! Tsëmi pëpa kawëninchöqa mas precisaq karqan.

2-4. ¿Imanötaq kanampis Abel parlapämantsik?

² Adanpa ishkë kaq tsurin Abelqa kanan witsampis parlapëkämantsikmi. ¿Wiyantsikku parlapëkämanqantsikta? “Peru unëna wanukushqa këkarqa, ¿imanöraq parlapämashwan?”, ninkiman itsa. Rasunmi, ayan ismur ushakanqampitaqa joqta waranqa watanönam pasarishqa. Jina Bibliaqa “wanushqakunaqa manam imatapis musyayannatsu” nimantsikmi (Ecl. 9:5, 10). Y manam tsëllatsu, Bibliachöqa manam juk palabrallapis Abel parlanqanqa yurintsu. Tsënö këkarqa, ¿imanötaq parlapämashwan?

³ Apostul Pablum Diosnintsik yanapaptin Abelpaq kënö nirqan: “Markäkoq kanqampitam [...] wanushqa këkarpis, parlëkanraq” (leyi Hebrëus 11:4, NM). Tsëqa, ¿imanötaq parlapämantsik? Markäkoq (yärakoq) këninwanmi. Abelmi Diosman markäkoq punta nunaqa karqan. Y unëna wanushqa kaptimpis, sinchi y alli markäkïyoq kanqanqa kananyaqmi yachatsimantsik. Markäkoq këninta qatishqaqa, imëka parlapëkämaqnintsik cuentam kanqa.

 ⁴ Peru, ¿imataraq Abelpita y markäkoq kënimpita yachakushwan Biblia pëpaq ichikllata parlëkaptinqa? Kë capïtuluchömi kë tapukïpa respuestampita yachakushun.

5. ¿Imapaqtaq Jesus parlëkarqan ‘mundu qallanqantawan’ Abelta igualatsirnin? (Jina päginapa ura kuchunchö willakïtapis rikäri.)

⁵ Nuna Patsachö kawar qallayanqan witsanmi Abelqa yurikurqan. Atska pachak watakuna pasariptinnam Jesus nirqan Abelqa “mundu qallanqan” witsanchö kawanqanta (leyi Lücas 11:50, 51, NM). Mundu nirqa, Jesusqa parlëkarqan jutsankunapita yawarninwan salvakïta puëdeq nunakunapaqmi. Punta kaq nunakunapita chusku kaq nuna Abel kashqa kaptimpis, itsa pëtachi jutsapita salvanampaq puntata alli nunatanö Dios rikarqan. * Mana alli nunakunapa chowpinchö Abel winanqanqa clärum këkan.

6. ¿Imatataq musyantsik Abelpa teytankunapita?

⁶ Mundu qallëkaptinllanam tsë punta kaq familiaqa mana allipana pasëkarqan. Jutsannaq kayanqan witsanqa Adanwan Ëvaqa alläpa shumaqllan y atska kallpayoqchi kayarqan, jina, imëyaqpis kawakïtam puëdiyanman karqan. Peru musyëkarmi alläpa jatun jutsata rurëkuyarqan, tsënöpam Jehoväpa contran churakäriyarqan y Eden huertapita qarqushqa kayarqan. Wamrankunaman mana pensarmi, kikinkunapa munëninkunallata puntaman churayarqan, tsënöpam jutsannaq këta y imëyaqpis kawakïta oqrariyarqan (Gen. 2:15–3:24).

7, 8. ¿Ima nirqantaq Ëva Cainta qeshpikurir y imamanraq pensëkarqan?

⁷ Eden huertapita yarqurirqa Adanwan Ëvaqa alläpam sufriyarqan. Tsënö këkarpis, punta kaq wamran yuririptinqa Cain nirmi jutin churayarqan, tsëqa “Mirakï” ninanmi, y Ëvanam “Jehoväpa yanapakïninwanmi juk wamrata mirakurqö” nirqan. Itsachi Eden huertachö Jehovä awnikunqanman pensëkarqan, pëmi warmipa “mirënin” yurinampaq kaqta awnikushqa karqan, y Satanasta tsë mirë ushakätsinampaq kaqta (Gen. 3:15; 4:1). ¿Jehovä parlanqan warmi pë kanqanta y “mirënin” Cain kanqantatsuraq Ëvaqa pensarqan?

 ⁸ Tsënö pensarqa, pantëkarqanmi. Adanwan Ëva, Cainta wamra kanqampita tsëta yachatsirqa, mas orgullösu kananllapaqmi yanapëkäyarqan. Tiempuwannam, Ëvapa ishkë kaq wamran yuririrqan, peru precisaqpaqnö pëpaq parlanqantaqa manam tarintsiktsu. Abel nirmi jutin churayarqan, tsëqa itsa “Jamani” o “Mana kaqlla” ninanchi (Gen. 4:2). Tsëta jutin churarqa, ¿Cainta mas precisaqpaq churayanqanta, y Abelpitaqa alläpata mana shuyäyanqantaku rikätsikïkäyarqan? Itsachi, peru manam alleqllaqa musyantsiktsu.

9. ¿Imatataq kanan witsan teytakuna yachakuyanman Adanpitawan Ëvapita?

⁹ Kanan witsan teytakunaqa Adanwan Ëva pantayanqampita yachakïta puëdiyanmi. ¿Parlakïninkunawan y rurëninkunawantsuraq orgullösu, mallaqäkoq y kikinkunallapaq imatapis munaq kayänampaq wamrankunata yachatsiyanqa? ¿O Jehoväta kuyëta y pëwan alli këta ashiyänampaqtsuraq yachatsiyanqa? Adanwan Ëvaqa manam rurayänampaq kaqkunawan cumpliyarqantsu. Tsënö kaptimpis, wamrankunaqa alli kawëta tariyanmanmi karqan.

10, 11. ¿Ima trabäjutataq akrayarqan Cainwan Abel? ¿Imanö nuna këtataq Abel yachakurqan?

¹⁰ Adanqa wamrankuna winayanqanmannöchi familianta manteniyänampaq y cuidayänampaq trabajëta yachatsirqan. Murupakoqmi Cainqa tikrarqan, y Abelnam üsha wätaq tikrarqan.

¹¹ Peru Abelqa tiempu pasanqanmannömi markäkoq (yärakoq)  këta yachakurqan, tsëpaqmi apostul Pablupis tiempuwanqa qellqarqan. ¿Imanöpataq Abelqa Jehoväman markäkïta yachakurqan ni pitapis tsënö kaqta mana rikëkarqa? Markäkïninchö imakuna yanapanqanta kimata rikärishun.

12, 13. ¿Imanötaq Jehovä kamanqankuna Abelta yanaparqan alli markäkïyoq kanampaq?

¹² Jehovä kamanqankuna. Rasumpam Jehoväqa patsata maldecirqan, tsënöpam kashakuna y tukïläya mana alli qorakuna yuriptin sasa trabajanan karqan. Tsënö këkaptimpis, Abelpa familian mikuyänampaqqa imëkatam patsaqa wayoq. Jina Diosqa manam pishqukunata, pescädukunata, tukïläya animalkunata, jirkakunata, qochakunata, mayukunata, lamarta, ciëluta, pukutëta, Intita (Rupayta), Killata, ni estrëllakunata maldecirqantsu. Më tsëman rikarpis llapanta Kamaq Jehoväpa kuyakïninta, alläpa yachaq këninta y alli kënintam Abelqa rikaq (leyi Romänus 1:20). Dios kamanqankunaman y pë imanö kanqanman yarpachakunqanmi markäkïninta mas sinchiyätsirqan.

¹³ Abelqa tiemputa rakirqanchi Diospa kaqkunaman yarpachakunampaq, itsachi üshankunata mitsinqan hörakuna tsëtaqa ruraq. Mitsikoq ëwarqa më tsëpam pureq. Alli pastuta, yakuta y jamayänampaq alli sitiukunata ashirmi, jirkakunapa, pampakunapa, jatun y taksha mayukuna kanqampa üshankunata pushaq. Üshakunaqa alläpa manshu karmi nunakunaraq pushayänanta y täpäyänanta wanaqnö kayaq. ¿Abelqa cuentata qokurqantsuraq kikimpis juk mas yachaq y puëdeq pushananta, tsapänanta y cuidananta wananqanta? Itsachi Diosman mañakurninqa tsëkunapaq mañakoq, y tsëchi markäkïnimpis mas sinchiyarqan.

14, 15. ¿Jehoväpa ima awnikïninmantaq Abel markäkurqan?

¹⁴ Jehovä awnikunqankuna. Adanwan Ëvaqa wamrankunata willayarqanchi Eden huertachö pasanqampita y imanir tsëpita qarqushqa kayanqanta. Y Abelqa tsëkunaman alläpachi pensarqan.

¹⁵ Patsa maldecishqa kanampaq kaqtam Jehoväqa nirqan, y tsë cumplikaptin Abelqa rikarqanchi kashakuna y tukïläya mana alli qorakuna më tsëchö winaqta. Jina Ëva qeshyaq tikrarnin y qeshpikurnin alläpa nanatsikunampaq kaqtam Jehoväqa willakurqan. Y mamänin cada wamranta qeshpikunqanta rikarchi, Abelqa cuentata qokoq Jehovä ninqankuna  cumplikanqanta. Jehoväqa Ëvata willashqanam karqan nunan shumaq atiendinanta y kuyananta alläpa wananampaq kaqta y Adan dominanampaq kaqta. Y tsënö pasanqantaqa atska kutichi Abelqa rikarqan. Jehovä ninqankuna llapampis cumplikanqantaqa atska kutim rikarqan. Tsëkunam yanaparqan Eden huertachö pasakunqankunata Dios awnikunqan “mirë” imë karpis altsanampaq kaqman markäkunampaq (Gen. 3:15-19).

16, 17. ¿Imatataq Abel yachakurqan querubinkuna rurayanqampita?

¹⁶ Jehoväpa sirweqninkuna. Familianchöqa manam ni mëqantapis alli ruraqtaqa Abel rikarqantsu. Peru tsë witsanqa manam nunakunallatsu Patsachö kawayaq. Adanwan Ëvata Eden huertapita qarqurirmi, pëkuna ni wamrakunapis tsëman yëkunanta Jehovä jaqirqannatsu. Yëkunanta täpayänampaqmi jatun carguyoq querubin angelkunata y mana pärëpa tumakïkaq ‘rawrakïkaq espädata’ churarqan (leyi Genesis 3:24).

¹⁷ ¡Wamrallaraq këkar Abel tsë querubinkunata rikëkanqanman pensari! Tsë angelkuna imanö kayanqanmi rikätsikurqan alläpa puëdeq kayanqanta. Jina rawrakïkaq y mana pärëpa tumakïkaq espädapis, espantakïpaqchi karqan. ¿Abelqa rikarqantsuraq querubinkuna cargunkunapita qelanaqta y dejarir ëwakoqta? Manam. Tsëpa rantinqa, paqasta junaqta, wata wata, mëtsika chunka watakunam, tsë yachaq y kallpayoq querubinkunaqa cargunkunallachö kayarqan. Tsëta rikarmi Abelqa musyarirqan mana jaqita Jehovällata sirweqkuna kayanqanta. Tsë querubinkuna Diosllapaq y llapanchö wiyakoq kayanqantam rikarqan y familiankunaqa manam tsënötsu kayarqan. ¡Tsë angelkuna rurayanqanqa Abelpa markäkïninta (yärakuyninta) mëraq sinchiyätsirqan!

18. ¿Imataq yanapamäshun alli markäkïyoq kanapaq?

 ¹⁸ Dios llapan kamanqanman, pë imanö kanqanta tsëkuna rikätsikunqanman, awnikunqanman y angelkuna pëllata sirwiyanqanman yarpachakunqanmi Abelpa markäkïnintaqa mas sinchiyätsirqan. ¡Mëtsikatam pëpitaqa yachakïta puëdintsik! Tsëqa parlapëkämaqnintsik cuentam. Jina ¡familiankuna mana munayaptimpis, shonqupita patsë Jehoväta sirwiyänampaqmi Abel ruranqanqa jövinkunata yanapan! Jehovä kamanqankunata rikanqantsik, Bibliata katsinqantsik y mëtsikaq ollqukuna y warmikuna Diosllata sirwiyanqanta musyanqantsikqa, ¿manaku markäkïnintsikta mas alliyätsinman?

19. ¿Ima rasumpa kaqtataq Abel cuentata qokurqan?

¹⁹ Markäkïnin mas jatunyanqanmannömi Abelqa rurëninwan tsëta mas rikätsikïta munarqan. Peru imëkatapis Kamaq Diostaqa, ¿imataraq juk nuna qaranman? Diosqa manam nunapa qarëninta ni yanapakïninta wanantsu. Tsënö kaptimpis, Abelqa cuentatam qokurqan mas alli kapunqanta y alli shonquwan qaraptinqa kuyakoq Teytan kushishqa chaskinampaq kaqta.

20, 21. ¿Ima qarëtataq Cainwan Abel rurayarqan, y imanötaq Jehovä rikarqan?

 ²⁰ Üshankunapita akrarir Jehoväta qaranampaqmi Abelqa churakarqan. Tsëpaqmi akrarqan puntan kaqta y mas allin kaqta, y Biblia ninqannömi pëpa rikënimpaq mas allin kaqta qararqan, tsë ninanqa mas “wiran kaqta”. Jina Cainpis bendicishqa këta munar y Diospa rikënimpaq alli këta munarmi, murukunqampita Diosta qaranampaq alistarqan. Peru manam wawqinnötsu shonqupita patsë rurarqan, y qarëkunata rurayanqan höram tsëqa cläru rikakurqan.

²¹ Itsachi altarta y ninata cada ünu utilisäyarqan qarëkunata rurayänampaq, y itsachi querubinkunapa puntanchö rurayarqan, porqui tsë witsanchöqa pëkunallam Diospa rantin cuenta Patsachö kayarqan. ¿Imanötaq qarëninkunata Jehovä rikarqan? ‘Abeltawan qarëninta allipa rikanqantaqa’ Biblia willakunmi, peru imanö tsëta rikätsikunqantaqa manam (Gen. 4:4).

22, 23. ¿Imanirtaq Abelpa qarëninta Jehovä allipa rikarqan?

²² ¿Imanirtaq Jehoväqa Abelta allipa rikarqan? ¿Qarëninrëkurku? Üshankunata pishtarir Abel Jehoväta qararqa, tsë animalkunapa kawënintam qarëkarqan y väleq yawarnintam ramëkarqan. Peru ¿musyarqanku rurëkanqan qarë alläpa precisanqanta? Atska pachak watakuna pasariptinnam qarëkunata rurarnin sänu üshata apayänampaq Jehovä mandakurqan, tsëmi rikätsikoq ‘Diospa mallwa Cordërun’ o jutsannaq Tsurin nunakunarëkur yawarninta ramanampaq kaqta (Juan 1:29, NTCN; Ex. 12:5-7). Tsëkunata Abel mana musyarpis, kawëkaqpa yawarnin alläpa precisanqantaqa itsachi musyarqan.

²³ Peru kapunqampita mas allin kaqtam sïqa Diosta qararqan. Shonqupita patsë kuyarnin y pëman markäkurnin qaraptinmi, Jehoväqa Abelta y qarënintapis allipa rikarqan.

24. a) ¿Imanirtaq nintsik Cainpa qarënintsu mana alli kanqanta? b) ¿Imachötaq pï më nunakuna Cainwan igualayan?

²⁴ Peru wawqinwanqa manam tsënötsu pasarqan. Jehoväqa “manam Cainta ni qarënintapis allipaqa rikarqantsu” (Gen. 4:5). Qarënin mana alli kaptintsu manam tsënöqa rikarqan, porqui atska watakuna pasariptinqa Moises qellqanqan Ley mandakurqanmi murukïninkunapita Jehoväta qarayänampaq (Lev. 6:14, 15). Kikin Cainmi allitsuqa këkarqan, tsëmi Bibliaqa “rureninmi mana allicunalla carqan” nin (leyi 1 Juan 3:12). Kanan witsan nunakunanöpis, Cainqa itsachi  janan shonqulla qararnin, Dioswan alli këta tarinampaq kaqta pensarqan. Peru Jehoväman mana markäkunqan (yärakunqan) y mana kuyanqanqa imanöpis sientikunqanchömi cläru rikakurirqan.

25, 26. ¿Ima nishpataq Jehovä Cainta consejarqan, peru imatataq pë rurarqan?

²⁵ Diospa rikënimpaq mana alli këkanqanta cuenta qokurirqa, ¿wawqin ruranqantaku Cain qatirqan? Manam. Tsëpa rantinqa, Abeltam alläpa chikirqan. Shonqunchö imanö këkanqanta rikarmi Jehoväqa yanapëta tïrarqan. Clärum willarqan mana cäsukurqa jutsaman ishkinampaq kaqta, y cäsukurqa “alabashqa” këta chaskinampaq kaqta, juk parlakïchöqa rikënimpaq alli kanampaq kaqta (Gen. 4:6, 7).

²⁶ Peru Cainqa Diosta manam cäsukurqantsu. Juk pampaman ëwayänampaqmi wawqin Abelta nirqan, y pëqa awnirirqanmi. Tsëchö këkarnam Cainqa wawqinta wanuratsirqan (Gen. 4:8). Tsënöpam Abelqa Diosta sirwinqanrëkur chikiyanqan y markäkïninrëkur wanutsiyanqan punta nuna tikrarirqan. Peru manam wanunqanwantsu llapan usharirqan.

27. a) ¿Imanirtaq cläru musyantsik Abel mushoq Patsachö kawarimunampaq kaqta? b) ¿Imataq ruranantsik Abelta reqita munarqa?

²⁷ Justiciata ruranampaq rogakoq cuenta Abelpa yawarnin Jehoväman ‘qayakunqantam’ Bibliaqa nin. Y ruranqampita Cainta castigarmi Diosqa contestarqan (Gen. 4:9-12). Kanan witsampis markäkoq këninwanmi Abelqa parlapëkämantsik. Tsë witsanchö nunakuna mas unë kawayaptimpis, itsachi pëqa pachak watanölla kawarqan. Peru alli kaqta rurarmi kawarqan y ciëluchö Teytan kuyanqanta y alli rikanqanta musyëkarmi wanukurqan (Heb. 11:4). Tsëmi cläru musyantsik mushoq Patsachö kawarimïta shuyarar Jehoväpa yarpëninchö següru këkanqanta (Juan 5:28, 29). ¿Tsëchötsuraq chaskirinëkipaq këkanki? Abel ninqanta wiyakur y markäkoq këninta qatirqa, tsëchömi këkanki.