APOSTOLKUNA kawayanqan witsanchö cristiänu këkanqëkiman pensë y congregacionnikim apostol Pablupa juk cartanta chaskirishqa. Tsë cartata leyikäyämunqanta wiyëkarmi, cuentata qokurinki Escritüras Hebrëas nishqan ‘Diospa palabrampita’, atska kuti leyimunqanta (2 Timoteu 3:15). Itsa “tsë leyimunqan kaqkunatam leyirita munä” nir pensankiman. Peru yarpë, tsë witsanchöqa manam fäciltsu textukunata tarina kaq. ¿Imanir?

¿Imanötaq apostol Pablu kawanqan witsan ‘Diospa palabranqa’ karqan? Kë päginachö këkaq fötum, imanö kanqanta rikätsimantsik: Këqa, Wanushqa qocha kaqmampa Isaïas librupita wakin wakinta tariyanqanmi. Rikanqëkinömi palabrakunaqa, llapampis juntulla qellqashqa këkan y manam puntukunapis kantsu. Jinamampis, manam kanan witsan reqinqantsiknö capïtulukuna ni versïculukuna kantsu.

Bibliata qellqaqkunaqa manam capïtulukunaman ni versïculukunaman Diospa Palabranta rakiyarqantsu. Llapanta leyiyänampaqmi Diospa Palabrakunataqa juntulla qellqayarqan y manam rakir rakirtsu. ¿Manaku tsënölla leyintsik juk precisaq cartata chaskirirpis? Awmi, llapantam juntulla leyintsik y manam rakir rakirtsu.

Capïtulukuna ni versïculukuna mana kanqanqa alläpa sasam karqan. Juk textupita apostol Pablu parlarqa kënömi neq: ‘Diospa palabranmi queno escribirëcan’ o ‘jina Isaiaspis quenomi escribishqa carqan’ (Romänus 3:10; 9:29). Tsënö ninqanta tariyänampaqqa manachi fäciltsu karqan,“Diospa palabranta” mana alleq reqeqkunapaqnäqa.

Jinamampis, ‘Diospa palabranqa’ manam juk librullachötsu qellqaraq, apostolkuna kawayanqan witsan ushëpaqqa 66 librukunam karqan. Tsëmi Bibliata kanan leyeqkunaqa alläpa agradecikuyan capïtulukuna y versïculukuna kanqampita, porqui tsëmi yanapan apostol Pablu qellqanqan textukunatanöpis, mas fäcil-lla tariyänampaq.

Itsa kënö tapukunki: “¿Pitaq Bibliapa capïtulukuna y versïculukuna churarqan?”.

Inglatërra nacionpita Stephen Langton jutiyoq juk cüra churanqantam niyan. Tsëtaqa rurarqan Francia nacionpa juk universidäninchö profesornö këkarninmi, 1200 watakuna witsan.

Puntatapis Bibliapita yachakoqkunaqa imëkanöpam capïtulukunaman rakita munayarqan, mas fäcil ashinan kanampaq kaqta munar. Këman yarpakurkï, juk textuta jinantin librupa ashiyänampa rantinqa, mas fäcilchi karqan juk capïtulullachöna juk textuta ashinanqa, porqui Isaïas librunäqa 66 capïtulukunayoqmi.

Yachaq nunakunaqa tukïnöpam capïtulukunaman rakita munayarqan. Tantiyarinapaq, Marcus librutanäqa cäsi 50 capïtulukunamanmi rakiyarqan, y manam kanannö 16 capïtulukunamantsu. Peru Langton nuna kawanqan witsankunaqa,  tukï nacionpita mëtsikaq alumnukunam Bibliankunata universidäman apayaq. Peru profesorkunapaq y alumnukunapaqqa Bibliachö juk textuta ashiyänanmi alläpa sasa kaq. ¿Imanir? Porqui Bibliankunachöqa manam igualtsu capïtulukuna rakishqa kaq.

Tsëpitanam Langton nunaqa capïtulukunaman rakinanrëkur juknöpana rurarqan. Juk precisaq libru willakunqannömi, tsë ruranqanqa “më tsëpa mëtsikaq leyeqkunata y qellqaqkunata alläpa gustarqan”. Kanan witsankunapis mëtsika Bibliakunam, Langton nuna churanqannölla capïtulukunayoq kayan.

Kima pachak watakuna pasanqanchönam, Francia nacionpita Robert Estienne nuna Bibliachö textukuna ashinan mas fäcil kanampaq rurarqan. Mas nunakuna Bibliata leiyänantam munarqan. Y capïtulukuna y versïculukuna kaptinqa textukuna mas fäcil ashinan kanqantam cuentata qokurirqan.

Estienne nunallatsu manam cuentata qokurqan versïculukunaman textukunata rakiqa alli kanqanta. Pachak watakuna pasaqchönam, judïukuna Antiguo Testamentu nishqanta, versïculuman churayarqan. Peru capïtuluman rakiyanqanchö pasakunqannöllam llapanta igualpatsu churayarqan.

Estienne nunaqa, Mushoq Testamentutam versïculukunaman juknöpana rakirqan y tsë ruranqannöllam Hebrëuchö kaq versïculukunawampis rurarirqan. 1553 watachönam Frances idiömachö Bibliata jorqarqan (jipirqan) kanan kapamanqantsiknö capïtuluyoqta y versïculuyoqta. Wakin yachaq nunakunaqa Bibliata tsënö versïculukunaman rakinqan mana entiendipaqnö kanqantam pensayarqan. Peru Bibliata wakin imprimeqkunaqa tsënöllam Bibliata versïculukunaman rakir sïguiyarqan.

Capïtulukunaman y versïculukunaman Bibliata raki fäcilnölla kaptimpis, versïculukunaman rakiyanqanqa yanapakun mas fäcil-lla Bibliachö textukunata ashinapaqmi. Rasumpa kaqchöqa, manam Diospa yanapakïninwantsu capïtulukunaman y versïculukunaman Bibliata rakiyashqa, höraqa mana combiëninqan palabrakunachömi rakishqa këkan. Peru rasumpa kaqchöqa, versïculukuna kaptinqa fäcil-llam gustamanqantsik textukunata taririntsik y yarpänapaqpis apuntarintsik.

Bibliata tsënö capïtulukunaman y versïculukunaman rakishqa kayaptimpis, mas precïsuqa Palabranwan Dios nimanqantsikta alleq entiendinqantsikmi. Ama juk versïculullataqa leyitsu, mas willakïninkunatapis leyi. Tsënö rurarqa mas fäcilmi ‘Diospa palabranta cäyinqui Jesucristuman marcäcurlla salbacunequipaq’ (2 Timoteu 3:15).