SAPA punchawmi runakunata yanapaytaqa imallapipas atichwan, ichaqa kikillanpim runakunaqa piensanku, chayna kasqankutam qawachinku hukkunata mana penqakuspa engañasqankuwan, qacha rimayninkuwan hinaspa mana controlakusqankuwanpas...

Kikillanchikpi piensayqa kanmi familia ukupipas. Wakinkuqa qosanmanta otaq señoranmantam divorciakunku aswan allin kayta piensaspanku. Tayta-mamakunapas mana musyakuspankum warmankuta pisi-pisimanta yachachichkanmanku kikillankupaq imatapas munanankupaq. ¿Imaynatam chayta ruwanmanku? Imatapas munasqanta qospankum, chaynataq mana corregispankum.

Ichaqa achka tayta-mamakunam warmankuta yachachichkanku kikinkupi piensanankumantaqa hukkunapipas piensanankupaq, chayna ruwasqankuqa allinninkupaqmi. Hukkunapi piensaq warmachakunaqa atinmankum amistadta chaylla armaruyta hinaspapas kusisqam tarikunqaku. Bibliapa nisqanman hinam paykunaqa imapas qosqankuwan kusisqa tarikunqaku (Hechos 20:35).

Warmaykikuna kaptinqa, ¿imaynatam yanapawaq hukkunapi piensanankupaq hinaspa wakin runakuna hina mana kikillanpi piensaq kanankupaq? Qatiqninpi qawasun kikillankupi piensachiq kimsa costumbrekunamanta hinaspa chaykunata imayna atipanamantapas.

Sasachakuy. Mozo-sipaskunamanta estudiaq runakunam cuentata qokunku mozo-sipaskuna llamkaq yaykuspanku tukuy ima chaskiy munasqankuta, chaskiytapunim munanku pisillata ruwaspanku otaq mana kallpanchakuspankupas. Wakinkuqa llamkayta mana allinta yachachkaspankupas pisi tiempollamantam aswan allinnin llamkayman chayayta munanku. Wakinkuñataqmi piensanku hukkunamanta aswan allin kasqankuta hinaspa allin respetasqa kasqankutapas, ichaqa hukkuna mana chaynata qawaptinkum llumpayta hukmanyanku.

Imayna qallarisqan. Yaqa llapanpim sasachakuyqa qallarin imayna uywasqa kasqankupi. Kay watakunapim runakunaqa llumpayllataña nichkanku hukkunamantaqa kikillankuta kuyakunankupaq, chayna piensaymi wakin tayta-mamakunata llumpayta inturun. Chayna piensasqankuqa allinmanmi rikchakun, piensankum pisillatapas warmata alabay allin kaptinqa, aswan allinraq llumpayta alabay kasqanmanta. Chaymantapas ninkum imapas mana allin ruwasqanmanta niyqa hukmanyachisqanta, chaynataqa ninku kikillankuta kuyakunankupaq warmakunata kallpanchaymantaqa chay ruwaypas mana allin kasqanta piensaspankum. Tayta-mamakunataqa ninkutaqmi warmakunapa ruwasqankuwan paykunata mana hukmanta sientechinankupaq.

Achka tayta-mamakunam warmanku alabayta qallaykurqaku ruwasqanku mana alabanapaq kachkaptinpas. Imachallatapas allinta ruwaptinkuqa anchatam kusikuqku, mana allinkunata ruwaptinkuñataqmi mana imanaqkupaschu. Chayna ruwasqankuwanmi paykunaqa piensaqku warmanku kikillankuta kuyakuq kasqanku imamantapas aswan allin kasqanta. Manam yachachinkuchu imapas ruwasqankuwan kusisqa kanankutaqa.

Bibliapa ima yachachisqan. Bibliaqa ninmi allinta ruwaptinku alabanamanta (Mateo 25:19-21). Warmakunata allin tarikunallanpaq alabayqa manam allinninpaqchu kanman. Bibliaqa manam pantanchu, kaynatam nin: “Pipas yanqapas-yanqa hatun tukuspaqa kikillanmi engañakun”, nispa (Galatas 6:3). Chaychá tayta-mamakunata nin: “Warma corregiytaqa amayá recelaychu. Payta azoteptikiqa manam wañurunqachu”, nispa (Proverbios 23:13). *

¿Imatam ruwawaq? Warmaykikuna allinta ruwaptillanmi alabanayki, mana allinta ruwaptinmi ichaqa correginayki. Manam allinta sientechinaykiraykullachu sapa kutiqa alabanayki. Chaynata ruwaptikiqa yaqapaschá mana allinpi tukunqa. Huk librom nin: “Confianzayoq kananpaqqa manam alabanallatachu necesitan, necesitantaqmi imapas ruway yachayta hinaspa chayman hinataqmi ruwanan”, nispa (Generation Me).

“Amayá pipas piensachunchu kikillanmanta hatun tukuspaqa. Aswanqa allinta yuyaymanaspayá sapakama imaynam kasqaykichikta reqsikuychik.” (Romanos 12:3)

Sasachakuy. Achka mozo-sipaskunam llamkayta qallarispanku mana atinkuchu llamkaypi sasachakuykuna allichaytaqa. Wakinkuqa hukmanyasqam tarikunku imatapas niykusqalla, wakinkuñataqmi llamkayta chaskinku mana ruwayta atinanku kachkaptinpas. Huk mozota llamkaypaq tapusqankumantam huk libropi Joseph Allen sutiyoq runa willan, mozopa kayna nisqanta: “Ñoqaqa musyakunim kay llamkaypi munasqayman hina mana ruwanaymanta, manam munanichu chayna kaytaqa”, nispa. Joseph Allen runaqa nintaqmi: “Kay mozoqa manachusmi entienderqachu ima llamkaypipas chayna pasasqanmanta. ¿Imaynamá pipas 23 watankama chayanman mana kayta yachaspanqa?”, nispa (Escaping the Endless Adolescence).

Imayna qallarisqan. Achka tayta-mamakunam warmanku ima sasachakuypi kanantapas mana munankuchu. Ichapas warmaqa mana allintachu examenninta qorqa. Tayta-mamaqa warmankupa notanta cambiachinanpaqmi profesorninwan rimanku. Ichapas warmaqa pukllasqanpi chakrata dañorachin. Hinaptinmi tayta-mamanqa sayachipun. Ichapas warmanku enamoradonwan saqenakurunku. Tayta-mamankuqa huknintam tumpanku.

Warmankuta tayta-mamakuna yanapayninkuqa allinmi, ichaqa llumpayta chayta ruwaptinkuqa manam allinchu kanman, ruwasqanku allin kasqantam piensanmanku mana allin kaptinpas. Huk librom nin: “Warmakuna sasachakuykunata imayna atipayta yachanankumantaqa, paykunaqa kikillankupi piensaqmi wiñanmanku hinaspa tayta-mamanku imatapas qonankuta piensaspanku”, nispa (Disciplina positiva para adolescentes).

Bibliapa ima yachachisqan. Sasachakuykunaqa sapa kutim kanqa. Bibliapas niwanchikmi qonqaymanta imapas pasawananchikta (Eclesiastes 9:11). Apostol Pablopas sasachakuykunapim tarikurqa Diosmanta willakuspan. Chay sasachakuykunam ichaqa allinninpaq karqa kikinpa nisqanman hina, nirqam: “Ñoqaqa imapas kapuwaqllaywanmi contentakuni [...]. Contentakunitaqmi saksasqa kaspaypas otaq yarqaymanta kaspaypas chaynataq imayoq kaspaypas otaq mana imayoq kaspaypas”, nispa (Filipenses 4:11, 12).

¿Imatam ruwawaq? Warmaykikunaqa wiñasqankuman hina Bibliapa nisqanta kasukuchunku, kaynatam nin: “Rurasqanchikmantaqa sapakamam Diosman cuentata qosunchik”, nispa (Galatas 6:5). Warmayki dañokuruspanqa allinmi kanman kikin llamkapakuspa sayachipuynin. Examenninta mana allinta qoptinqa, allinmi kanman paywan parlaspa qatiqninpaq allinta estudiananpaq rimapayaypas. Warmayki enamoradonwan saqenakuruptinqa consuelaykuy, ichaqa yanapay kay tapukuypi yuyaymanananpaq: “¿Imayna kayniy mana allin kasqanraykuchu kayqa pasaruwan?”. Sasachakuyninta allichaq warmakunaqa allin yuyayniyoqmi hinaspa segurotaqmi kanku, chayna kaytaqa manam atinmankuchu sasachakuyninkuta pipas chaylla allichapuptinqa.

“Sapakamam kikinpa vidanta qawakunan. Sichum allin kaspaqa kikillanpaqchá allin.” (Galatas 6:4)

Sasachakuy. Yuyayniyoq mozo-sipaskunata tapuptinkum chunkamanta pusaq nirqaku “qollqe huñuy” imamantapas puntapi kasqanta. Kapuqniyoq kaymi ichaqa mana cheqap kusikuytaqa apamunchu. Chaykuna estudiaq runakunam ninku kapuqniyoq kayta llumpayta maskaqkuna mana ancha kusisqa kasqankumanta hinaspa chaylla hukmanyasqankumantapas. Chaymantapas ninkum ima onqoywanpas hapirachikunankumanta.

Imayna qallarisqan. Wakin warmakunaqa uywasqam kanku kapuqniyoq familiapi. Huk librom nin: “Tayta-mamakunaqa warmanku kusichiytam munanku, warmakunañataq imatapas munanku. Tayta-mamankuñataqmi rantipunku hinaptinmi warmakunaqa pisi tiempollapaq chaywan kusikunku... chaymantam huktaña mañakunku”, nispa (The Narcissism Epidemic).

Tukuy imatapas rantinapaq willakuykunam mozo-sipaskunapa imapas munasqankuman hina kachkan. Kayna willakuykunam kan: “Qampa munasqaykiqa kapusunkimanmi” hinaspa “Qampaqpunim kayqa”, nispa. Achka mozo-sipaskunam yuyayniyoqña kachkaspankupas chayna willakuykunawan kunanqa manullaña kachkanku, manataqmi qollqenkupas kanchu “munasqankuta” rantinankupaq.

Bibliapa ima yachachisqan. Bibliaqa ninmi imapipas qollqe yanapakusqanta (Eclesiastes 7:12). Ichaqa nintaqmi: “Qollqella kuyayqa tukuy mana allin ruraykunapa mamanmi”, nispa. Chaymantapas ninmi: “Wakin runakunapas qollqellata kuyaruspankum [...] tuksikuchkaq hina llumpaysuta ñakarinku”, nispa (1 Timoteo 6:10). Chaymi kallpanchawanchik tukuy imatapas maskanamantaqa kapuqllanchikwan hawka kawsakunapaq (1 Timoteo 6:7, 8).

“Apuyaylla munaqkunaqa tentachikuspam pantayllaman hinaspa mana valeq kaqkunallaman wichiykunku.” (1 Timoteo 6:9)

¿Imatam ruwawaq? Qollqetawan kapuqniyoq kayta imayna qawasqaykimanta yuyaymanay. Puntata ruway imapas aswan allin kaqkunata hinaspa yachachiy warmaykikunatapas chayta ruwanankupaq. Huk qellqam kaynata nin: “Tayta-mamawan churi-wawakunaqa kay tapukuykunapim piensanmanku: ‘¿Haykapim allin kanman imatapas mana ancha chaninniyoqta rantiyqa otaq manapas? ¿Imataq prestakuspa mirayninta qopuyqa? Pipas nisusqaykiraykullachu, ¿imatapas rantirunki?’”, nispa (The Narcissism Epidemic).

Familiaykipi sasachakuykunata allichanaykipaqqa, ama kapuqniyoq kay munay toqllamanqa wichiychu, chay ruwayqa sasachakuymanta lluptinapaq drogaman qokuruy hinam. Huk libropas ninmi: “Sasachakuykunataqa manam kapuqninchikwan allichaytaqa atikunmanchu. Sasachakuykunataqa allichana yachaywan hinaspa entendimientowanmi, manam zapatokunawanchu nitaq bolsakunawanchu”, nispa (El precio del privilegio).