1, 2. a) ¿Imanasqam Moisesqa wañuy patanpi hina tarikunman karqa? (Qaway kaypi kaq dibujota.) b) ¿Imanasqam Moisesqa mana manchakurqachu faraonpa piñakusqanmanta?

FARAONQA ancha munayniyoq kamachiqmi karqa. Egipto runakunaqa diosninkuta hinam qawaqku. Huk qellqapa nisqanman hinaqa, paykunaqa piensaqkum faraonqa “pimantapas yachaysapa hinaspa kallpasapa kasqanta” (When Egypt Ruled the East). Runankuna manchakunankupaqmi faraonqa tallasqa culebrata umanman churakuq. Chayna kasqanmi qawachiq contranpi hoqarikuqkuna chaylla wañuchisqa kanankuta. Hinaptinqa, imaynachá Moisesqa tarikurqa Jehova Dios kaynata niptin: ‘Kunanmi Faraonman kachasqayki Israelpa miraynin runakunata Egipto nacionmanta horqomunaykipaq’, nispa (Ex. 3:10).

² Moisesqa kasukuspanmi Egiptoman rirqa, hinaptinmi Diospa kamachisqanmanta willaptin faraonqa llumpayta piñakururqa. Isqon castigokunawan ñakarichisqa kasqan qepamanmi faraonqa nirqa: “Yapatawan hamuwaptikiqa wañurachisqaykim”, nispa (Ex. 10:28). Manaraq pasakuchkaspanmi Moisesqa faraonta nirqa piwi churin wañunanmanta (Ex. 11:4-8). Chaymantañataqmi Moisesqa lliw Israel runakunata nirqa carnerota otaq chivatota wañuchispanku wasi punkunkupa sarpunman hinaspa chakaqninman yawarninta  hinanankupaq. Carnerotaqa Egipto nacionpi Ra sutiyoq taytachamanmi kañaspa qoqku (Ex. 12:5-7). Moisesqa manamá manchakurqachu faraonpa nisqanmantaqa. ¿Imanasqa? Bibliapa nisqanman hina, ‘mana rikuna Diosta qawachkaq hina’ kasqanraykum, chaymi payqa iñiywan Jehova Diosta kasukurqa hinaspa ‘reypa piñakuynintapas mana manchakurqachu’ (leey Hebreos 11:27, 28).

3. ¿Ima tapukuykunamantam qatiqninpi yachasun?

³ ¿Yaqachu Diosta rikuchkachwanpas hina iñiyninchikpi allin takyasqa kachkanchik? (Mat. 5:8.) Iñiyninchikta allinta kallpanchanapaq hinaspa ‘mana rikuna Diosta qawachkaq hina’ kanapaq, qatiqninpi Moisesmanta astawan yachasunchik. ¿Imaynatam Moisesta iñiynin yanaparurqa runakunata mana manchakunanpaq? ¿Imaynatam qawachirqa Diospa nisqankunapi hapipakusqanta? ¿Imaynatam ‘Diosta qawachkaq hina’ kasqan yanaparurqa paypas chaynataq Diospa llaqtanpas sasachakuypi tarikuptin?

4. Runakunapa qawasqanman hinaqa, ¿imanasqam Moisesqa rey faraonpa qayllanpi mana imaniraqpas hina karqa?

⁴ Runakunapa qawasqanman hinaqa, Moisesqa mana imaniraqpas hinam karqa rey faraonpa qayllanpiqa. Faraonpa makillanpim kachkarqa wañurachinanpaq. Chayraykuchá Moisesqa Jehova Diosta ñawpaqpi kaynata tapurqa: “¿Pitaq ñoqaqa kani Rey Faraonman rinaypaqqa hinaspa Egipto nacionmanta Israelpa mirayninkuna[ta] horqomunaypaqqa?”, nispa (Ex. 3:11). Ichapas kaynata tapukurqa: “¿Allinchu kanman Egiptoman kaqmanta kutispay faraonta piñachiyniy?”, nispa. Yaqa 40 wata ñawpaqtaraqmi payqa chay nacionmanta ayqekurqa.

5, 6. ¿Imataq Moisesta yanaparqa rey faraonta manchakunanmantaqa Jehova Diosta manchakunanpaq?

⁵ Manaraq Egiptoman kutichkaptinmi Diosqa Moisesta qawachirqa pimantapas payllata manchakunanpaq. Chaytam Moisesqa tiempopa risqanman hina Job libropi qellqarqa, nirqam: “Runa yachayniyoq kananpaqqa Jehova Diostam manchakunan”, nispan (Job 28:28, NM). Chayna manchakuspan yachaywan imatapas ruwananpaqmi, Jehova Diosqa pim kasqanmanta qawachinanpaq kaynata tapurqa: “¿Pitaq runaman simita qorqa? ¿Pitaq unancharqa mana rimaqta, mana uyariqta? ¿Pitaq unancharqa qawakuqta hinaspa ñawsata? ¿Manachu ñoqa Tayta Dios?”, nispa (Ex. 4:11).

⁶ ¿Imatam chayna nisqanwanqa yachachichkarqa? Arí, Moisesqa manamá rey faraontaqa manchakunanchu karqa. Kikin Jehova Diosmi kamachirqa hinaspapas munayninta ruwananpaqmi kikin yanapanan karqa. Faraonqa Diospa qayllanpiqa manam imaniraqpas karqachu. Chaymantapas, manam chayllaraqchu Diospa serviqninkunaqa Egipto nacionpa munaychakuyninpiqa sasachakuypi tarikurqaku. Ichapas Moisesqa ñawpaq faraonkunapa kamachisqanpi Abrahamta, Joseyta chaynataq hina kikinta Dios imayna waqaychasqanpi yuyaymanarqa (Gen. 12:17-19; 41:14, 39-41; Ex. 1:22–2:10). ‘Mana rikuna Diosta qawachkaq hina’ kasqanraykum, Moisesqa faraonpa qayllanman rispan Diospa tukuy kamachisqanta willarqa.

7. ¿Imaynatam huk iñiqmasinchikta Jehova Diospi iñiynin yanaparurqa?

⁷ Jehova Diospi iñisqanmi huk cristianatapas yanaparurqa runakunata mana manchakunanpaq. Paytam Estonia nacionpi 1949 kaq watapi Rusia nacionpa akllasqan soldadokuna (KGB) presocharurqaku. Chay soldadokunam pachanta qechuruspanku mozollaraq soldadokunapa qayllanpi qalallata sayachirqaku. Paymi nin: “Pasaypaq penqakuypim tarikurqani. Ichaqa Jehova Diostam mañakurqani hinaspaymi hawka tarikurqani”, nispa. Chaymantañataqmi kimsa punchaw sapallanta huk lawman aparurqaku. Paymi nin: “Chaypi kamachiqkunam piñakuspanku niwarqa: ‘¡Tukuytam ruwasaqku Estonia nacionpi Jehova suti qalaypaq chinkachisqa kananpaq!  ¡Qanmi presokunapa kasqanman rinki, wakinñataqmi Siberia lawman!’, nispa. Chaymantañataqmi asikuspanku kaynata niwarqa: ‘¿Maypitaq kachkan Jehova Diosnikiqa?’”, nispa. ¿Hinallachu iñiqmasinchikqa Jehova Diospi hapipakurqa icha runakunata manchakuspanchu Diosta qepancharurqa? Payqa mana manchakuspanmi chay kamachiqkunata nirqa: “Chay niwasqaykichikpiqa allintam yuyaymanarqani, ñoqaqa carcelpi kaytam munayman Diosta qepancharuspay libre kanaymantaqa”, nispa. Payqa ‘mana rikuna Diosta qawachkaq hinam’ tarikurqa. Arí, iñiyniyoq kasqanraykum Diosman sonqo karqa.

8, 9. a) ¿Imataq yanapawasun runakunata mana manchakunapaq? b) Runakuna manchakuy hapiruwaptinchikqa, ¿pipim piensananchik?

⁸ Ñoqanchiktapas Jehova Diospi iñiyninchikmi yanapawasun ima manchakuyninchiktapas atipanapaq. Nacionkunapi kamachiqkuna contranchikpi hoqarikuptinkuqa, yaqapaschá nichwan paykunapa makinpi vidanchik kasqanta. Ichapas kaynataraq tapukuchwan: “¿Allinchu kanman Jehova Diosta hinalla servispa kamachiqkunata piñachiy?”, nispa. Ichaqa kayta yuyarisun: manam runakunataqa manchakusunchu Diospi iñispaqa (leey Proverbios 29:25). Jehova Diosmi yuyaymanachiwanchik kaynata nispan: “¿Pitataq qamkunaqa manchakunkichik? ¿Wañuqlla runakunatachu manchakunkichik? Runamasillaykichikmi paykunaqa. Qora hina chinkaruqllam paykunaqa”, nispa (Is. 51:12, 13).

⁹ Tukuy atiyniyoq Taytanchikpi haykapipas piensasun. Payqa qawachkanmi kamachiq runakunawan ñakarichisqa kaqkunataqa, hinaspanmi llakipayaspan yanapan (Ex. 3:7-10). Iñiyninchikrayku autoridadkunapa qayllanman apasqa kaspanchikpas, ama qonqasunchu Jesuspa kayna nisqanta: “Amam llakikunkichikchu imaynam otaq imam rimanaykichikmantaqa, Diosmi yachachisunkichik chay ratopi imam rimanaykichiktaqa” (Mat. 10:18-20). Pi kamachiq autoridadpas Jehova Diospa qayllanpiqa manam imaniraqpaschu.

10. a) ¿Ima kamachikuytam Jehova Diosqa 1513 watapi Israel runakunaman qorqa? b) ¿Imanasqam Moisesqa kasukurqa Diospa kamachisqanta?

¹⁰ Jehova Diosmi 1513 watapa nisan killanpi, Moisestawan Aaronta nirqa Israel runakunaman huk kamachikuyta willanankupaq. Chay kamachikuypa nisqanman hinam Israel runakunaqa carnerota otaq chivatota wañuchispanku wasinkupa punkunman yawarninta hinananku karqa (Ex. 12:3-7). Tiempo pasaruptinmi, Moisesmanta apostol Pablo kaynata nirqa: “Iñiyllawantaqmi Pascua Fiestatapas rurarqa hinaspam yawartapas challarqa piwi churikuna wañuchiq angel Israelpa mirayninkunata mana wañuchinanpaq”, nispa (Heb. 11:28). Moisesqa yacharqam imapas rimasqanta Jehova Dios cumplisqanta, chaymi mana iskayrayarqachu Egipto runakunapa piwi churinkunata wañuchinanmanta.

11. ¿Imanasqam Moisesqa Diospa kamachisqanmanta Israel runakunaman willarqa?

¹¹ Yaqachusmi Moisespa churinkunaqa karu-karu Madian lawpi kachkarqaku (Ex. 18:1-6). Chayna kaptinpas, payqa Diospa kamachisqantam lliw Israel runakunaman willarqa piwi churinku mana wañuchisqa kanankupaq. Moisesqa kuyarqamá runamasinkunataqa. Bibliam nin: “Israel casta llapallan ancianokunata Moises qayachimuspan[mi] nirqa: ‘Hapimuychik carnerota otaq chivatota familiaykichikpaq hinaspa wañuchiychik Pascua Fiestata ruranaykichikpaq’”, nispa (Ex. 12:21).

12. ¿Imata willakunanchikpaqmi Jehova Diosqa kamachiwanchik?

¹² Angelkunapa yanapakuyninwanmi Diospa serviqninkunaqa kay ancha allin willakuyta runakunaman apachkanku: “Diostayá manchakuywan alabaychik, juzganan horam chayaramunña, cielokunatapas kay pachatapas, lamar qochatapas hinaspa pukyukunatapas unanchaqtayá adoraychik”, nispa (Apoc. 14:7). Kunanmi chay noticiata runakunaman willakunanchik. Willananchikmi Hatun Babiloniamanta lloqsinankupaq chaynapi ‘mana castigasqa kanankupaq’ (Apoc. 18:4). Hanaq pachapaq cristianokunawan kuskam ‘sapaq  ovejakunapas’ Diosmanta karunchasqa kaqkunata ninku: ‘Dioswan allinyanakuychik’, nispa (Juan 10:16; 2 Cor. 5:20).

13. ¿Imataq yanapawasun Diosmanta astawan willakunapaq?

¹³ Manam iskayrayanchikchu ‘juzganan hora chayaramusqantaqa’. Diosmanta willakuyqa, ima ruwaymantapas utqayman ruwanapaq kamachikuymi. Apostol Juanmi revelacionninpi qawarqa “tawa angelkunata kay pachapa tawan esquinankunapi sayachkaqta, paykunam wayrata harkachkasqa” (Apoc. 7:1). Chay angelkunaqa ñamá kay Pachapi llumpa-llumpay ñakariy punchawkuna qallaykunanpaq chay wayrata kachamunankupaqña kachkanku, ¿yaqachu chaypi iñinchik? Diospa tukuy nisqankunapi iñiymi yanapawasun Diosmanta astawan willakunapaq.

14. ¿Imataq yanapawasun mana allin ruwaq runakunaman Diosmanta rimapayanapaq?

¹⁴ Cheqap cristianokunaqa Diospa amistadnin kasqanchikraykum suyanchik wiñay kawsayta. Ichaqa, mana allin ruwaq runakunamanmi ‘rimapayananchik chay mana allin kawsasqankumanta chaynapi musyakuspanku kawsanankupaq’ (leey Ezequiel 3:17-19). Ñoqanchikqa manamá Diosman cuentata qonanchikraykullachu paymantaqa runakunaman willanchik, aswanqa Jehova Diosta hinaspa runamasinchikta anchata kuyaspanchikmi. Rikchanachisqanpi Samaria runamanta rimaspanmi, Jesusqa sutillata yachachirqa kuyakuyninchiktawan llakipayakuyninchikta imayna qawachinamanta. Tapukuchwanmi: “¿Samariamanta runa hinachu llakipayakuq kani? ¿Chayna llakikuychu kallpanchawan runakunaman Diosmanta willakunaypaq?”, nispa. Manamá chay willakusqanpi sacerdote hinaspa Leviy casta runakuna hina kaytaqa munanchikchu, paykunaqa ‘karullantam pasarurqaku’ (Luc. 10:25-37). Diospa nisqankunapi iñisqanchik chaynataq  runamasinchikta kuyasqanchikmi kallpanchawasun tiempo kachkaptinraq Diosmanta willakunapaq.

15. ¿Imanasqam Israel runakunaqa llumpay mancharisqa kachkarqaku?

¹⁵ Moisestaqa ‘mana rikuna Diospi’ iñisqanmi yanaparqa Israel runakuna Egiptomanta lloqsiramuspanku wañuy patapi tarikuptinku. Bibliam nin: “Israelpa mirayninkuna[m] musyakururqaku Egipto runakuna paykunapa qepan hamusqanta chayraykum hatu-hatunta mancharikuspanku Tayta Diosman qaparispa mañakurqaku”, nispa (Ex. 14:10-12). Chayna pasakusqanmantaqa manam manchakunankuchu karqa. ¿Imanasqa? Jehova Diosmi kaynata willakurqaña: ‘Faraonpa sonqontam rumiyarachisaq qatimusunaykichikpaq chaymi Faraonpa contranpi hinaspa lliw tropanpa contranpi rurasqayrayku alabasqa kasaq. Chaymi Egipto runakuna yachanqa ñoqaqa Tayta Dios kasqayta’, nispa (Ex. 14:4). Chayna kaptinpas, Israel runakunaqa manam iñirqakuchu. Chaymi llumpay mancharisqa kachkarqaku. Paykunapa qayllankupim mana chimpay atina Puka lamar qocha kachkarqa. Qepallankupiñataqmi kachkarqa Egipto tropakunapas. Chaymantapas, animalkunata michiq 80 watayoq runam llapallankuta pusachkarqa.

16. ¿Imaynatam Moisesta iñiynin yanaparurqa?

¹⁶ Moisesmi ichaqa mana manchakurqachu. Payqa iñiyniyoq kasqanraykum, mana iskayrayarqachu Jehova Dios yanapananmantawan salvananmantaqa (leey Exodo 14:13, 14). Chayna iñiyninmi lliw Israel runakunata yanaparurqa. Chaymi Biblia nin: “Iñiyllawantaqmi Israelpa mirayninkunapas, Puka lamar-qocha kicharikuykuptin chaki allpanta pasarqaku. Egipto runakunam ichaqa pasayta munaspanku heqeparurqaku”, nispa (Heb. 11:29). Hinaptinmi, Israel runakunaqa “Diosta respetarqaku hinaspam confiakurqaku Tayta Diospi chaynataq serviqnin Moisespipas” (Ex. 14:31).

17. ¿Imaynam hamuq tiempopi tarikusun?

¹⁷ Ñoqanchikpa vidanchikpas yaqa wañuy patapi hinam tarikunqa. Chayqa hichpallapiñam kachkan. Llumpa-llumpay ñakariy punchawkunapa tukuyninpim, gobiernokuna llapallan pantay religionkunata puchukachinqa (Apoc. 17:16). Bibliapa huk kaqnin willakuyninpim ñoqanchik imayna tarikunanchikmanta rimaspan, Jehova Diosqa tupachispan nirqa “mana murallasqa”, “mana punkuyoq hinaspa mana cerrojoyoq” llaqta hina kananchikmanta (Ezeq. 38:10-12, 14-16). Runakunapa qawasqanman hinaqa, wañuy patapi hinam tarikusun. Ichaqa, ¿imaynam tarikunanchik?

18. ¿Imanasqam llumpa-llumpay ñakariy punchawkuna chayaramuptin mana manchakunachu?

¹⁸ Manamá ñoqanchikqa manchakunachu. ¿Imanasqa? Kikin Jehova Diosmi willakurqa serviqninkunapa contranpi enemigonkuna hatarinankumanta. Ichaqa nintaqmi waqaychawananchikmanta, nirqam: “Ñoqa Señor Diosmi nini kaynata: Israel nacionpa contranpi Gog sutiyoq runa hatariptinmi llumpa-llumpayta piñakurusaq”, nispa (Ezeq. 38:18-23). Hinaptinqa, Diospa llaqtanpa contranpi lliw hatariqkunam chinkachisqa kanqa. Jehova Diosqa waqaychawasunmi ‘manchakuypaq punchawninpi’. Chayna waqaychawananchikpi iñiyninchikqa allinpunim kanqa salvakunapaq hinaspa hinalla Diosman sonqo kanapaq (Joel 2:31, 32).

19. a) ¿Imaynam Moisespa amistadnin karqa Jehova Dioswan? b) Tukuy kawsayninchikpi Diosta yuyarispaqa, ¿imaynam kawsakusun?

¹⁹ ¡Hichpallañam kachkan tukuy chaykuna pasakunanpaqqa! Chaymi ‘mana rikuna Diosta qawachkaq hina’ iñiyninchikpi allinta takyananchik. Dioswan aswan allin amistad kananchikpaqmi sapa kuti Bibliata estudiananchik hinaspa mañakunanchik. Moisesqa allin amistadmi karqa Jehova Dioswan, chaymi allintapuni servichikurqa. Bibliam nin ‘suma-sumaqta reqsisqanmanta’ (Deut. 34:10). Moises hina iñiyniyoq kaspanchikqa ñoqanchikpas Jehova Diosta rikuchkachwanpas hinam kasun. Chaymantapas, ‘tukuy kawsasqanchikpiyá’ Diosta yuyarisun hinaptinqa ‘munasqanman hinam kawsachiwasun’ (Prov. 3:6).