1, 2. ¿Ima sasachakuykuna ima kusikuykunan kanman wayna-sipaskunapaq?

 WAYNA-SIPASKUNAQA manañan phisqa otaq chunka watayoq wawakuna hinañachu kanku. Chay tiempopin paykunapaq imaymana sasachakuykuna kan, ichaqa allinkunatan yachankuman kusisqataqmi kankumanpas. Ñawpa tiempopi José, David, Josías, Timoteo waynakuna hinan allin kaqta ruwankuman Jehová Dioswanpas allinpin kankuman (Génesis 37:2-11; 1 Samuel 16:11-13; 2 Reyes 22:3-7; Hechos 16:1, 2). Kay tiempopipas kanmi chhayna wayna-sipaskuna, yaqapaschá qanpas reqsishanki.

² Wakinqa sinchitan sasachakunku wayna-sipas kapuspa. Mayninpin kusisqa tarikunku maynintaq llakisqa kanku. Tayta-mamanku ima ruway munasqankuta hark’aqtinpas phiñakunkun. Ichaqa manaraq wiñay hunt’asqa kasqankuraykun necesitanku munakuywan pacienciawan yanapanata. Arí, wayna-sipas kayqa munaymi kanman, ichaqa kallanmantaqmi sasachakuykuna paykunapaq tayta-mamankupaqpas. ¿Imaynatan tayta-mamakuna wayna-sipas wawankuta yanapankuman?

3. ¿Imaynatan tayta-mamakuna wayna-sipas wawankuta yanapankuman?

³ Bibliaq nisqanman hina kawsaq tayta-mamakunaqa chay tiempopin wawankuta sumaqta yanapanku allin runa kanankupaq. Ñawpa tiempopipas kay  tiempopipas Bibliaq nisqanman hina kawsaq familiakunaqa sumaqtan kawsanku (Salmo 119:1).

4. ¿Imaraykun wayna-sipas wawakunawan astawan parlarina?

⁴ Biblian nin: “Yuyaychaq [otaq sut’i rimay] mana kaqtinqa, imachus yuyaykusqakunan qollupun”, nispa (Proverbios 15:22). Qhollachanmantapacha wawaykita rimapayasqaykiqa allinninpaqmi karqan. Kunan wayna-sipas kapusqanku tiempopin ichaqa astawanraq paykunawan rimanayki. Paykunaqa manañan wasipichu sayanku aswanmi wayna-sipasmasinkuwan aswan unayta kanku. Sichus wayna-sipas wawaykiwan mana sut’intachu parlarinki chayqa, huk runa hinan sientekunqa. Chhaynaqa, ¿imatan tayta-mamakuna wayna-sipaskunapas ruwananku sut’inta parlanankupaq?

5. ¿Imaynatan wayna-sipaskuna qhawarinanku tayta-mamankuwan parlariyta?

⁵ Sapankankun kallpachakunanku. Wayna-sipaskunaqa manan wawa kasqanku tiempopi hinañachu tayta-mamankuwan parlarinku. Ichaqa Biblian nin: “May suyupichus mana allin kamachikuy kaqtinqa, suyuqa waqllinmi, askhaq yuyaychayninwanmi ichaqa suyuqa allinta sayan”, nispa (Proverbios 11:14). Chay texton tayta-mamakunata wayna-sipaskunatawan yanapan. Kay tiempopin aswan sasachakuykuna kashan wayna-sipaskunapaq, chayta reparaq wayna-sipaskunan yachanku allin yuyaychaykuna necesitasqankuta. ¿Pikunataq aswan allinta yuyaychanman? Tayta-mamankun, paykunan qhollachanmantapacha munakuywan uywarqanku, paykunamanta aswan unayta kawsasqankupitaq aswan experienciata hap’inku. Allin kayta munaq  wayna-sipasqa manapunin tayta-mamanpa yuyaychayninta pisichanqachu.

6. ¿Imatan tayta-mamakuna ruwananku wawanku paykunawan parlariyta munaqtin?

⁶ Tayta-mamakunan astawanqa tiemponkuta t’aqananku wawankuwan parlarinankupaq. Wawaykichis qankunawan parlariyta munaqtinqa ima ruwasqaykichistapas saqesparaqmi uyarinaykichis. Chay ruwayqa sasapaschá kanqa. Ichaqa Biblian nin: “Kanmi upallakuna tiempo, rimana tiempopas”, nispa (Eclesiastés 3:7). Chayrayku, wawaykichis qankunawan parlayta munaqtinqa yaqapaschá upallakunaykichis tiempo kanqa. Tiempoykichistaña t’aqarqankichis estudianaykichispaq, samanaykichispaq otaq wasipi imatapas ruwanaykichispaq chaypas, wawaykichis qankunawan parlayta munaqtinqa, chaykunata saqesparaqmi uyarinaykichis. Mana chayqa manañan hukpi wawaykichis qankunawan rimayta munanqachu. Jesuspa ruwasqanta yuyarisun. Huk kutinmi sayk’usqa kaspa samarikuyta munasharqan, ichaqa askha runakunan payman hamurqanku, hinan paykunaman yachachirqan (Marcos 6:30-34). Yaqa llapa wayna-sipaskunan yachanku tayta-mamanku imaymana ruwanayoq kasqankuta, chaywanpas necesitankun yanapanaykichista. Chaymi t’aqanaykichispuni tiempoykichista paykunapaq llamp’u sonqowantaqmi yanapanaykichis.

7. ¿Imatan tayta-mamakuna mana ruwananchischu?

⁷ Tayta-mamakunaqa yuyarinanchismi wayna-sipas kasqanchis tiempota, kusi sonqotaqmi imatapas ruwana. Wawanchiskunawan kaspapas kusisqan kananchis. ¿Imatan ruwanchis samasqanchis tiempopi? Sichus huk ruwaykunataraq ruwasun chayqa, wawanchiskunan yuyaykunqaku paykunapi  mana interesakusqanchista. Hinaspan escuelapi wayna-sipasmasinkuman k’askakunqaku qhepamantaq sasachakuykunapi rikukunqaku.

8. ¿Imaynatan wawaykiman yachachiwaq honrado kayta, allin llank’aq kayta, ch’uya kawsayniyoq kaytapas?

⁸ Sichus manaraq wawaykiman yachachirqankichu honrado kayta allin llank’aq kaytapas chayqa, kunanmi yachachinayki (1 Tesalonicenses 4:11; 2 Tesalonicenses 3:10). Hinaspapas yachachinaykin ch’uya kawsayniyoq kay ancha allinpuni kasqanta (Proverbios 20:11). Ejemploykiwanmi imaymanata wawaykiman yachachiwaq. Arí, ch’uya kawsasqaykita rikuspan paykunapas Bibliaq nisqanman hina kawsankuman, imaynan mana iñiq qosakunapas ‘mana rimapayasqalla iñinku warminpa allin purisqanta, ch’uya kawsasqanta, manchakuyniyoq kasqanta’ rikuspa hinata (1 Pedro 3:1). Ichaqa manan ejemplollaykiwanchu yachachinayki. Kay tiempopiqa imaymana millay ruwaykunan nishuta q’oñirishan. Chaymi paykunawan tiyaykuspa parlarinayki qhawasqankumanta uyarisqankumantawan imatachus yuyaykusqankuta (Proverbios 20:5).

9, 10. ¿Imaraykun tayta-mamakuna wawankuwan sut’inta parlarinanku warmi-qhari puñuymanta? ¿Imakunawan yanapachikuspan parlarinkuman?

 ⁹ Tayta-mamakunaqa warmi-qhari puñuymantapas sut’inta wayna-sipas wawankuwan parlananku. P’enqakunapaq hinaña wakin tayta-mamakuna qhawarinkuman chaypas, parlanapunin chaykunamanta wawanchiskunawan. Mana chayqa waqllisqatan hukkunamanta yachamunqaku. Jehová Diosqa sut’itan Bibliapi qelqachirqan warmi-qhari puñuymanta, chaymi tayta-mamakunapas mana p’enqakunankuchu chaykunamanta wawankuman yachachiyta (Proverbios 4:1-4; 5:1-21).

¹⁰ Warmi-qhari puñuymanta Bibliaq yachachisqanqa ancha allinpunin, Diospa llaqtanpipas askha qelqakunan kan chaykunamanta yachanapaq. ¿Manachu chaykunawan yanapachikuwaq? Yaqapaschá Lo que los jóvenes preguntan. Respuestas prácticas vol. 1, vol. 2 nisqa librokunapi chay temamanta wawaykiwan t’aqwiriwaqchis. Chay ruwasqaykichisqa allinpaqmi kanqa.

11. ¿Imaynatan wawaykichista yachachiwaqchis Diosta servinanpaq?

¹¹ ¿Imamantan astawan wawaykichiswan parlanaykichis? Chaymantan apóstol Pablo qelqarqan: “Wawaykichista [...] kasuchikuspa uywaychis, [Jehová] Señormanta yachachispa”, nispa (Efesios 6:4). Wawakunataqa Jehová Diosmantan yachachishanalla. Yachachinan payta munakunankupaq, tukuy sonqowan servinankupaqwan. Chaykunatapas ejemploykichiswanmi yachachinaykichis. Jehová Diosta ‘tukuy sonqowan, tukuy almawan, tukuy yuyaywan’ munakusqaykichisrayku kusisqa kawsasqaykichista qhawarispan paykunapas qatikusunkichis (Mateo 22:37). Hinaspapas imachus necesitasqallaykichispaq  llank’aspa Diospa munaynintaraq ñawpaqta ruwankichis chayqa, kaqllatataqmi paykunapas ruwanqaku (Eclesiastés 7:12; Mateo 6:31-33).

12, 13. ¿Imakunatan ruwana familiapi estudio allinta aparikunanpaq?

¹² Familiantin Jehová Diosta yupaychanaykichis ch’isipin wayna-sipaskunata iñiyninkupi yanapawaqchis (Salmo 119:33, 34; Proverbios 4:20-23). Chaypaqqa sapa semanan estudiana (Salmo 1:1-3). Llapaykichismi yachanaykichis familiapi estudiay imamantapas ñawpaqta hunt’ana kasqanta. Hinaspapas chay estudio allinta aparikunanpaqqa llapaykichismi chaniyoqpaq qhawarinaykichis. Huk taytan nin: “Allin yachachiq kanapaqqa kusi sonqowanmi rimana manataqmi pisipaqchu qhawarina yachachiyta. Mayninpiqa sasan kanman chay ruway, wayna-sipaskuna chay estudiota mana respetowan qhawariqtinkupas wanachinan kanqa. Ichaqa ama pisipaychu aswanpas kallpachakuy huk kutipi aswan allinta ruwanaykipaq”, nispa. Chay  taytan nillantaq: “Estudiayta qallarinaykupaqmi Jehová Diospa yanapayninta mañakuni llapallayku chay estudiota ancha allinta qhawarinaykupaq”, nispa (Salmo 119:66).

¹³ Chay estudiotaqa cristiano taytakunan aparinanku. Wakin taytakunaqa manapaschá sumaq yachachiqchu kanku. Chhaynaña kaqtinpas, wawanchiskunaman ‘cheqaq munakusqanchista ruwasqanchiswan sut’ita rikuchisun’ chayqa, huch’uyyaykukuywanmi tukuy atisqanchista yanapasun iñiyninkupi wiñanankupaq (1 Juan 3:18). Mayninpiqa phiñakunqakupaschá, ichaqa reparanqakun paykunapi tukuy sonqowan interesakusqanchista.

14. ¿Imaynatan Deuteronomio 11:18, 19 textoq nisqanman hina wawaykikunata yachachiwaq?

¹⁴ Ichaqa manan familiapi Bibliata estudiaspallachu wayna-sipaskunaman Diosmanta yachachina. Yuyariy tayta-mamakunaman Jehová Diospa kamachisqanta, nirqanmi: “Chay simikunata sonqoykichispi allinta waqaychaychis, hinallataq makiykichismanpas mat’iykichismanpas chay simikuna qelqasqata watakuychis yuyarinaykichispaq. Wawaykichiskunamantaq chay simikunata yachachiychis,  chaykunamanta rimapayaychis wasipi kashaspapas, ñanta purishaspapas, puñuykushaspapas, hatarishaspapas”, nispa (Deuteronomio 11:18, 19; qhawarillaytaq Deuteronomio 6:6, 7). Chaypiqa manan wawata sayk’uchinakama Bibliamanta rimapayanamantachu rimashan. Munakuq tayta-mamakunaqa kallpachakushanallankun imapas tumpalla wawankuman yachachinankupaq.

15, 16. a) ¿Imataq wanachiyri? b) ¿Pikunan wanachinanku wawakunata? ¿Imaynatan wawakuna qhawarinanku wanachiyta?

¹⁵ Wanachiyqa allin kaqta ruwanapaq yachachiymi, mana allin ruwasqata qonqachiymi. Chaypaqqa sumaq rimanakuymi kanan. Mayninpiqa hukniraymantapaschá wanachina kanqa. Wawallaraq kashaspankuqa necesitarqankun wanachinata, kunan wayna-sipas kapusqanku tiempopiqa astawanraqmi necesitanqaku. Allin yuyayniyoq wayna-sipaskunaqa yachankun chhaynapuni kasqanta.

¹⁶ Biblian nin: “Mana yuyayniyoqqa taytanpa kunaykusqantan [otaq wanachisqantan] pisichan, anyaykusqata hap’ikuqmi ichaqa allin yuyayniyoq”, nispa (Proverbios 15:5). Chay texton rikuchin wawakuna wanachina necesitasqankuta. Wayna-sipaskuna wanachikuyta ‘hap’ikunankupaqqa’ wanachisqan kananku. Jehová Diosqa tayta-mamatan kamachin wawankuta wanachinankupaq, astawanqa taytan chayta hunt’anan. Wayna-sipaskunapas kasukunankun tayta-mamankuq wanachiyninta. Chayta ruwaspankuqa astawanmi imatapas yachanqaku manataqmi sinchitachu pantanqaku (Proverbios 1:8). Biblian nin: “Kunaykusqata pisichaqqa wakchayanqan, p’enqaypin rikukunqa, anyaykusqata kasukuqmi ichaqa hatunchasqa kanqa”, nispa (Proverbios 13:18).

17. ¿Imaynatan tayta-mamakuna wawankuta wanachinkuman?

 ¹⁷ Tayta-mamakunaqa allin yuyaywanmi wayna-sipaskunata wanachinanku. Wawataqa manan phiñakunankamaqa nitaq pisipaq qhawarikunankamaqa hark’anachu (Colosenses 3:21). Ichaqa manan ima mana allin ruwasqantapas hinallataqa qhawanachu. Mana chayqa mana allin yachachisqan kanqa mana allinpitaqmi rikukunqapas. Proverbios 29:17 texton nin: “Wawaykita wanachiy, manan umaykita nanachisunkichu, aswanpas anchatapunin payqa kusichisunki”, nispa. 21 versiculopitaq nin: “Warmanmanta luylusqayki kamachiqa qhepamanmi umaykita nanachisunki”, nispa. Kamachi runakunapaqña chay texto qelqakurqan chaypas, wawakunapaqpas allinmi.

18. ¿Imaynatan wawanchiskuna munakusqanchista rikuchisunman? ¿Iman kanman wawanchiskunata mana wanachiqtinchis?

¹⁸ Wawanchista wanachisqanchispin rikuchinchis paykuna munakusqanchista (Hebreos 12:6, 11). Tayta-mamakunaqa yachanchismi allin yuyaywan wanachiy sasa kasqanta. Yaqapaschá wawanchiswan allinpi kayta munaspa mana allin ruwasqankuta hinallata qhawasunman. Chayta ruwaq taytakunaqa manañan qhepaman atinqakuchu familiankuta imayna umalliyta (Proverbios 29:15; Gálatas 6:9).

19, 20. ¿Imaynatan qhawarina wawanchispa akllakusqan kusirikuykunata?

¹⁹ Ñawpa tiempopi wawakunaqa tayta-mamankutan yanapaqku wasipi, chakrapi imaymana ruwaykunata. Kay tiempopi wayna-sipaskunapaqmi ichaqa mana ancha ima ruwanankupas kanchu. Chaymi comerciantekuna imaymana kusirikuykunata paqarichimunku  chaykunawan wayna-sipaskuna kusirikunankupaq. Hinaspapas runakunaqa manan allinpaqchu qhawarinku Bibliapi kamachikuykunata, chaymi wawanchiskuna usqhaylla imawanpas waqllipunkuman.

²⁰ Chaykuna kasqanraykun taytapuni kusirikuytaqa wawakunapaq akllanan. Chaywanpas manan qonqanachu wawanchis wayna-sipasña kasqanta. Paykunaqa watakunaq pasasqanman hinan munanqaku yuyayniyoq runata hinaña qhawarinata. Chaymi wawanchispa wiñasqanman hina payman saqena kusirikuyta akllakunanpaq, ichaqa iñiyninpi yanapananpaq hinan kanan. Wakin wayna-sipaskunaqa manan allintachu akllakunku amigonkuta, takikunata, huk kusirikuykunatapas. Chayta qhawarispaqa paywanmi parlarina allin kusirikuykunata akllakunanpaq.

21. ¿Imaraykun wawakunaq allinninpaq kanqa necesitasqankuman hinalla kusirikusqanku?

²¹ ¿Hayk’a tiempon wayna-sipaskuna imapipas kusirikunanku? Wakin suyukunapiqa ch’isiyaqpas kusirikullankumanmi, manataqmi pipas imaninmanchu. Chay wayna-sipaskunaqa chay yuyayllapiñan kanku. Chaymi tayta-mamakunaqa yachachinanchis familiawan huñunakuyta, sapankupi Biblia t’aqwiyta, iñiyninkupi poqosqa cristianokunawan huñukuyta, huñunakuykunaman riyta, wasipi ima ruwaykunatapas yanapakuyta. Chay allin ruwaykunan wawanchiskunata yanapanqa ‘mana allin kusikuykunamanta’ karunchakuspa iñiyninkupi allin takyasqa kanankupaq (Lucas 8:11-15).

22. Kusirikuytaña wayna-sipaskuna necesitanku chaypas, ¿imatan yachanallankutaq?

²² Kamachikuq Salomonmi nirqan: “Ñoqaqa yachanin, kawsashanankamaqa manan aswan allinqa  runapaq kanchu, aswanpas kusikunallanmi, allinkaqllatapuni ruwanallanmi. Diospa qowasqallanchistaqmi mikhunchisña, ukyanchisña, tukuy llank’asqanchiswanña q’ochukunchis chaypas”, nispa (Eclesiastés 3:12, 13). Arí, llapa runakunan necesitanchis kusirikuyta. Ichaqa llank’aypas allinninchispaqmi. Allinta llank’aypas sasachakuykunata allichaypas sonqotan kusichin; chay kusikuymi kay tiempopi wayna-sipaskunaq sonqonpi mana kanchu. Wakin tayta-mamakunapaqqa sasan wawankuta profesionalta horqoy otaq ima oficiota yachanankupaq yanapaypas. Ichaqa yanapananchismi wawanchista k’uchi llank’aq kanankupaq. Chayta ruwasun chayqa allinpaqmi qhawarinqaku llank’anankuta chaytaq allinninkupaq kanqa.

23. ¿Imaynatan yanapasunman wayna-sipas wawanchista?

²³ Sasaña kanqa wayna-sipas wawanchiskunata yanapay chaypas, paykunata “munakuyqa wiñaypaqmi” kanan (1 Corintios 13:8). Wawanchiskunamanqa rikuchishanallan munakuyninchista. Chaymi tapukunanchis: “¿‘Kusa waway’ ninichu ima sasachakuytapas atipaqtin? ¿Rikuchinichu munakusqayta ima tumpallapas?” nispa. Mayninpi phiñakunmanña chaypas munakusqanchista yachaspaqa paykunapas munakullawasuntaqmi.

24. ¿Imatan tayta-mamakuna mana qonqananchischu? ¿Ima texton yanapawasun wawanchista uywanapaq?

²⁴ Qhepamanqa paykunañan ima ruway munasqankutapas akllakunanku kanqa. Mayninpiqa manapaschá allinpaqchu qhawarisun wawanchispa akllakusqanta. Yaqapaschá mana munanqachu Jehová Dios yupaychayta. Hanaq pachapi kaq Jehová  Diospa wakin wawankunapas payta qhepanchaspan contranpi hatarirqanku (Génesis 6:2; Judas 6). Wawakunaqa manan máquina hinachu kanku munasqanchista ruwanankupaq. Paykunapas munasqankuman hinan imatapas akllakunanku, ichaqa Jehová Diosmanmi cuentata qonqaku ima ruwasqankumantapas. Chhaynaña kaqtinpas Proverbios 22:6 texton nin: “Wawata yachachiy imaynatachus kawsananpaq, machuyapuspapas manapunin chaytaqa qonqanqachu”, nispa.

25. ¿Imaynatan Jehová Diosman rikuchisunman wawakuna qowasqanchismanta agradecido kasqanchista?

²⁵ Chhaynaqa, munakushallasun wawanchiskunata. Kallpachakusun Bibliaq nisqanman hina uywanapaq. Allin ejemplonchiswantaq ch’uya kawsayta yachachishallasun. Chhaynapin wawanchiskunata yanapasun allin runa kanankupaq Diosta manchakuspa kawsanankupaqpas. Chaypin Jehová Diosman rikuchisun wawakuna qowasqanchismanta agradecido kasqanchista.