¿Yacharankichu?
Bibliapi nisqanmantapas, ¿iman rikuchillantaq Israel runakuna Egiptopi esclavo kasqankuta?
Bibliapin willan Joseta Egiptoman apasqanku qhepata Jacobpas familianpas Egiptoman jaykusqankuta. Jinan Gosén llaqtapi tiyaranku, chayqa Nilo mayu lamar-qochawan tupasqanpin tarikuran (Gén. 47:1, 6). Bibliaq nisqanman jinaqa Israel runakunaqa “askhayaspanku aswan kallpayoq karanku”. Chaymi Egipto runakunaqa manchakuspanku kamachinkuman tukuchipuranku (Éx. 1:7-14).
Bibliaq willasqanta mana creeq runakunan ninku: “Chayqa cuentollan”, nispa. Ichaqa imaymana tarikusqanmi rikuchin Sempa * mirayninkuna Egiptopi esclavo kasqankuta.
Egipto llaqtaq wichay ladonpi jasp’ispankun tariranku ñaupa tiempomanta juch’uy llaqtakunata. Ñaupa tiempomanta yachaq John Bimson nin: “Chaypin tarikuran Sempa mirayninkuna tiyasqankumanta 20 más juch’uy llaqtakunata”, nispa. Chaymantapas James Hoffmeier niran: “1800-1540 watakuna ukhupin Egiptoman jaykumuranku Asia ladomanta Sempa mirayninkuna”, nispa. Paymi nillantaq: “Chay willakuymi tupan Israel runakunaq machulankuna Egiptoman jaykumusqankuwan. Génesis libropin willashan Abrahanpas, Isaacpas, Jacobpas Egiptoman mijunata, unuta, q’achuta maskhaspa jaykusqankuta”, nispa.
Egipto llaqtaq uray ladonpin tarillarankutaq qelqa k’uyukunata. Jujnin k’uyuqa 2000-1600 watakunamantan karan, chaypin qelqasqa kasharan chay llaqtapi tiyaq esclavokunaq sutin. Jinaspa 40 más sutikuna Sempa mirayninmanta karan, paykunan llank’aranku mijunata wayk’uspa, p’achata ruwaspa, chajrapi llank’aspa ima. Chaymi Hoffmeier nin: “Egipto llaqtaq uray ladonpi Sempa mirayninkuna 40 más kasqanraykun yachanchis Egiptoq tukuy llaqtankunapi askha esclavokuna kasqanta, astawanqa wichay ladopi”, nispa.
Ñaupa tiempomanta yachaq David Rohl qelqaran: “Wakin esclavokunaq sutinqa yaqachus jina Bibliapi qelqasqa sutikuna jina kashan”, nispa. Chay qelqa k’uyupin tarikuran Isacar, Aser, Sifrá nisqa sutikunata (Éx. 1:3, 4, 15). Chaymi Rohl runaqa kayta niran: “Chaykunan sut’ita rikuchin Israel runakuna Egiptopi esclavo kasqankuta”, nispa.
Ñaupa tiempomanta yachaq Bimson niran: “Imaymanata tarikusqanwanmi sut’ita yachakun Israel runakuna Egiptopi esclavo kasqankuta lloqsimusqankutapas”, nispa.
^ párr. 4 Sem runaqa Noepa kinsantin wawankunamanta jujninmi karan. Yaqachus jina Sempa mirayninkunapi tarikuran: Israel runakuna, Elam runakuna, Asiria runakuna, Caldea runakuna, Siria runakuna, Árabe runakunapas.
