YAQA llapa tayta mamakunan yachanku wawakunaq waynayasqan sipasyasqan kusikuytapas llakikuytapas apamusqanta. Yaqapaschá qankunapas khaynapi tarikushankichis:

• Wawayki huch’uyllaraq kashaqtinqa chitacha hinan qhepallaykipi karan. Kunantaq ichaqa wayna sipas karuspa k’ita michi hina munasqanta purikuyta munan.

• Warmi wawaykichis huch’uyllaraq kashaspaqa tukuytan willarasunkichis. Sipasyaruspan ichaqa amigankunallawanña purin, paykunallamanñan imatapas willakun.

Sichus chhayna sasachakuykunapi kashankichis chayqa ama wawaykichista mana allin runapaq hinaqa qhawariychischu nitaq niychu manañan kay wawayqa wananmanñachu, nispa. Wawakuna wiñaruspa imarayku chhayna kasqankuta yachanapaq wayna sipasyasqankumanta yacharisun.

Nacesqankumantapachan wawakunaqa imaymana ruwayta qallarinku: rimayta, puriyta, escuelaman riyta, huk ruwaykunatapas. Chaykunata rikuspan tayta mamakunaqa reparanku wawanku wiñarisqanta.

Waynayasqankupas sipasyasqankupas rikuchillantaqmi wiñarisqankuta. Wakin tayta mamakunan ichaqa mana kusikunkuchu wawankuq waynayasqanwan sipasyasqanwan. Riki, manan mayqen tayta mamapas munanmanchu kasukuq wawachanku wayna sipas karuspa mana rimaykuy uyallantinña kapunankuta. Chaywanpas waynayayqa sipasyayqa allinpaqmi. ¿Imarayku? Chaymanta yachasun.

Biblia nin: wawakunaqa ‘taytantapas mamantapas saqepunqan’, nispa (Génesis 2:24). Chaymi manaraq chay tiempo chayamushaqtin wayna sipas kasqanku tiempopi wawakunata allinta yanapana. Chay tiempo chayamuqtinqa maytachá tayta mamakunaqa munanqaku apóstol Pablo hina wawanku ninanta, paymi niran: “Huch’uyllaraq kashaspayqa wawa hinan rimarqani, yuyaykurqani, unancharqanipas. Takyasqa runaña kaspaymi ichaqa, wawa hina kasqaytaqa saqerqani”, nispa (1 Corintios 13:11).

Arí, wayna sipas kasqanku tiempopin wawakuna wawa kasqankuta saqepushanku takyasqa runa kananpaq, rimasqanta hunt’aq kananpaq, payllamantaña imatapas ruwananpaqwan. Chaymantan huk libropi nin: “Wawa kasqanta pisi-pisimanta saqepun”, nispa.

 Yaqapaschá kunanqa mana yuyaykullankipaschu “wawachaykiq” ripunanpi. Khaynatapaschá yuyaykushanki:

• “¿Imaynan kay waway kanman sapallan kaspa otaq familiayoq kaspapas? Manamá wasillatapas allichakuyta atinchu.”

• “¿Imaynan kanman llank’anayoq kaspapas? Manamá nisqan horatachu wasimanpas chayamun.”

Chay sasachakuykunawan llakisqa kashankichis chayqa, kayta yuyariychis: ñoqallanchismanta imatapas ruway atisqanchistaqa manan huk p’unchayllapichu yacharanchis. Unay watakunapin yachakun. Chaymi allinta yachanankukama wayna sipaskunapipas rikunkichis ‘loqhe-kay waynaq sonqonpi saphichasqa’ kasqanta (Proverbios 22:15).

Wawaykichista yanapashallankichis chayqa allin poqosqa runamanmi tukupunqa, ‘yuyayninpi allinkaqta mana allinkaqta reparayta yachaspa’ (Hebreos 5:14).

Wawayki payllamanta imatapas ruwayta yachananpaqqa ‘allin yuyayniyoq’ kananpaqmi yanapanayki (Romanos 12:1, 2; Mosoq Rimanakuy). ¿Imaynatan yanapawaq? Chaypaq qhawarisun Bibliapi kaq allin yuyaychaykunata.

‘Sumaq sonqo-kayniykichisqa [...] reqsisqa kachun’, Filipenses 4:5. Kaypi yuyaykuy: wawayki permisota mañakusunki tardetaña wasiman chayanpunanpaq. Qankuna mana munaqtiykichistaq pay phiñasqa nisunkichis: “¿Hayk’aqkamataq wawata hinalla rikuwankichis?” nispa. Chayta niqtinqa ama niychischu: “Poqosqa runa hinaña imatapas ruwaqtiyki”, nispa. Wayna sipasqa payllamanta imatapas ruwayta munaspan munasqanta purikuyta munan, chayta qhawarispan wakin tayta mamakunaqa mana kachariyta munankuchu wayna sipaskunata. Sichus qankuna wayna sipas kasqaykichista yuyarinkichis chayqa, yaqapaschá wawaykichista mana nishutachu mat’ipayankichis.

“Tayta mamakuna, wawaykichista ama k’utuychischu, paqtan unphuyankuman”, Colosenses 3:21. Wakin tayta mamakunaqa sinchitan hark’anku wawankuta. Manan wasimanta lloqsinantapas munankuchu, lloqsinña chaypas qhawashallankun mayman risqantapas, paykunan amigonkunatapas akllapuyta munanku, telefonopi rimaqtinpas pakallapin uyarishanku rimasqanta. Chhaynata wawaykichista uywankichis chayqa astawanmi mana allinpaq kanman. Wasillapi kananta munankichis chayqa maynintapas lloqsiytapunin munanqa, amigonkunamanta mana allinllata rimankichis chayqa astawanmi paykunaman k’askakunqa, telefonopi rimasqanta uyarinkichis chayqa pakallapin rimanqa amigonkunawan. Watashawaqchis hina astawan hark’ankichis chayqa astawanmi kallpachakunqa kacharikunanpaq manataqmi imatapas ruwayta atinkichisñachu. Kayta yuyaykuychis: sichus qankunawan kashaspa wawaykichis mana yachanqachu payllamanta decidekuyta chayqa, ¿imaynan kanqa sapallan kaqtin?

“Wawaykichista ama phiñachiychischu aswanpas kasuchikuspa uywaychis, Señormanta yachachispa”, Efesios 6:4. “Yachachispa”  nispaqa, manan kamachikuykunata churaspalla wawakuna uywaymantachu rimashan. Wawakunataqa sonqonman chayaqtan yachachina chayman hina imatapas ruwanankupaq. Wayna sipas kayninkupin astawanqa chayta yachachina. Andrés sutiyoq taytan kayta nin: “Wiñasqankuman hinan wawakunataqa manaña nishutachu kamachiylla kamachina aswanmi sut’inchana ima nisqanchistapas”, nispa (2 Timoteo 3:14).

“Imatachus runaqa tarpunqa chayllatataqmi cosechanqapas”, Gálatas 6:7. Huch’uy wawataqa wanachikun phiñakuspa otaq munasqanta mana qospa. Wayna sipaskunatan ichaqa allinta yuyaymanachispa reparachina ruwasqanku mana allinpaq kasqanta (Proverbios 6:27).

Maytachá llapa tayta mamapas munankuman wawanku wawa kasqankumantapacha mana sasachakuspalla allin poqosqa runaman tukupunankuta. Ichaqa iskay kinsa wawakunallapin chayqa rikukun. Chhaynaña kaqtinpas wawanku wayna sipas kashaqtinmi tayta mamakuna astawanraq ‘yachachinanku imaynatachus kawsananpaq’ (Proverbios 22:6). Sapankankupas Bibliapi kamachikuykunaman hina ruwanqaku chayqa aswan kusisqan familiapi kawsanqaku.