1, 2. Tongana mo yeke gue na mbeni ndo so mo hinga ni lâ oko ape, ngbanga ti nyen a yeke nzoni mo mä wafango lege na mo? E lingbi ti haka wafango lege so na conscience tongana nyen?

MBENI koli ayeke kpe na bateau ti lo na lê ti kota ngu; mbeni zo ayeke fâ yâ ti benyama na gere gï lo oko; mbeni zo ayeke kpe na avion na lê ti nduzu kâ na ndö ti ambinda so amû lê ti nduzu ni kue. Mo hinga ye so azo so ayeke na bezoin ni ti si na ndo so ala ye ti gue dä? Ala kue ayeke na bezoin ti mbeni ye wala ti mbeni zo ti fa lege na ala.

² Bâ so mo yeke gue na mbeni ndo so mo hinga ni lâ oko pëpe. Mo na mbeni zo so ahinga ndo ni nzoni si ayeke gue, na mo zia bê ti mo kue na lo. Tongana lo hinga lege ni nzoni, lo yeke gue na mo kâ. Tongana mo mä lo, mo yeke girisa lege pëpe. Biani, e lingbi ti haka zo so ayeke fa lege na mo so na mbeni nzoni matabisi so Jéhovah amû na e: conscience ti e (Jacques 1:17). Tongana e yeke fade na conscience pëpe, ka e yeke girisa lege biani biani. Tongana e leke conscience ti e si asara kua nzoni, a lingbi ti mû maboko na e ti hinga nzoni lege so e yeke mû na yâ ti fini ti e na ti ngbâ na ndö ni. Zia e bâ fadeso ye so a iri ni a tene conscience na tongana nyen la ayeke sara kua. Na pekoni, e yeke bâ aye so: 1) Lege ti leke conscience ti e si a sara kua nzoni, 2) ngbanga ti nyen a yeke nzoni e bi bê ti e nga na conscience ti amba ti e, nga 3) tongana nyen si nzoni conscience alingbi ti mû lege na e ti wara aye ti nzoni.

3. Tënë ti yanga ti Grec so a kiri peko ni na “conscience” aye ti tene nyen? Conscience ayeke sara kua tongana nyen?

³ Na yâ ti Bible, tënë ti yanga ti Grec so a kiri peko ni na “conscience” aye mbilimbili ti tene “hingango mo wani.” Na popo ti aye kue so ayeke na fini na ndö ti sese, gï e azo si Nzapa amû na e lege ti hinga e wani. A lingbi ti tene so e lingbi ti kiri na peko kete ti gi ti bâ terê ti e wani nga ti bâ wala tambela ti e ayeke na lege ni. Conscience ti e ayeke sara kua mo bâ mo tene mbeni zo na yâ ti e so ayeke fâ ngbanga na ndö ti e: lo lingbi ti bâ yâ ti asarango ye ti e, abango ndo ti e nga na aye so e yeke soro. Lo lingbi ti fa lege na e ti mû nzoni desizion wala ti gboto mê ti e tongana e ye ti mû sioni desizion. Na pekoni, tongana e mû desizion ni awe, lo lingbi ti dë bê ti e tongana desizion ni ayeke na lege ni wala ti sara si e gi bê ti e mingi tongana desizion ni ayeke na lege ni pëpe.

4, 5. (a) E hinga tongana nyen so Adam na Ève ayeke lani na conscience? Nyen la asi lani ndali ti so ala doro ndia ti Nzapa? (b) Atapande wa la afa so ândö giriri conscience ti abe-ta-zo ayeke sara kua?

⁴ A zia conscience na yâ ti koli na wali ngbene ye so a sara ala. Adam na Ève afa lani so ala yeke na conscience. E hinga so ala yeke na ni ndali ti so kamene agbu ala na peko ti so ala sara siokpari (Genèse 3:7, 8). Mawa ni ayeke so conscience ti ala so asara si kamene asara ala alingbi ti sara mbeni ye ndali ti ala na ngoi ni so ape. Ala doro lani ndia ti Nzapa na mbana. Na sarango tongaso, ala soro na bê ti ala ti ke yanga ti Jéhovah Nzapa, ti ga awato ti lo. So ala yeke lani mbilimbili-kue, ala hinga ye so ala yeke sara so, na ala lingbi mbeni pëpe ti kiri na mbage ti Nzapa.

⁵ Adam na Ève amä lani conscience ti ala pëpe, me azo mingi so ayeke mbilimbili-kue ape ayeke mä conscience ti ala. Na tapande, Job, so ayeke be-ta-zo, awara lege ti tene: “Mbi yeke gbu mbilimbili ti mbi ngangu, mbi yeke zia ni lâ oko pëpe; na ngoi kue so mbi ngbâ na fini, bê ti mbi ayeke fâ ngbanga na li ti  mbi pëpe.” * (Job 27:6). Job ayeke lani nduru ti mä conscience ti lo, ti zia si conscience ti lo afa lege na lo na yâ ti aye so lo yeke sara nga na yâ ti adesizion ti lo. Ndani la si lo lingbi lani ti tene so conscience ti lo afâ ngbanga na li ti lo pëpe na sarango si lo yeke na kamene nga na tenengo na lo so lo sara sioni. Bâ tongana nyen conscience ti Job na ti David asara kua legeoko pëpe. Na ngoi so David asara mbeni ye so afa so lo ne Saül pëpe, lo so Jéhovah azia lo gbia, “na pekoni, bê ti David akomanse ti gi lo”. (1 Samuel 24:5). So conscience ti David asara si bê ti lo agi lo, a sara nzoni na David biani, teti a fa na lo ti sara mara ti ye so lo sara so ti peko pëpe.

6. Nyen la afa so conscience ayeke mbeni matabisi so a mû na azo kue?

⁶ A yeke gï awakua ti Jéhovah la a mû na ala matabisi so ayeke conscience? Ti kiri tënë na ni, bâ tënë ti bazengele Paul so: “So azo ti amara so ayeke na ndia pëpe ayeke sara aye ti ndia gï na bê ti ala wani, atâa so ala yeke na ndia pëpe, ala wani ayeke ndia ti ala. Ala yeke azo so afa na gigi so a sû tënë ti ndia na yâ ti bê ti ala, na oko ngoi ni conscience ti ala ayeke sara tënë legeoko na ala, nga atënë so ayeke tambela na yâ ti li ti ala wani ayeke bi tënë na li ti ala wala ayeke zi tënë na li ti ala.” (aRomain 2:14, 15). Ngoi na ngoi, même azo so ahinga ye oko ape na ndö ti andia ti Jéhovah, conscience ti ala alingbi ti pusu ala ti sara ye so ague oko na amama-ndia ti lo.

7. Ngbanga ti nyen a lingbi ti si so conscience afa sioni lege na e?

⁷ Me na ambeni ngoi, conscience alingbi ti fa nzoni lege na e pëpe. Ngbanga ti nyen? Zia e kiri e bâ tapande so e mû na tongo nda ti chapitre so. Tongana li ti wafango lege ni aga kirikiri, lo lingbi ti fa na mo sioni lege. Nga, tongana mo dë gaba na lo, mo ke ti mû lege so lo fa, na mo mû gï lege so mo pensé mo tene a yeke nzoni lege ni, mo lingbi ti girisa. Legeoko nga,  tongana gï asioni nzara ti bê ti e la afa lege na conscience ti e, conscience ti e alingbi ti fa sioni lege na e. Tongana e zia si Bible, so ayeke mbilimbili ye ti fango lege, afa lege na conscience ti e pëpe, a yeke duti ngangu na e ti hinga popo ti ye ti nzoni na ye ti sioni na yâ ti atënë mingi so ayeke kota. Biani, tongana e ye si conscience ti e asara kua nzoni, e yeke na bezoin ti yingo vulu ti Jéhovah ti fa lege na ni. Paul atene: “Conscience ti mbi legeoko na mbi na yâ ti yingo vulu afa [wala, “asara tënë ti témoin ti mbi,” La Sainte Bible en Sango].” (aRomain 9:1). Ye oko, tongana nyen la e yeke hinga biani so conscience ti e ague oko na yingo vulu ti Jéhovah? A hunda ti tene a leke ni ti sara kua nzoni.

8. (a) Tongana nyen la bê ti zo alingbi ti handa conscience ti lo? Me tongana e ye ti mû adesizion, a yeke nzoni ti bâ nyen kozoni kue? (b) Même tongana conscience ti mbeni Chrétien asara tënë na lo ape, ngbanga ti nyen a ye lakue pëpe ti tene so ye so lo sara so ayeke nzoni? (Bâ kete tënë na gbe ni.)

⁸ Tongana nyen la mo lingbi ti mû desizion alingbi na ye so conscience ti mo afa na mo? Ti ambeni zo, mo bâ mo tene ala yeke bâ gï ye so anzere na bê ti ala ti sara, na ala sara ni. Na pekoni, ala lingbi ti tene: “A sara ye oko na conscience ti mbi ape.” Anzara ti bê ti zo alingbi ti duti ngangu mingi, même a lingbi ti handa conscience ti lo. Bible atene: “Bê ti zo ayeke handa zo mingi ahon ambeni ye kue, nga a yeke sioni mingi. Zo wa la alingbi ti hinga bê ti zo?” (Jérémie 17:9). Tongaso, kota ye ni ayeke pëpe ti bâ ye so anzere na bê ti e, me ti bâ kozoni kue ye so ayeke nzere na bê ti Jéhovah Nzapa. *

9. Kpengo mbeto ti Nzapa ayeke nyen? Tongana nyen la dutingo na mara ti mbeto so ayeke mû maboko na conscience ti e ti sara kua nzoni?

 ⁹ Tongana desizion so e mû ague biani oko na conscience ti e so e leke ni ti sara kua nzoni, desizion ni ayeke fa so e kpe mbeto ti Nzapa na e ye pëpe ti sara gï ye ti bê ti e. Zia e bâ mbeni tapande: Gouverneur Néhémie so akpe mbeto ti Nzapa ayeke lani na droit ti hunda impôt na ambeni ye na maboko ti azo ti Jérusalem. Me lo ke ti hunda ni. Ngbanga ti nyen? Lo ye oko ape ti tene sarango tongaso ague na lo ti komande na ngangu na ndö ti azo ti Nzapa si Jéhovah ake lo. Lo tene: “Mbi sara tongaso pëpe ngbanga ti so mbi kpe mbeto ti Nzapa.” (Néhémie 5:15). Tongaso, a yeke kota ye ti duti na mbeto ti Nzapa, mbeto ti sarango ye so anzere pëpe na lê ti Babâ ti e ti yayu. Mbeto tongaso ayeke pusu e ti zia si Bible afa lege na e tongana e ye ti mû adesizion.

10, 11. Amama-ndia ti Bible wa la andu tënë ti nyongo sämba? E yeke sara tongana nyen ti tene Nzapa afa lege na e ti bata amama-ndia so?

¹⁰ Na tapande, zia e bâ tënë ti nyongo sämba. Na ngoi so e wara terê na amba ti e ti te ye wala ti sara ngia, mingi ti e e yeke hunda terê ti e, e tene: Mbi yeke nyon sämba wala mbi yeke nyon ni ape? Kozoni, a yeke nzoni e gi ti hinga ambeni ye si. Amama-ndia ti Bible wa la andu tënë so? Biani, Bible ake pëpe ti tene zo anyon sämba alingbi na ni. Bible atene même so Jéhovah amû vin ti zia ngia na bê ti zo (Psaume 104:14, 15). Me Bible ake nyongo sämba ahon ndö ni nga na pumba ti kirikiri (Luc 21:34; aRomain 13:13). Nga, lo zia nyongo sämba ahon ndö ni na popo ti akota siokpari tongana lango-sioni. *​—1 aCorinthien 6:9, 10.

¹¹ Amama-ndia tongaso ayeke fa lege na conscience ti Chrétien nga a yeke sara si lo sara ye na hange. Tongaso, tongana a yeke ti e ti mû desizion na ndö ti tënë ti nyongo sämba na ngoi so e wara terê na amba ti e ti te ye wala ti sara ngia, zia e hunda  terê ti e na atënë so: ‘Nda ti warango terê ni ayeke nyen? Hinga ape ye ni ayeke ga butuma, si a ga pumba ti kirikiri? Bibe ti mbi wani na ndö ti sämba ayeke tongana nyen? Mbi ye sämba mingi? Mbi nyon ni si mbi duti nzoni? Mbi yeke na ngangu ti nyon sämba si a hon ngangu ti mbi ape?’ Tongana e yeke gbu li ti e na ndö ti amama-ndia ti Bible nga na ahundango ndo so alondo ndali ni, a yeke nzoni e sambela Jéhovah ti fa lege na e. (Diko Psaume 139:23, 24.) Na sarango tongaso, e yeke hunda Jéhovah ti fa lege na e na lege ti yingo vulu ti lo. Nga, e yeke leke conscience ti e ti sara kua nzoni alingbi na amama-ndia ti Nzapa. Me mbeni ye nde ayeke nga dä so a lingbi e bâ ni mbilimbili tongana e ye ti mû adesizion.

12, 13. Ambeni raison wa la asara si conscience ti aChrétien ayeke nde nde? So ye ni ayeke tongaso, a lingbi e sara tongana nyen?

¹² Li ti mo alingbi ti kpe ti bâ lege so conscience ti aChrétien asara kua nde nde. Mbeni alingbi ti bâ mbeni sarango ye wala mbeni ngobo tongana ye so ayeke na lege ni pëpe; me mbeni mba ti lo alingbi ti ye ni nga lo bâ ti lo mbeni ye so akanga lege na ni pëpe. Na tapande, na ndö ti nyongo sämba na ngoi so azo awara terê ti ala ti sara ngia, a yeke nzere na mbeni oko ti nyon sämba legeoko na akamarade ti lo na mbeni lakui ti yapu terê; ti mbeni, sarango tongaso asara lo nzoni ape. Ngbanga ti nyen la conscience ti aChrétien asara kua nde nde tongaso? na ye so alingbi ti ndu nga adesizion ti e tongana nyen?

¹³ Aye mingi la asara si azo ayeke nde nde. Aye so asi na ala na ngoi so ala kono ayeke nde nde. Na tapande, ambeni ahinga nzoni mingi mbeni wokongo so ala tiri na ni ândö, so peut-être lakue ala wara lege ti hon ndö ni pëpe (1 aGbia 8:38, 39). Na tongana a ndu tënë ti sämba, conscience ti mara ti azo tongaso ayeke pusu ala ti sara hange mingi. Tongana mbeni zo tongaso aga na ndo ti mo si mo ye ti mû na lo sämba ti nyon, conscience ti lo alingbi ti pusu lo ti ke, na a yeke na lege ni. Bê ti mo ayeke son? Mo yeke ngbâ ti ha lo ti nyon ni? Ên-ën. Même tongana  mo hinga raison so apusu lo ti ke ni wala mo hinga ni ape (peut-être lo ye ti fa raison ni na ndembe ni so ape), ndoye so mo yeke na ni teti ita ti mo ayeke pusu mo ti ngbâ ti ha lo pëpe.

14, 15. Conscience ti akozo Chrétien ayeke lani nde nde na ndö ti tënë wa? Paul amû wango wa na ala?

¹⁴ Bazengele Paul abâ lani so na popo ti akozo Chrétien, fani mingi conscience ti ala ayeke tâ nde nde. Na ngoi ni kâ, bê ti ambeni Chrétien agi ala na ndö ti ambeni kobe so kozo a mû ni na sandaga na ayanda (1 aCorinthien 10:25). Ti Paul, conscience ti lo ake na lo pëpe ti te mara ti akobe tongaso, so na peko ti so a mû ni na sandaga na ayanda awe, a yeke kä ni na gara. Ti lo, ayanda ayeke ye oko ape; ala lingbi lâ oko ape ti duti wa ti akobe so alondo na Jéhovah na so Lo si Lo yeke wani biani. Me Paul ahinga so ambeni Chrétien ayeke na oko bango ndo ti lo so pëpe na ndö ti tënë so. Peut-être ambeni abi terê ti ala ândö mingi na yâ ti vorongo yanda kozoni si ala ga aChrétien. Ti azo tongaso, même ye kue so a sara na ye ti yanda kozo awe ayeke son bê ti ala. Paul aleke lani tënë ni tongana nyen?

¹⁵ Paul atene: “E so e yeke ngangu, a lingbi e yô awokongo ti ala so ayeke ngangu pëpe, na e gi pëpe ti nzere gï na e wani. Biani, même Christ kue agi ti nzere na lo wani pëpe.” (aRomain 15:1, 3). Paul atene so a lingbi e zia aye so agbu bê ti aita ti e kozo na ti e wani, gï tongana ti so Christ asara. Na yâ ti mbeni tënë so ague oko na ti so, Paul atene so ni yeke te nyama mbeni pëpe ahon ti sara si mbeni taba so Christ amû fini ti lo ngbanga ti lo atï.—Diko 1 aCorinthien 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Ngbanga ti nyen a yeke nzoni ala so conscience ti ala akanga lege na ala ti sara mbeni ye akpe ti fâ ngbanga na ndö ti amba ti ala so conscience ti ala ayeke nde?

¹⁶ Nga, a yeke nzoni ala so conscience ti ala akanga lege na ala ti sara mbeni ye akasa pëpe amba ti ala, ti tene so a lingbi azo kue aduti na oko bango ndo ti ala na ndö ti atënë so abâ conscience ti zo oko oko. (Diko aRomain 14:10.) Biani, a yeke nzoni conscience ti e aduti ye ti fango ngbanga na ndö ti e wani, me pëpe ye so e mû ni ti fâ na ngbanga na ndö ti amba ti e. Dabe ti mo na tënë ti Jésus so: “Ala zia ti fâ ngbanga na li  ti azo si a fâ ngbanga na li ti ala pëpe.” (Matthieu 7:1). A yeke nzoni azo kue na yâ ti congrégation akpe ti sara si mbeni tënë so andu conscience ti zo oko oko aga tënë. Me e yeke gi lege ti maï ndoye nga na dutingo beoko, ti kpengba mba ahon ti futi mba.​—aRomain 14:19.

17. Nyen la asi na conscience ti azo mingi laso?

¹⁷ Bazengele Pierre atene: “Ala duti na nzoni conscience.” (1 Pierre 3:16). Conscience so ayeke nzoni na lê ti Jéhovah Nzapa ayeke pendere ye mingi. A yeke pëpe tongana conscience ti azo mingi laso. Paul asara tënë ti azo so “conscience ti ala amü mo bâ mo tene a zö ni na wen so a yôro na yâ ti wâ si abe.” (1 Timothée 4:2). Wen so a yôro na yâ ti wâ ayeke zö poro ti terê ti zo; na pekoni, a yeke zia mbeni place ti kä so ayeke son zo ni mbeni  pëpe. Azo mingi ayeke na conscience so akui awe: tongana ala sara sioni ye, conscience ni ayeke sara tënë na ala mbeni pëpe, ayeke ke mbeni ye na ala pëpe, ayeke sara si ala duti na kamene pëpe wala ayeke tene na ala pëpe so ala sara sioni. Ye ni ayeke mo bâ mo tene azo mingi atene na conscience ti ala ni: “Hon mbeni kâ, bê ti zo adë.”

18, 19. (a) Tongana mbeni zo abâ so tënë ayeke na li ti lo wala kamene asara lo ndali ti mbeni ye so lo sara, nzoni ni ayeke nyen? (b) E lingbi ti sara nyen tongana conscience ti e angbâ lakue ti fâ ngbanga na ndö ti e ndali ti ambeni siokpari so e sara ândö me so e changé bê ti e awe?

¹⁸ Ti tâ tënë ni, tongana e bâ so tënë ayeke na li ti e, so ayeke mbeni lege so conscience ti e ayeke tene na e so e sara sioni. Tongana mara ti bibe so apusu mbeni zo so asara siokpari ti changé bê ti lo, atâa siokpari ni ayeke sioni tongana nyen, a lingbi ti pardonné lo. Na tapande, Gbia David asara mbeni kota  siokpari, me a pardonné lo kue ngbanga ti so lo changé bê ti lo biani. So lo ke sioni so lo sara nga lo leke na bê ti lo ti bata andia ti Jéhovah na peko ti ye so asi so amû lege na lo ti bâ na lê ti lo so Jéhovah ayeke ‘nzoni nga lo yeke nduru ti pardonné zo’. (Psaume 51:1-19; 86:5). Ka tongana bê ti e angbâ lakue ti gi e nga kamene angbâ ti sara e même na peko ti so e changé bê ti e nga a pardonné e?

¹⁹ Na ambeni ngoi, conscience ti zo alingbi ti fâ ngbanga na ndö ti lo ahon ndö ni, ti sara si mbeni zo so asara siokpari angbâ lakue ti pensé so tënë ayeke na li ti lo ngu mingi na peko ti so lo changé bê ti lo awe. Na yâ ti aye tongaso, e yeke na bezoin ti fa na bê ti e ni so ayeke fâ ngbanga na ndö ti e so Jéhovah ayeke kota mingi ahon abibe kue so zo ayeke na ni. E yeke na bezoin ti hinga biani nga ti yeda so Jéhovah andoye e na lo pardonné e awe, gï tongana ti so e yeke wa amba ti e ti sara. (Diko 1 Jean 3:19, 20.) Na mbage, nzoni conscience ayeke sara si zo aduti na siriri ti bê, lo gi bê ti lo ape, nga lo duti na tâ ngia so a yeke ngangu ti wara mara ni na yâ ti dunia so. Azo mingi so ândö asara mbeni kota siokpari awara tâ pendere dengo bê so, na laso ala yeke na nzoni conscience na ngoi so ala yeke sara na Jéhovah.​—1 aCorinthien 6:11.

20, 21. (a) A sara mbeti so ti mû maboko na mo ti sara nyen? (b) E aChrétien e yeke na mara ti liberté wa? Me a lingbi e sara ye na liberté ni so tongana nyen?

²⁰ A sara mbeti so ti mû maboko na mo ti wara mara ti tâ ngia so, ti ngbâ ti duti na nzoni conscience na yâ ti tanga ti sioni ngoi ti lâ ti nda ni ti dunia ti Satan so. Biani, mbeti so alingbi pëpe ti zi nda ti andia na amama-ndia kue so ayeke na yâ ti Bible so a lingbi mo gbu li ti mo na ndö ni na mo sara ye alingbi na ni na yâ ti aye so ayeke si na mo lâ na lâ. Nga, ku terê ti mo pëpe ti wara ambeni ndia polele na ndö ti aye so andu conscience. A sara mbeti so ti mû maboko na mo ti leke conscience ti mo ti tene asara kua nzoni nga ti tene aduti nduru ti sara tënë na mo na lege so mbeti ni afa na mo tongana nyen ti sara ye so Bible ahunda na mo na yâ ti gigi ti mo ti lâ oko oko. “Ndia ti Christ” ayeke nde na Ndia ti Moïse na lege so  a tisa azo kue so ayeke na gbe ni ti mä conscience ti ala nga na amama-ndia ahon ti mä gï andia so a sû ni polele na mbeti (aGalate 6:2). Na sarango tongaso, Jéhovah amû kota liberté na aChrétien. Ye oko, Bible adabe ti e ti sara ye na liberté ti e ni lâ oko ape tongana “mbeni ye ti hondengo ndö ti sioni”. (1 Pierre 2:16). Me mara ti liberté tongaso amû lege na e ti fa na Jéhovah so e ndoye lo.

²¹ Tongana mo gbu li ti mo ti bâ tongana nyen la mo lingbi ti bata amama-ndia ti Bible nzoni mingi na mo sambela ndali ni nga na pekoni tongana mo sara ye alingbi na adesizion ti mo, mo yeke ngbâ na ndö ti lege so mo mû na ngoi so mo to nda ti hinga Jéhovah lani. “Na lege ti sarango kusala na ngangu ti gbungo li” ti mo, mo yeke sara si ngangu ti gbungo li ti mo ni aga nzoni (aHébreu 5:14). Conscience ti mo so Bible amû lege na mo ti leke ni si a sara kua nzoni ayeke mû lege na mo ti wara aye ti nzoni lâ na lâ. Legeoko tongana mbeni zo so ayeke fa lege na mbeni zo so ayeke gue na yongoro tambela, conscience ti mo ayeke mû maboko na mo ti mû adesizion so anzere na bê ti Babâ ti mo ti yayu. So ayeke mbeni nzoni lege ti ngbâ na yâ ti ndoye ti Nzapa.