1, 2. (a) Ye ti ngangu wa azo ti Israël awara? (b) Azo wa la so aga na Hoto ti Carmel aye tënë ti Élie ape?

ÉLIE ayeke bâ azo ayeke montê na li ti hoto ti Carmel yeke yeke. Ngangu ahunzi na ala. Même na yanga ti ndapre, so ndo ade ti vuru kue ape so, a yeke bâ polele so ngangu buru so atï na yâ ti kodoro ni asara azo ni nzoni ape. Ngu ota na ndambo awe la si buru ni ayeke dä, na warango ye ti tengo ni ayeke ngangu.

² Aprophète ti Baal 450 ayeke na popo ti azo ni so. Huma ahon ndo ti ala, na ala ye Élie ti kete ape, lo so ayeke prophète ti Jéhovah. Gbia-wali Jézabel afâ gbâ ti awakua ti Jéhovah, me Élie angbâ lakue ti ke vorongo ti Baal. Me teti ngoi oke? Peut-être aprêtre ti Baal so atene na bê ti ala so lo Élie lo oko so, lo lingbi ti sara ye oko na ala ape (1 aGbia 18:3, 19, 20). Gbia Achab nga kue aga, lo yeke na ndo ti puse ti mbarata ti lo. Lo nga kue, lo ye tënë ti Élie oko ape.

3, 4. (a) Tongana ndo ayeke vuru, nyen la asara peut-être si mbeto asara Élie? (b) E yeke kiri tënë na ahunda wa?

³ Kota lango la ayeke na gbele oko prophète ti Nzapa so, na kozo ti tene mara ti ye tongaso asi na lo la. Na bango azo na gango ni, Élie ahinga so na yâ ti kete ngoi, ala yeke bâ zo wa la si ayeke ngangu mingi, lo Jéhovah wala asioni zo. Ndo akomanse ti vuru, mbeto asara Élie? Bible atene so ‘lo yeke zo tongana e’, lo nga kue mbeto ayeke sara lo sarango. (Diko Jacques 5:17.) Ye so e hinga ayeke so na popo ti gbâ ti azo so ake Nzapa nga na gbia ti ala so adö Jéhovah azia nga na asioni prêtre ti ala, Élie abâ so ni yeke gi ni oko.—1 aGbia 18:22.

⁴ Nyen la asi na amolenge ti Israël ni nyen si ala ke Nzapa? Mbaï ti ala abâ mo tongana nyen? Bâ tongana nyen la Élie asara ye na mabe, na bâ ye so e lingbi ti manda dä laso.

5, 6. (a) Sioni ye wa amolenge ti Israël asara? (b) Gbia Achab asara nyen so ayeke sioni mingi na lê ti Jéhovah?

⁵ Teti angu mingi, Élie abâ tongana nyen la si amolenge  ti Israël amû tënë ti Jéhovah asara na ngia, na lo mû wango na ala dä gbä. Depuis la ala yeke voro anzapa ti wataka ti akodoro so ayeke na tere ti ala, me ala voro tâ Nzapa, Jéhovah, ape. Na ngoi ti Élie, aye ni akiri aga tâ sioni mingi.

⁶ Gbia Achab asara sioni mingi na lê ti Jéhovah. Lo mû Jézabel na wali. A yeke molenge ti gbia ti Sidon. Ti Jézabel, lo ye si vorongo Baal amû yâ ti Israël kue si azo avoro Jéhovah encore ape. Achab atï nga na peko ti lo, lo gue lo leke mbeni temple nga na gbalaka ndali ti Baal na lo la lo mû li ni na yâ ti vorongo ayanda so.—1 aGbia 16:30-33.

7. (a) Nyen la asara si vorongo ti Baal ayeke lani sioni mingi? (b) Na ndo ti yongo ti buru ti ngoi ti Élie, nyen la afa na e so atënë ti yâ ti Bible kue ague oko? (Bâ nga  encadré ni.)

⁷ Nyen la asara si vorongo ti Baal ayeke lani sioni mingi? Amolenge ti Israël mingi atï na yâ ni si ala hon yongoro na tâ Nzapa. Azo ni ayeke sara nga aye ti saleté mingi. Na tapande, ala yeke bi pumba si ala yeke sara lango-sioni kirikiri, akoli na awali ayeke sara kua ti ndumba na yâ ti temple, na même azo ni ayeke mû amolenge ti ala na sandaga. Ndali ni, Jéhovah atokua Élie na Achab ti fa na lo tënë ti mbeni buru so ayeke tï ande na yâ ti kodoro ni juska Élie afa lango ni so buru ni ayeke hunzi na ni si (1 aGbia 17:1). Angu mingi na pekoni, Élie afa tere ti lo na Achab na lo tene na lo ti bungbi azo nga na aprophète ti Baal na Hoto ti Carmel. *

8. Mbaï na ndo ti vorongo Baal abâ e laso tongana nyen?

⁸ Tënë ni so abâ e tongana nyen? Ambeni zo ayeke tene peut-être so mbaï na ndo ti vorongo Baal so abâ e laso ape, ndali ti so atemple nga na agbalaka ti Baal ayeke ti ala dä encore ape. Me a yeke pëpe ngbanga ti so ye ni asi ândö kâ la si a bâ e ape, ên-ën (aRom. 15:4). Tënë “Baal” aye ti tene “wa ti ye” wala “mokonzi.” Jéhovah atene lani na azo ti lo so a lingbi ala soro lo ti ga “baal” ti ala, so ti tene mveni ti ala, wala wa ti ala (Jér. 3:14). Mo pensé so, nde na Nzapa ti Ngangu Ahon Kue, azo laso angbâ lakue ti sara na ambeni mokonzi nde ape? Atâa so azo ni abi tere ti ala kue na yâ ti kua ti ala, wala ti gi gi nginza, wala ti sara ngia, wala ti sara lango-sioni, wala ti voro anzapa ndenge na ndenge, andâ ala soro aye ni so ti ga mokonzi ti ala awe la. (Mat. 6:24; diko  aRomain 6:16.) E lingbi ti tene so azo laso angbâ ti sara ambeni ye so azo so avoro Baal ândö asara. Biani, tongana e gbu li na ndo ti ye so asi ândö na popo ti Jéhovah na Baal ayeke mû maboko na e ti soro zo wa la e yeke sara na lo.

9. (a) Ngbanga ti nyen Hoto ti Carmel ayeke tâ nzoni ndo ti fa na gigi so vorongo ti Baal ayeke ye oko ape? (Bâ nga kete tënë na gbe ni.) (b) Élie atene nyen na azo ni?

⁹ Na li ti hoto ti Carmel ni, zo ayeke bâ ndo nzoni mingi. Na gbe ni kâ na tere ti kota Ngu ti Méditerranée, a yeke bâ Ngu ti Kison, nga yongoro kâ na mbage ti banga, a lingbi ti bâ ahoto ti Liban. * Me tongana ndo ahan awe, ndo so Jéhovah amû na  amolenge ti Abraham akpa encore ape. Kodoro so ândö akeke asigigi dä gbani gbani aga hulengo ndo. Ngangu sungo ti lâ abuba ndo ni kue, gi ndali ti sioni sarango ye ti azo ti Israël ni mveni. Tongana ala kue abungbi na Hoto ti Carmel awe, Élie atene na ala: “Fade i tambela lâ oke tongana wazin na lege ti tënë use? Tongana [Jéhovah, FD] ayeke Nzapa, i tambela na peko ti Lo; me tongana Baal ayeke Nzapa, i tambela na peko ti lo.”—1 aGbia 18:21.

10. (a) So amolenge ti Israël ‘atambela tongana wazin na lege ti tënë use’ aye ti tene nyen? (b) Kota ye wa ala girisa na ndo ni?

¹⁰ Élie aye ti tene nyen tongana lo tene ‘i tambela tongana wazin na lege ti tënë use’? Biani, azo ni abâ pëpe so ala yeke gi na ye oko ti soro: wala ala voro Jéhovah wala ala voro Baal. Me ti ala, ala bungbi ni use kue. Ala gi ti dë bê ti Baal na lege ti asioni ye so ala yeke sara ndali ti lo, nga na oko ngoi ni ala yeke gi grâce ti Jéhovah Nzapa. Hinga ape ala tene na bê ti ala so Baal ayeke sara si akobe ti ala nga na anyama ti ala amaï, na so Jéhovah, “Nzapa ti aturugu”, ayeke bata ti lo ala tongana bira asi (1 Sam. 17:45). Me ala girisa mbeni kota ye, so même laso azo abâ ni ape. A yeke so Jéhovah ayeke kangbi vorongo lo na mbeni nzapa nde ape. Lo ye si a voro gi lo oko, na tongana zo abungbi lo na ambeni vorongo nde, andâ siokpari la lo sara awe so!—Diko Exode 20:5.

11. Tënë ti Élie so lo tene na ndo ti Hoto ti Carmel alingbi ti mû maboko na e na yâ ti aye wa?

¹¹ Tongaso azo ti Israël so ayeke sara ye tongana ti mbeni koli so ayeke gi ti tambela na ndo ti alege use na même ngoi. Azo mingi asara nga tongaso laso. Ala zia si ambeni “baal” alï na yâ ti gigi ti ala, si ala dö tâ vorongo azia. Tënë so Élie atene na amolenge ti Israël alingbi ti mû maboko na e ti bâ aye so e zia na kozo ndo na yâ ti gigi ti e nga ti bâ vorongo so e yeke voro na Nzapa.

12, 13. (a) Nyen la Élie ahunda ti tene lo na aprêtre ti Baal asara? (b) E lingbi ti fa tongana nyen so e nga kue e yeke na mabe tongana ti Élie?

¹² Na pekoni, Élie afa ye so ala yeke sara. Ye ni so ahunda kota ye ape. Lo tene na aprêtre ni ti leke mbeni gbalaka na ti zia sandaga na ndo ni; na pekoni awe, ala yeke iri nzapa ti ala ti tokua wâ na ndo ti sandaga ni. Élie nga kue ayeke sara tongana ala. Lo tene na ala so “Nzapa so akiri tënë na lege ti wâ,” lo si ayeke tâ Nzapa ni. Élie ahinga nzoni mingi zo wa la ayeke tâ Nzapa ni  mveni. Ni la, na kota mabe, lo zia ala la ato nda ni. Tongaso, ala wani asoro bagara ndali ti sandaga ni na ala sambela Baal. *—1 aGbia 18:24, 25.

¹³ Laso Jéhovah ayeke sara amiracle tongana ti kozo ape. Ye oko, lo changé ape. E lingbi lakue ti zia bê ti e na lo tongana ti Élie. Na tapande, tongana ambeni zo ayeda pëpe na mbeni ye so Bible afa, e yeke sara mbeto pëpe ti zia ala ti fa tënë ti bê ti ala kozo. Tongana ti Élie, e yeke zia ni na maboko ti tâ Nzapa. E yeke zia si Mbeti ti lo so ayeke “kiri na aye na nzoni lege” la akiri tënë na ni, me e wani ape.—2 Tim. 3:16.

14. (a) Tënë ti nyen la Élie atene na aprophète ti Baal ti he ala? (b) Lo he ala ngbanga ti nyen?

¹⁴ Aprophète ti Baal aleke sandaga ni na ala sambela nzapa ti ala, ala dekongo, ala tene: “O Baal, mo kiri tënë na e!” Ala iri lo, ala iri lo, me Bible atene so “ala mä mbeni yanga pëpe, wala mbeni zo akiri tënë pëpe.” Ala kiri airi lo, me kue gbä. A si na midi, Élie akomanse ti he ala, lo tene na ala so âmanke Baal ni ayeke na ye mingi ti sarango ni si lo mä ala ape so. Lo tene nga so hinga ape lo gue na kabinë wala lo yeke lango na a lingbi mbeni zo azingo lo si. Lo kiri lo tene na azo ti mvene so, lo tene: “Ala dekongo ngangu!” (Tene ti Nzapa, Kozo Mbouki). Biani, Élie abâ so vorongo Baal ayeke mbeni buba ye ti wataka, na lo ye si amolenge ti Israël abâ ni na lê ti ala wani.—1 aGbia 18:26, 27.

15. Ye so asi na aprêtre ti Baal afa na e nyen laso?

¹⁵ Aprêtre ni akiri aza wâ dä, “ala dekongo ngangu, na ala fâ tere ti ala na épée na likongo, juska mênë asigigi mingi na tere ti ala”. Me wataka! “Mbeni yanga ti kiri tënë na ala ayeke pëpe, wala mbeni zo ti mä ala ayeke pëpe.” (1 aGbia 18:28, 29). Baal ayeke ti lo dä ape. Satan la asigigi na tënë ti Baal so ti handa gi na azo si ala hon yongoro na Jéhovah. Ni la, laso tongana e soro ti sara na mbeni mokonzi nde me na Jéhovah ape, kamene ni ayeke kiri gi na e wani, wala e yeke wara vundu dä.—Diko Psaume 25:3; 115:4-8.

16. (a) Gbalaka so Élie akiri aleke pekoni na Hoto ti Carmel adabe ti amolenge ti Israël na nyen? (b) Nyen la afa so Élie ayeke na kota mabe?

¹⁶ Lakui awe, na a yeke tour ti Élie fadeso. Lo ro atênë 12 si lo lekere na mbeni gbalaka so azo amû ândö sandaga na Jéhovah dä, me so awato akungbi ni. Atênë ni ayeke peut-être ti dabe na azo ti yâ ti royaume ti akete mara bale-oko ti Israël so ala ngbâ lakue na gbe ti Ndia so Nzapa amû na Moïse. Na pekoni, lo zia sandaga ti lo na ndo ti gbalaka ni na lo tuku gbâ ti ngu dä. Lo tö peut-être ngu ni na Kota Ngu-ingo ti Méditerranée so ayo na ndo ni ape. Lo ze nga dû na tere ti gbalaka ni kue, na lo tuku ngu dä asi yâ ni. Tongana ti so lo zia fade gbâ ti ngoi na aprophète ti Baal ti iri nzapa ti ala ni, lo mû nga lege na Jéhovah ti fa polele so lo la lo yeke tâ Nzapa ni na tukungo gbâ ti ngu dä. So kota mabe na lo!—1 aGbia 18:30-35.

17. (a) Aye wa la Élie asambela na ndo ni so agbu bê ti lo mingi? (b) E lingbi ti mû tapande ti lo tongana nyen?

¹⁷ Tongana Élie ahunzi aye kue awe, lo sambela Jéhovah. Atënë so lo tene na yâ ti sambela ni ayeke polele na afa ye so ayeke kota mingi na lê ti lo Élie ni. Kozoni kue, lo ye si azo ahinga so Jéhovah ayeke “Nzapa ti azo ti Israël”, me Baal ni ape. Use ni, lo ye si azo kue ahinga so lo yeke mbeni wakua ti Jéhovah, na so gonda ni kue akiri gi na Nzapa. Na nda ni, lo fa so lo ngbâ lakue ti pensé na aita ti lo amolenge ti Israël, teti lo hunda na Jéhovah ti “gbian bê ti ala”. (1 aGbia 18:36, 37). Atâa vundu so ala wani aga na ni na tere ti ala ndali ti kengo yanga ti ala, Élie angbâ ti ye ala. Tongana e yeke sambela Nzapa, zia e nga kue e sara tere ti e kete, e fa so iri ti Nzapa la agbu bê ti e, na e sambela ndali ti azo so abezoin mungo maboko.

18, 19. (a) Jéhovah asara nyen ti fa so lo mä sambela ti Élie ni? (b) Élie atene na azo ni ti sara nyen? (c) Ngbanga ti nyen aprêtre ti Baal ni akpa azo ti tene a bâ mawa ti ala ape?

¹⁸ Me kozo ti tene Élie asambela, peut-être azo ni atene na bê ti ala wala Jéhovah ni ayeke nga mbeni senge nzapa tongana Baal so la? Ala wara kiringo tënë ni hio. Gi so Élie ahunzi sambela ti lo ni, hio “wâ ti [“Jéhovah,” FD] alondo atï na ahunzi offrande so a-zo-na-wa, na keke, na tênë, na pupu-sese, na anyon ngu so ayeke na yâ caniveau nga.” (1 aGbia 18:38). So ye ape! Azo ni atene nyen?

 ¹⁹ Azo ni kue adekongo, ala tene: “Yahve si ayeke Nzapa! Yahve si ayeke Nzapa!” (1 aGbia 18:39, Kozo Mbouki). Ti so ni so, ala bâ tâ tënë ni awe. Me ti mabe ni, ala ade ti fa ni kue ape. Ti tâ tënë ni, ti tene so Jéhovah la ayeke tâ Nzapa gi na peko ti so ala bâ wâ alondo na yayu agbi sandaga ni ayeke fango na gigi tâ mabe la ape. Ni la, Élie ahunda na ala ti ngbâ gi ge ape. Lo tene na ala ti sara ye so a yeke ti ala ti sara ni depuis. Lo tene na ala ti kpe Ndia ti Jéhovah. Ndia ni ahunda ti fâ aprophète ti wataka nga na azo so avoro anzapa ti wataka kue (Deut. 13:5-9). Aprêtre ti Baal so ayeke awato ti Jéhovah Nzapa, na ala yeke doro andia ti lo na mbana. Ala kpa zo ti tene a bâ mawa ti ala? Mawa ti nyen? So ala wani afâ gbâ ti akete molenge na mungo ala na sandaga na fini lê ti ala na Baal so! (Diko aProverbe 21:13; Jér. 19:5). A lingbi a bâ mawa ti akoli so ti kete ape! Tongaso, Élie atene na azo ni ti fâ ala kue kue kue.—1 aGbia 18:40.

20. Kasango ndo so azo ti laso akasa na ye so Élie asara so ayeke na lege ni ape ngbanga ti nyen?

²⁰ Ambeni zo laso akasa ngangu mingi fango azo ti Baal ni. Ambeni atene so ye so alingbi ti pusu ambeni zo ti Nzapa ti sara ye ti ngangu na tere ti azo so avoro oko nzapa ti ala ape. Mawa ni ayeke so ye so ayeke si laso mingi la. Me ti Élie lani, lo yeke ti lo tongaso ape. Jéhovah la amû yanga ni na lo. Mbeni ye ni nga ayeke so atâ Chrétien ahinga so ala lingbi ti mû épée ti fâ na azo ti sioni tongana ti Élie so ape. Ala sara gi ye so Jésus atene ândö na Pierre, so tënë ni abâ adisciple ti lo kue; lo tene: “Kiri na épée ti mo na place ni, teti azo kue so amû épée ayeke kui ande na lege ti épée.” (Mat. 26:52). Biani, Jéhovah ayeke mû ande yanga na Molenge ti lo ti ga ti futi aye ti sioni kue na ndo ti sese ge.

21. Ngbanga ti nyen Élie ayeke tâ mbeni nzoni tapande ti tene atâ Chrétien amû pekoni laso?

²¹ Ye so a hunda na atâ Chrétien ayeke ti tene ala fa so ala mä na bê na Nzapa na yâ ti ye kue so ala yeke sara (Jean 3:16). Ni la, ala yeke gi ti sara ye tongana Élie. Lo voro gi Jéhovah lo oko, na lo hunda na tanga ti azo ni ti sara tongana lo. Na mbeto pëpe, lo fa so vorongo tongaso, so ayeke ti wataka, ayeke kusala ti Satan la ti handa na azo si ala gue yongoro na Jéhovah. Lo zia si Jéhovah la aleke tënë ni me na ngangu ti lo wani ape. Biani, Élie amû mbage ti tâ vorongo. Zia e kue e sara ye na mabe tongana ti lo!