KOZO ti tene Jésus akiri lani na yayu, lo hunda na adisciple ti lo ti fa tënë ti lo “na Jérusalem, na yâ ti Judée kue nga na Samarie na juska na ambage ti sese so ayeke tâ yongoro.” (Kusala 1:8). Adisciple ni afa lani tënë ni na bê ti ala kue nga na mbeto ape. Me hio tongaso, azo agi ti kanga lege na kusala ti fango tënë ti ala ni, na ala gue juska ti fâ Étienne ndali ni. Ye so asara si gbâ ti adisciple ni akpe ala gue na gbata ti Antioche, na Syrie, so ayeke mbeni oko ti akota gbata ti Rome, na so ayo akilomètre 550 na banga ti Jérusalem.—Kusala 11:19.

Na Antioche ni kâ, adisciple ni angbâ lakue ti fa “nzoni tënë” na ndo ti Jésus, na azo mingi so ayeke aJuif ape aga aChrétien (Kusala 11:20, 21). Atâa so yanga ti Grec la ayeke yanga ti kodoro so a yeke tene na yâ ti gbata ti Antioche ni, na ambeni ndo nde nga na yâ ti akete kodoro ni, yanga ti kodoro so azo ayeke tene ayeke yanga ti Syriaque.

Teti so wungo ti aChrétien so ayeke tene yanga ti Syriaque ni ayeke gue na li ni, a bâ so bezoin ti tene a kiri na peko ti nzoni tënë na yanga ti kodoro ti azo ni wani ayeke dä. Ni la, na bango ni, kozo yanga ti kodoro so a kiri na peko ti ambeni buku ti mbage ti Bible so alondo na Matthieu ti si na Apocalypse dä, a yeke yanga ti Syriaque me pëpe yanga ti Latin.

 Na ngu 170, Tatien (so a dü lo peut-être na ngu 120, na lo kui na ngu 173), mbeni wandara ti kodoro ti Syrie, abungbi aÉvangile osio ti yâ ti Bible, na lo sigigi na ye so a iri ni Diatessaron na yanga ti Grec wala ti Syriaque. Me iri ni so ayeke na Grec la, na ndani aye ti tene, “na lege ti aÉvangile osio.” Na pekoni, Ephrem (so a dü lo peut-être na ngu 310, na lo kui na ngu 373), so lo yeke nga zo ti Syrie, asigigi na mbeni mbeti so na yâ ni lo sara tënë na ndo ti Diatessaron ni. Ye ni so afa so aChrétien so ayeke tene yanga ti Syriaque asara kua lani na ni mingi.

Diatessaron ni agbu bê ti e laso. Ndali ti nyen? Ndali ti so na popo ti ngu 1800 ti si na ngu 1899, ambeni wandara atene so a sû aÉvangile gi na peko ti ngu 130 ti si na ngu 170. Tongaso na bango ndo ti ala, a yeke pëpe atâ mbaï ti fini ti Jésus la a sû ni na yâ ti aÉvangile ni so. Me, angbene kugbe-mbeti ti Diatessaron ni so a wara afa so aÉvangile ti Matthieu, Marc, Luc nga na Jean amû ndo na ngoi ni lani awe. Ye so aye ti fa so a sû ni lani a ninga awe. Na ndo ni, lani na ngoi so Tatien ayeke gi ti sigigi na Diatessaron, lo sara kua mingi gi na aÉvangile osio ti yâ ti Bible. Ye so aye ti fa so azo ayeke lani na confiance pëpe na ambeti so azo airi ni atene aÉvangile, me so a yeke pëpe na yâ ti Bible.

Na tongo nda ti ngu 400, azo akomanse ti sara kusala mingi na mbeni Bible ti yanga ti Syriaque na banga ti Mésopotamie. Âmanke a kiri pekoni na yâ ti angu 100 wala angu 200. Na yâ ti Bible ni so, mo yeke wara abuku ti yâ ti Bible kue dä, me gi 2 Pierre, 2 Jean, 3 Jean, Jude nga na Apocalypse la amanke na yâ ni. Iri ti Bible ni ayeke Peshitta, so ndani aye ti tene, “Ye so akpengba ape” wala “so zo amä yâ ni hio.” Peshitta ayeke oko ti angbene Bible so azi lê ti azo na ndo ti akozo Bible.

Mbeni ye ni so anzere mingi ayeke so, a wara mbeni ngbene kugbe-mbeti ti Peshitta. Ngu so a sû na ndo ni alingbi na ngu 459 ti si na ngu 460. Tongaso, lo la lo yeke kozo ngbene kugbe-mbeti ti Bible so a sû mbeni ngu na ndo ni. A si na ngu 508, a kiri a leke ambeni tënë ti yâ ti Peshitta ni, na lo ti so ni so, a yôro tanga ti abuku oku ni so amanke lani so dä. Iri ni ayeke Philoxenian.

Na yâ ti angu 1800, mingi ti acopie ti Bible so alondo na Matthieu ti si na Apocalypse, so azo ahinga ni lani, ayeke ati so a sû ni na yâ ti angu 400. A yeke ndani la si, ambeni wandara aye mingi ti hinga tënë na ndo ti ambeni Bible so a sara ni kozo na angu ni so, na tapande, lo so a iri ni Vulgate, so a kiri pekoni na yanga ti Latin nga na Peshitta, so a kiri pekoni na yanga ti Syriaque. Na ngoi ni kâ, ambeni zo atene so ala yeke sûr so a mû mbeni ngbene Bible ti yanga ti Syriaque la si a sara na Bible ti Peshitta. Me ade ala wara mara ti Bible ni so ape. So gunda ti Bible ti Syriaque ato nda ni na ngu 160 tongaso, tongana a wara mara ti Bible ni so ayeke zi lê ti azo na ndo ti akozo Bible, na a yeke kota ye so ayeke mû maboko mingi na awandara. Me, eskê mbeni ngbene Bible ti yanga ti Syriaque ayeke dä biani? A yeke wara ande ni la?

En, a wara lani ambeni mara ti ngbene kugbe-mbeti ti Syriaque ni so tongaso use. Kozo ni ayeke mbeni ngbene kugbe-mbeti ti Bible so a sara ni na yâ ti angu 400 tongaso. A yeke lani na popo ti gbâ ti angbene kugbe-mbeti ti yanga ti Syriaque so Musée ti Angleterre awara ni na mbeni monastère na Égypte na ngu 1842. A yeke mbeni Bible so a iri ni Syriaque Cureton, ngbanga ti so a yeke Pakara William Cureton, mbeni zo ti batango angbene kugbe-mbeti na musée ni, la awara ni nga lo la lo sigigi na ni ti tene azo ahinga ni. Na yâ ti Bible ni so, a yeke wara aÉvangile osio. A zia ala na molongo so: Matthieu, Marc, Jean nga na Luc.

Use ngbene kugbe-mbeti ni so angbâ juska laso ayeke lo ti Sinaiticus. A wara ni na ngoi ti voyage ti awali use so e sara fade tënë ti ala na tongo nda ti article so. Atâa so Agnes amanda lani mbeti asi na université ape, lo manda kamême ayanga ti kodoro miombe, so mbeni ayeke yanga ti Syriaque. Na  ngu 1892, lo wara mbeni ye so apika bê mingi na yâ ti monastère ti Sainte-Catherine na Égypte.

Kâ na yâ ti mbeni vukongo ndo, Agnes awara mbeni mbeti so a sû na maboko na yanga ti Syriaque. Tongana ti so lo tene, “mbeti ni ayeke lani pendere oko ape ngbanga ti so ayeke saleté mingi, nga akugbe-mbeti ni acollé tere collengo ngbanga ti so [a sara angu ngbangbo mingi] zo andu ni ape.” A yeke mbeni ngbene mbeti so a effacé mbeti so a sû ni dä kozo si a kiri a sû na place ni, na yanga ti Syriaque, mbeni tënë na ndo ti awali so ayeke asaint. Me, lê ti Agnes atï na ndo ti mbeni mbeti ni so a sû ni kozo me so a effacé ni nzoni ape, nga lo bâ na li ti mbeti ni atënë tongana “ti Matthieu,” “ti Marc,” wala “ti Luc”. Mbeti ni so ayeke na maboko ti lo so ayeke kota mbage ti aÉvangile osio na yanga ti Syriaque. Fadeso awandara apensé ti ala so a sû ngbene kugbe-mbeti ni nduru na ngu 400.

Ngbene kugbe-mbeti ti Sinaiticus ti yanga ti Syriaque aga mbeni oko ti angbene kugbe-mbeti ti Bible so a bâ ni na nene ni mingi ahon atanga ni, tongana ti ala ti yanga ti Grec so a iri ni Codex Sinaiticus nga na Codex Vaticanus. Laso, azo abâ so biani angbene kugbe-mbeti ti Cureton nga na ti Sinaiticus ayeke acopie ti aÉvangile so a kiri pekoni giriri na yanga ti Syriaque nduru na ngu 200.

Eskê angbene kugbe-mbeti ni so alingbi ti mû maboko na azo so ayeke gi nda ti aye na ndo ti Bible laso? Biani, a lingbi ti mû maboko na ala! Bâ tapande ti tënë so a yeke na Marc 16:9-20, so a yeke wara na yâ ti aBible mingi. A yeke wara ni na yâ ti Codex Alexandrinus so a sû ni na yâ ti angu 400 na yanga ti Grec, a yeke nga na yâ ti Vulgate so a sû ni na yanga ti Latin nga na yâ ti ambeni Bible ni nde. Me, na yâ ti Codex Sinaiticus nga na Codex Vaticanus, so a sû ni na yâ ti angu 300, Évangile ti Marc ni ahunzi ti lo na Marc 16:8. Nga, na yâ ti Sinaiticus ti yanga ti Syriaque a yeke wara tënë ti Marc 16:9-20 so dä ape. Ye so afa polele so tënë ti Marc 16:9-20 so ayeke ti lo pëpe na yâ ti Évangile so Marc asû ândö giriri, me a yôro ni yorongo dä na peko.

Bâ mbeni tapande ni. Na yâ ti angu 1800, a yeke wara tënë ti Trinité so a yôro ni na yâ ti 1 Jean 5:7, na yâ ti mingi ti aBible ti tango ni kâ. Me, a wara ti lo tënë ni so na yâ ti angbene kugbe-mbeti ti yanga ti Grec ape. A wara nga ni na yâ ti Bible ti Peshitta ape. Aye ni so aye ti fa so tënë ti Trinité so a yôro ni lani na 1 Jean 5:7 so ayeke ti lo tënë ti yâ ti Bible ape.

A yeke polele so, tongana ti so Jéhovah Nzapa atene kozo awe, lo bata Mbeti ti lo nzoni. Na yâ ti mbeti ni, e wara tënë ti beku so, a tene: “Pere ahule, na kongo ni akpi; me fade tënë ti Nzapa ti e angbâ lakue lakue.” (Ésaïe 40:8; 1 Pierre 1:25). Bible ti Peshitta ayeke na popo ti gbâ ti akugbe-mbeti ti Bible so amû maboko ti tene laso tënë ti yâ ti Mbeti ti Nzapa so azo awara ni ague oko na ti so a sû ni na tongo nda ni.