AZO ti tö ti Afrika ahinga mato ni so nzoni, na kite ayeke dä pëpe so a yeke oko pensé ti azo mingi na yâ ti dunia mobimba la. Mo pensé ti mo nyen na ndo ti sarango bon ti nginza na tïtî mbeni kamarade wala na tïtî mbeni zo nde? Atâa so, na ambeni ngoi, a yeke na lege ni ti sara bon, bibe ni so ayeke nzoni la? Akpale nga na agbanda wa la ayeke na peko ti sarango bon?

Mbeni mato ti yanga ti Swahili ni afa tâ kota kpale so alingbi ti ga na peko ti sarango bon. A tene: “Sarango bon nga na futango ni ayeke buba ka yâ ti kamarade.” Biani, sarango bon alingbi ti sara si akamarade nga na asongo awara kpale na popo ti ala. Atâa zo ni asara bon ni ti sara na nzoni ye nga lo ye biani ti kiri na ni ande, aye ni alingbi ti si lakue pëpe tongana ti so lo ye. Na tapande, tongana ngoi ahon si zo ti sarango bon ni ade ti futa ni ape, bê ti zo so amû ni na lo alingbi ti son. Batango zo na bê ayeke duti dä, mango tere alingbi ti duti ngangu na popo ti ala, même na popo ti afami ti ala nga kue. Teti so sarango bon ayeke ga na akpale mingi, tongana e yeke na kpale ti nginza, a yeke nzoni e bâ pëpe sarango bon tongana mbeni nduru lege ti leke na kpale ni. Me, e lingbi ti sara ni gi tongana mbeni ye ti sarango ni ayeke dä encore ape.

Sarango bon ti nginza alingbi nga ti buba songo ti e na Nzapa. Tongana nyen? Kozoni kue, Bible afa so tongana mbeni zo, na mbana ti bê ti lo wani, ake ti futa bon, lo yeke sioni zo (Psaume 37:21). A tene nga polele so tongana ‘nginza ti mbeni zo ayeke na tïtî mo, mo ga ngbâa ti lo awe.’ (aProverbe 22:7, Tene ti Nzapa, Kozo Mbouki). A lingbi zo ti sarango bon ni ahinga so tongana ade lo kiri na bon ti zo ni ape, lo yeke lakue na mbeni ye ti sara na mbage ti wa ti nginza ni. Mbeni mato ti Afrika ni atene: “Tongana mo mû gere ti mbeni zo na bon, mo yeke gue na ndo kue so zo ni ayeke gue na mo dä.” So aye ti fa so zo so amû bon ti nginza ahon ndo ti lo ayeke pëpe na liberté ti sara ye so lo ye.

Ni la, tongana mbeni zo asara bon, a yeke kota ye ti gi kozoni kue ti kiri na ni. Tongaso ape, kpale ayeke londo. Sarango gbâ ti bon alingbi ti ga na akpale mingi na peko ni. Na tapande, zo ni ayeke lango na bï ape, lo yeke sara kua mingi, koli na wali ayeke mä tere  ape, na même yâ ti afami ayeke buba nga ala lingbi même ti gue na gbe ti ngbanga wala ti sara kanga. E yeke wara tënë ti ndara na aRomain 13:8, so a tene: “Zia kuda ti mbeni ye ti zo aduti na li ti ala pëpe, me gi ti ndoye tere na popo ti ala.”

Na bango aye so kue, tongana a si so e ye ti sara bon, a yeke nzoni e sara hange. A yeke lege ti ndara ti hunda atënë so: Mo yeke tâ na bezoin ti sara bon? Eskê mo sara bon ni ti bata na afami ti mo? Wala a yeke gi kota bê ti warango ye, peut-être ti tene mo wara gbâ ti aye na yâ ti gigi ti mo? Mingi ni, a yeke nzoni ti zia bê ti e gi na ndo ti ye so e yeke na ni ahon ti gi ti sara bon.

Ti tâ tënë ni, ambeni ye so e ku tere ti e na ni ape alingbi ti si, so na bango ni, mbeni ye nde ti sarango ni ayeke dä ape. Même tongana a yeke tongaso, tongana mbeni zo aye ti sara bon, a yeke nzoni sarango ye ti lo afa so lo sara ni na nzoni bibe. Lo yeke sara ni tongana nyen?

Kozoni, gi pëpe ti wara go na ndo ti mbeni zo ndali ti so mo bâ so zo ni ayeke na nginza wala aye mingi. Tongana mbeni zo so e bâ e tene lo yeke na aye mingi asara na e bon, a yeke nzoni e pensé ape so lo mû ni ti mû gi maboko na e, na e bezoin ti kiri na ni ape, ên-ën. Nga, a yeke nzoni e pensé ape so e yeke pëpe na tënë ti kiri na ni ande na mara ti azo tongaso. Zia si bê asara mo pëpe na tere ti azo so, na bango ala, ala yeke na nginza mingi.—aProverbe 28:22.

Na pekoni, leke na bê ti mo ti kiri na bon ni, nga sara ni hio. Tongana zo ti mungo bon ni afa pëpe mbilimbili ngoi so mo yeke kiri na bon ni, a yeke nzoni mo fa ni, nga a yeke nzoni mo kiri na bon ni na yâ ti ngoi ni so. A yeke nzoni ala sû mango tere ti ala ni so na mbeti ti kpe ti tene ala tï na yâ ti kpale (Jérémie 32:9, 10). Tongana lege ayeke dä, kiri na bon ni na zo ni na maboko ti mo wani, tongaso si mo lingbi ti mû merci na lo. Tongana mo kiri na bon ni, songo ti mo na zo ni ayeke ngbâ nzoni. Jésus atene lani, a tene: “Tongana ala tene En, zia a ngbâ gi En, wala Ên-ën angbâ gi Ên-ën.” (Matthieu 5:37). Na ndo ni, bata lakue na li ti mo wango ti Jésus, so a tene: “Ye kue so ala ye azo asara na ala, a lingbi ala sara na azo ni nga.”—Matthieu 7:12.

Ti mû maboko na e ti sara bon ape, Bible afa na e mbeni yorö so akpengba ape. A tene: “Tâ tënë, gbungo tënë ti Nzapa ngangu so ayeke mbeni lege ti wara kota ye gi tongana zo azia bê ti lo gi na ndo ti ye so lo yeke na ni awe.” (1 Timothée 6:6). So aye ti tene, tongana mo zia bê ti mo gi na ndo ti ye so mo yeke na ni, a yeke sara si mo kpe akpale ti peko ti sarango bon. Me ti tâ tënë ni, laso a yeke ngangu ti tene azo azia bê ti ala gi na ndo ti ye so ala yeke na ni, ngbanga ti so azo ti dunia ni aye gi ti wara ye ti bê ti ala hio hio. A yeke ge la si tënë ti “gbungo tënë ti Nzapa ngangu” so aga na yâ ti ngia ni. Na lege wa?

Zia e bâ tapande ti mbeni koli na wali, so ayeke aChrétien, na mbeni kodoro ti Asie. Na ngoi ti maseka ti ala, tongana ala bâ azo so ayeke na da ti ala wani, nzara ni ayeke sara ala. Tongaso, ala mû desizion ti vo mbeni da na nginza so ala bata ni nga na abon so ala sara na mbeni banque nga na tïtî afami ti ala. Me, kete na pekoni, ala komanse ti hinga songo ti kiringo na anginza ni so nze na nze. Ala komanse ti mû angbonga mingi, lango oko oko, ti sara na kua, ye so asara si ala yeke na ngoi mingi ape ndali ti amolenge ti ala. Koli ni atene: “Mbi duti nzoni ape, vundu ahon ndo ti mbi nga lango akpe na lê ti mbi mo bâ mo tene mbi yô gi mbeni nengo tênë na li ti mbi, mbi wu pupu gbä.”

Na oko ngoi ni so, ala dabe ti ala na tënë so ayeke na 1 Timothée 6:6 so, nga ala mû desizion ti kä da ni. A hunda na ala ngu use ti zi nengo kungba ni so na ndo ti go ti ala. Nyen la koli na wali so amanda na lege ti ye so asi na ala so? Ala tene: “Ti bâ aye ti sese so tongana ti so Jéhovah abâ na ni ayeke bata zo.”

Azo mingi ahinga mato ti yanga ti Swahili so a fa ni fade na tongo nda ni. Me atâa so kue, azo angbâ lakue ti sara bon. Na bango afango ye ti Bible so a fa ni na nduzu ge so, a yeke na lege ti ndara ti gbu li ti e nzoni na ndo ti hundango ndo so: A yeke nzoni mbi sara bon ti nginza na tïtî zo?