TI ACATHOLIQUE gbani gbani so ayeke na ndo ti dunia kue, yanga so a mû na ngoi ti Kozo Kota Bungbi ti Vatican, na ngu 1870 so, a yeke mbeni ndia ti Eglize Catholique, so a peut ti changé ni ape na a doit gi ti sara ye alingbi na ni. Me, hunda ni ayeke so: Eskê tënë ni so alondo na yâ ti Bible? Nga, eskê Pape François ayeke biani zo so ayeke sara kua na peko ti bazengele Pierre? Eskê bazengele Pierre ayeke lani kozo pape?

Lege so azo ni amä na yâ ti tënë so ayeke na Matthieu 16:16-19 nga na Jean 21:15-17 la ayeke na gunda ti yanga so a mû na ngoi ti Kozo Kota Bungbi ti Vatican, na ngu 1870. Alisoro so akporo lani na popo ti Jésus na Pierre, so e diko na yâ ti aversê so nga na ambeni mbaï ni nde so ayeke na yâ ti Bible, afa so Pierre ayeke lani na mbeni kota kua ti sarango ni na yâ ti mbaï ti aChrétien ti ândö. Nga, lani gi na kozo tingbingo tere ti ala, Jésus atene na Pierre so lo yeke duti ande na ambeni sarango ye so akpa ti tênë, na yâ ti gigi ti lo (Jean 1:42). Me, eskê Christ aye ti fa so Pierre la ayeke kota na popo ti tanga ti adisciple ni kue?

Na Matthieu 16:17, 18, e yeke wara tënë so Jésus atene lani na Pierre, lo tene: ‘Iri ti mo ayeke “Tênë”; na ndo ti tênë so, fade mbi yeke sara da ti Eglize ti mbi.’ * Eskê Jésus aye ti tene so lo yeke leke “eglize” ti lo, wala congrégation, na ndo ti Pierre, so ayeke mbeni zo? Eskê Pierre la ayeke na ndo ti atanga ti adisciple ti Jésus kue? Abazengele so ayeke lani dä, na ngoi ti lisoro ni so, amä ti ala yâ ti atënë ti Jésus so tongana nyen? Na yâ ti a-Évangile, a fa so na ambeni ngoi na pekoni, abazengele ni apapa na popo ti ala ti hinga zo so ayeke kota na popo ti ala (Matthieu 20:20-27; Marc 9:33-35; Luc 22:24-26). Tongana Jésus amû fade na Pierre mbeni droit, wala komandema awe, ka abazengele ni apeut encore ti ngbâ ti gi ti hinga zo so ayeke kota na popo ti ala?

Ka Pierre ni wani amä ti lo yâ ti atënë ti Jésus so tongana nyen? Pierre ayeke mbeni zo ti Israël, na lo doit lani ti hinga aprophétie nde nde, ti Bible, so asara tënë  ti tênë wala ti mbeni kozo tênë (Ésaïe 8:13, 14; 28:16; Zacharie 3:9). Na ngoi so Pierre asara lani tënë ti mbeni oko ti atênë ni na yâ ti mbeni lettre so lo tokua na amba ti lo awamabe, lo fa so prophétie ti kozo tênë ni aye ti sara tënë ti Seigneur Jésus Christ, so ayeke Messie ni. Pierre asara kua na tënë pe’tra, so alondo na yanga ti Grec, ti sara gi tënë ti Christ awe, na a yeke wara mara ti tënë ni so na yâ ti tënë so Jésus atene na Matthieu 16:18.—1 Pierre 2:4-8.

Bazengele Paul ayeke lani mbeni disciple ti Jésus. Me, eskê Paul ni apensé so Jésus amû mbeni droit na Pierre? So Paul ahinga kua so Pierre ayeke na ni na yâ ti congrégation ti aChrétien ti ândö, lo tene so Pierre ayeke na popo ti azo so a ‘bâ ala tongana akota zo’. Ti Paul, Pierre ayeke gi mbeni oko ti “akota zo”. (aGalate 2:9, Tene ti Nzapa, Fini Mbuki, 2001). Na ndo ni, tongana Jésus azia fade Pierre tongana mokonzi ti congrégation, tongana nyen la a peut ti bâ lo gi tongana mbeni kota zo, so ti tene, amba ti lo awamabe apensé gi pensengo so lo yeke mbeni kota zo?

Lani na ngoi so Paul ayeke sû mbeti na Pierre ndali ti ambeni fason ti sarango ye ti lo so ayeke na lege ni ape, na mbage ti azo, na nengo zo me sân ti ngoro tënë, Paul atene: ‘Mbi ke na lê ti lo biani, tënë ti so lo sara ye ni alingbi na tënë ti yanga ti lo pëpe.’ (aGalate 2:11-14). Ti Paul, Christ aleke eglize ti lo pëpe, wala congrégation ti lo, na ndo ti Pierre wala na ndo ti mbeni zo nde, so ayeke na siokpari na tere ti lo. Nde na so, lo hinga so a leke congrégation na ndo ti Jésus Christ. Ti lo, ‘tênë so ayeke Christ.’—1 aCorinthien 3:9-11; 10:4.

So Jésus atene na Simon atene: ‘Iri ti mo ayeke “Tênë”; na ndo ti tênë so, fade mbi yeke sara da ti Eglize ti mbi,’ lo ye ti tene nyen la? Tongana e ye ti mä yâ ti mbeni tënë nzoni, a lingbi e diko nga atënë so angoro ni nzoni si. Jésus na Pierre ayeke sara lani tënë na ndo ti nyen? Jésus alondo ti hunda adisciple ti lo, lo tene: ‘Ti i, mbi yeke zo wa?’ Sân ti gi bê ti lo, Pierre atene: ‘Mo yeke Christ, Molenge ti Nzapa so ayeke lakue lakue.’ Jésus angbâ agonda Pierre, na pekoni la si  lo tene so lo yeke leke ‘eglize’ ti lo, wala congrégation ti lo, na ndo ti mbeni kpengbango ‘tênë’, so ti tene Jésus, so Pierre alondo ti fa so lo yeke na mabe na lo.—Matthieu 16:15-18.

Ti gue oko na tënë ni so, mingi ti azo so a iri ka ala ‘akota zo ti Eglize’ atene so tênë so a sara tënë ni na Matthieu 16:18 ayeke Christ. Na tapande, Augustin, so ayeke lani na fini na yâ ti angu 400, atene: “Seigneur atene: ‘Na ndo ti tênë so, fade mbi yeke sara da ti Eglize ti mbi’ ngbanga ti so Pierre atene na lo so: ‘Mo yeke Christ, Molenge ti Nzapa so ayeke lakue lakue.’ A yeke na ndo ti kota tênë so, so mo londo ti sara tënë ti lo so, la Mbi yeke leke ande Eglize ti mbi.” Fani mingi, Augustin atene so “Tênë ni (wala Petra) ayeke Christ.”

Tongana a fâ fade ngbanga na ndo ti Augustin nga na ambeni mba ti lo ni alingbi na ndia ti Eglize Catholique laso, ka a yeke bâ ala tongana azo so abere mabe ti ala awe. Laso, mango tere ayeke dä na popo ti awandara so asara tënë na ndo ti Bible na ndo ti tënë ni so. Ni la, ti wandara Ulrich Luz, so ayeke zo ti kodoro ti Suisse, tongana a fâ ngbanga na ndo ti ala alingbi na yanga so a mû na ngoi ti Kozo Kota Bungbi ti Vatican, so a sara na ngu 1870, a yeke bâ ala tongana azo so abere mabe ti ala.

Tënë “pape” ayeke mbeni iri so bazengele Pierre ahinga ni lani ape. Ye ni ayeke so, juska na yâ ti angu 800, mingi ti a-évêque so ayeke aRomain ape azia nga iri ni so na ndo ti ala wani. Même na yâ ti angu 1100, azo asara kua lani na iri ni so mingi ape, tongana iri so a doit ti iri na mbeni kota zo. Na ndo ni, aChrétien ti ândö apensé lani ape so, droit so azo apensé atene a mû lani na Pierre so, a kiri a mû ni na mbeni zo na peko ti lo. Martin Hengel, mbeni wandara ti Allemagne, atene so mbeni ye oko, na yâ ti mbaï, so asara tënë ti pape ayeke ti lo dä ape.

Na nduru tënë: Eskê bazengele Pierre ayeke lani kozo pape? Lo yeke lani na mbeni zo so adoit ti sara kua na peko ti lo? Ndia ti aCatholique so atene Pape la ayeke na ndo ti eglize alondo na Bible? Kiringo tënë na hunda ni so ayeke gi, ên-ën. Me, ye so a lingbi e bata ayeke so, Jésus aleke eglize ti lo, wala tâ congrégation ti lo, gi na ndo ti lo wani (aÉphésien 2:20). Ti e oko oko kue, kota tënë so a lingbi e hunda na tere ti e ayeke so, Eskê mbi wara tâ congrégation ni so awe?