Depuis la a yeke bâ matanga ti Noël tongana mbeni matanga so aChrétien ayeke sara ni ndali ti dungo Jésus. Me, mingi ti aye so a yeke sara na ngoi ti matanga ni so ague na e ti hunda tere ti e, e tene, a londo tongana nyen la si a bungbi aye ni so na dungo Jésus?

Mbeni raison ni ayeke tënë ti tere ti Papa Noël. Na ngu 1931, mbeni ndokua na nord ti Amerika asigigi na aye ti ngia, vuru kuä ti yanga so a yü ni yungo, aye so asara si ngbangba ti zo aga rose nga na bengba bongo ti Papa Noël, na azo aye ni lani mingi. Na yâ ti angu 1950, ambeni zo ti Brésil atara ti sigigi na mbeni tënë ti tere ni nde (Grandpa Indian) ti tene amû place ti Papa Noël ni. Ye ti pekoni ayeke so wa? Mbeni wafango-mbeti, so iri ti lo ayeke Carlos Fantinati, atene so azo angbâ gi ti ye tënë ti Papa Noël me na ndo ni azo agirisa na ndo ti Jésus na Papa Noël ni aga zo so azo aye tënë ti lo mingi na ngoi ti matanga ti lango 25 ti décembre. Me, eskê kpale ti matanga ti Noël ni aluti gi na ndo ti tënë ti tere ti Papa Noël ni awe? Ti wara kiringo tënë ni, zia e kiri na peko na ngoi ti aChrétien ti ândö.

Mbeni bakari (Encyclopedia Britannica) atene: “Na yâ ti angu ngbangbo use so vorongo ti aChrétien abâ gigi, a kanga lege na azo ti tene a sara matanga ti dungo ti azo so akui senge senge ndali ti amba ti ala, so ti tene ti Jésus nga kue.” Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so aChrétien abâ lani sarango matanga ti dungo tongana ye ti apaïen, na so ala doit ti sara ni ape. Na ndo ni, Bible afa nga lango so a dü na Jésus ape.

Atâa a-effort kue so aChrétien ti ândö asara ti kanga lege na tënë ti sarango matanga ti dungo, a ga ti si na yâ ti angu 300, Eglize Catholique azia gere ti matanga ti Noël na sese. Ti tene vorongo ni amû ndo, Eglize Catholique agi ti zi ye so ayeke kanga lege na lo, so ayeke avorongo ti aRomain nga na amatanga so ala yeke sara ka ni na ngoi ti dê. Yapakara Penne Restad atene na yâ ti mbeni mbeti (Christmas in America) atene so ngu oko oko, ti londo na lango 17 ti décembre ti si na lango 1 ti janvier, aRomain ayeke sara amatanga, angia ti nginza nga na mara ti amatanga nde nde ti gonda na anzapa ti ala. Na lango 25 ti décembre, aRomain ni ayeke sara matanga ti dungo lâ. Ni la, ti gue na aRomain ti sara matanga ti dungo Jésus, ahon ti sara matanga ti lâ, Eglize Catholique azia matanga ti Noël na lango 25 ti décembre ni. Gerry Bowler atene na yâ ti mbeni mbeti (Santa Claus, a Biography) atene so, na ngoi ti matanga ti Noël ni, aRomain angbâ lakue ti sara kua na aye ti sarango na baba, so ala yeke sara kua na ni kozo, na ngoi ti amatanga so ala yeke sara ka ni na ngoi ti dê. Ti tâ tënë ni, ti ala, a yeke gi iri ti matanga ni la achangé.

A yeke polele so, kota kpale ti matanga ti Noël ni aluti mbilimbili na ndo ti ndo so gunda ti matanga ni alondo dä. Pakara Stephen Nissenbaum atene na yâ ti mbeti ti lo (The Battle for Christmas) atene so Noël ayeke “mbeni ye nde pëpe, me a yeke gi matanga ti apaïen la si a tene ayeke ti aChrétien.” Matanga ti Noël abi zonga na ndo ti Nzapa nga na Molenge ti lo, Jésus Christ. Me, eskê a yeke gi mbeni senge tënë la? Bible atene: “Songo wa ayeke na popo ti mbilimbili na kpengo ndia pëpe? Wala lumière na bingo aduti ndo oko?” (2 aCorinthien 6:14). Legeoko tongana ti mbeni kota keke so afun, matanga ti Noël nga kue afun, na “zo alingbi [ti] leke [ni] pëpe si a ga mbilimbili”.—Zo-ti-fa-tene 1:15.